Dat Benedict Cumberbatch steevast geassocieerd wordt met genieën, hoeft niet te verbazen

Benedict Cumberbatch. Lang geleden klonk zijn naam als het resultaat van een mislukt experiment met genetisch gemodificeerde groenten, maar vandaag staat hij voor verfijning, talent, bedwelmend charisma en succes. De wereld heeft dan ook al ruim de tijd gehad om te wennen aan deze tongue twister, en het bijna even atypische gezicht dat eraan vasthangt. Het afgelopen decennium was Cumberbatch niet van het grote scherm weg te slaan. Met zijn hoge jukbeenderen, staalblauwe ogen en imposante voorhoofd is hij een van de meest herkenbare filmsterren ter wereld, die voortdurend pendelt tussen zijn thuisland Engeland en Hollywood.

Cumberbatch leerde in het begin van de jaren 2000 het klappen van de zweep in de Londense theaterwereld, en timmerde tegelijk aan de weg met rollen in Britse tv-series en -films. Zijn echte doorbraak kwam er in 2010, dankzij de immens populaire BBC-reeks Sherlock, waarin Cumberbatch een excentrieke, hedendaagse draai gaf aan de iconische detective Sherlock Holmes.

De koelbloedige rol, die hij vier seizoenen lang zou spelen, leverde hem een Emmy Award op, maar vooral ook een dolgedraaide fanclub: de zelfverklaarde ‘Cumberbitches’. Van de ene dag op de andere bombardeerden zij hem tot een sekssymbool. De overdreven adoratie voor zijn persoon nam soms ronduit wansmakelijke vormen aan. Zo lanceerde een geobsedeerde blogster de van de pot gerukte theorie dat het huwelijk van Cumberbatch en toneelregisseur Sophie Hunter enkel een façade zou zijn, en dat hun kinderen niet echt zouden bestaan. “Griezelig”, noemde Cumberbatch het enkele jaren geleden in Vanity Fair.

Toch hield het hem niet tegen om in 2016 nog meer in de spotlight te gaan staan, door toe te treden tot het Marvel Cinematic Universe, het nec plus ultra van de hedendaagse blockbustercinema. Met wapperende mantel en een brede waaier aan mystieke toverkrachten sloot hij zich aan bij de Avengers. De rol van Dr. Strange was een engagement voor vele jaren: drie Marvel-films heeft hij inmiddels achter de rug, komende maand verschijnt Spider-Man: No Way Home, en volgend voorjaar staat zijn tweede solofilm Doctor Strange in the Multiverse of Madness op het programma.

Leve mondmaskers

Wanneer we Cumberbatch ontmoeten op het terras van een luxehotel aan de kust van Venetië, heeft hij geen wapperende mantel aan, maar een azuurblauwe blazer die bijna opgaat in de zee die zich achter hem uitstrekt. Rond zijn pols bengelt een mondmasker. “Ik hou eigenlijk wel van die dingen”, lacht hij. “Ze komen goed van pas: met zo’n masker en een grote zonnebril op kan ik tenminste rustig boodschappen gaan doen.” Of de rol van Dr. Strange zijn dagelijkse leven dan zo overhoop heeft gehaald, vragen we. Hij zucht. “Kijk... Enerzijds is het een geweldig cadeau. De goede kant is echt héél goed. Maar niemand bereidt je voor op wat er allemaal bij komt kijken. Daar moet je dus mee leren omgaan. Sommige momenten met bepaalde mensen, met je familie, worden een stuk moeilijker.”

Dr. Stephen Strange is een befaamde neurochirurg die na een auto-ongeluk zijn handen niet meer kan gebruiken, en zich dan maar omschoolt tot de beste tovenaar van ons zonnestelsel en ver daarbuiten. Hij is de zoveelste in een lange reeks van bollebozen op het cv van Cumberbatch. In Sherlock hoeft hij maar één teen op een plaats delict te zetten om te doorzien hoe de vork in de steel zit. In het waargebeurde The Imitation Game (2014) kraakt hij, in de rol van wiskundige Alan Turing, een onkraakbaar geachte code, en beëindigt hij daarmee zowat eigenhandig de Tweede Wereldoorlog. In The Current War (2017) speelt hij Thomas Edison, de uitvinder zonder wie er vandaag wellicht niet eens films zouden kunnen worden gemaakt.

Dat Cumberbatch steevast geassocieerd wordt met genieën, hoeft niet te verbazen. Ook wanneer je hem in het echt ontmoet, vallen zijn welbespraaktheid en elegantie meteen op. Het gevolg van een elitaire opleiding in West-Londen. Cumberbatch werd geboren in een familie van consuls en gedecoreerde legercommandanten, zijn stamboom leidt zelfs terug tot de befaamde koning Richard III. Zijn ouders, Timothy Carlton Cumberbatch en Wanda Ventham, zijn beiden acteurs die hard werkten (en een beetje op het familiefortuin konden rekenen) om hun kleine Benedict naar de chique Harrow-kostschool te kunnen sturen – een historisch pareltje dat dienst deed als decor voor de Harry Potter-films.

Dat posh imago gooit Cumberbatch radicaal van zich af in The Power of the Dog, de nieuwe film van de Nieuw-Zeelandse topregisseur Jane Campion. Zijn personage Phil Burbank is een onbehouwen, ongewassen cowboy die in het Montana van de jaren 1920 een grote ranch runt, en daar als een jaloerse tiran heerst over zijn broer George (Jesse Plemons) en diens kersverse echtgenote Rose (Kirsten Dunst). Het is een instantklassieker van een rol, die een nieuwe mijlpaal in de carrière van Cumberbatch zou kunnen betekenen: dit levert hem geheid zijn tweede Oscarnominatie op (de eerste dateert van 2015, voor The Imitation Game), en mogelijk zelfs zijn eerste overwinning – Will Smith (King Richard) lijkt zijn enige concurrent.

Handen vuilmaken

Het zou ook niet meer dan normaal zijn als Cumberbatch eindelijk eens een Oscar kreeg. Zijn inzet en overgave zijn legendarisch. Ooit legde hij ons uit hoe hij voor zijn rol in The Hobbit: The Desolation of Smaug – waarin hij alleen maar te hóren was als stem van de draak Smaug – dagenlang in de zoo ging rondhangen om de lichaamstaal van reptielen te bestuderen. Een kameleon in alle betekenissen van het woord. “Ja, ik doe aan method acting”, vertelt hij in Venetië. “Voor de rol van Phil Burbank wilde ik dan ook echt mijn handen vuilmaken. Ik trok een paar weken naar Montana en leerde er Randy kennen, een geweldige cowboy. Ik woonde een tijdje bij hem in: we stonden elke dag op wanneer de zon opkwam om te gaan paardrijden, met het vee te werken... O, en ik leerde er dit.” Hij pauzeert even, legt zijn tong tegen zijn tanden, waarna een oorverdovend gefluit weerklinkt. Tien meter verder kijken enkele opgedofte Italianen geschrokken op van hun pasta. Cumberbatch lacht. “Wat ik nog meer leerde: een sigaret rollen met één hand, hout snijden – de stoel die je in het atelier in de film ziet, heb ik zelf gemaakt – hoefijzers smeden en banjo spelen.”

Cumberbatch beperkte zich niet tot praktische vaardigheden. “Ik wijd er liever niet te veel over uit, maar ik ben samen met een expert ook heel diep gaan graven in de psychologie van Phil. We hielden therapiesessies tussen mezelf en het personage. Ik stelde Phil vragen, en probeerde daar zelf antwoorden op te vinden. En zo viel het langzaam maar zeker allemaal in zijn plooi. Ik heb heel lang geoefend om Phil te worden; zijn stem te vinden, zijn bewegingen, zijn gedachten... Alles.”

Toen Cumberbatch op de set verscheen – die zich om productionele redenen niet in Montana, maar in Jane Campions thuisland Nieuw-Zeeland bevond – was hij niet meer Benedict, maar Phil. “Ik vroeg Jane ook om me zo aan de crew voor te stellen”, vertelt hij. “Aan het begin van de opnames riep ze iedereen samen en zei ze: ‘Jullie gaan Benedict op het einde van de shoot ontmoeten, hij is heel leuk, maar dit is Phil.’ (lacht) Daarmee gaf ze me de permissie om voortdurend in mijn personage te blijven, en me geen zorgen te moeten maken over wat de ploeg van me zou vinden. In het echte leven ben ik nogal een people pleaser, dus als ik gewoon als Benedict op de set zou staan, zou ik voortdurend de nood voelen me te verontschuldigen: ‘Sorry dat ik zo gemeen tegen je deed, ik was maar aan het acteren!’ (lacht)”

Wanneer Cumberbatch op het eind van de werkdag naar zijn hotelkamer terugkeerde, liet hij het vileine karakter van zijn personage even op de set achter, maar niet zijn lichaamsgeur: hij waste zich soms een hele week niet, zodat hij Phil tijdens het acteren ook zou kunnen ruiken. “Bovendien koos ik er bewust voor om geen contact te hebben met Kirsten (Dunst, die in de film het voornaamste slachtoffer van zijn pestgedrag speelt, LT). Dat heeft ons allebei geholpen, want in het echt komen we heel goed overeen. Ik wilde niet dat onze band de relatie tussen onze personages zou beïnvloeden.”

In maart 2020, drie weken voor het eind van de opnames, werd zijn totale onderdompeling bruusk verbroken door de coronapandemie. De shoot werd voor onbepaalde tijd opgeschort, en Cumberbatch besliste om met zijn gezin en zijn ouders – die enkele weken op bezoek waren – in Nieuw-Zeeland te blijven tot het ergste gevaar geweken was. Uiteindelijk zouden ze er vijf maanden samen doorbrengen. “Het was een enge periode, maar ik ben er ook dankbaar voor. Die tijd met mijn familie had ik anders nooit gekregen.”

Toxische mannelijkheid

Cumberbatch beschrijft The Power of the Dog als “een acute karakterstudie van toxische mannelijkheid, eenzaamheid en angst”. Zijn personage Phil is een alfamannetje dat een enorme kwetsbaarheid verbergt achter zijn pantser van agressie en sadisme. “Hij is een tragische figuur, omdat hij een stuk van zichzelf verkettert, en de liefde hem op die manier wordt ontzegd. Zijn reactie is: de wereld haten, voordat de wereld hem kan gaan haten.”

Het doet hem terugdenken aan een tafereel uit zijn schooltijd. “Ik was 18 en zat te ontbijten in de refter toen ik buiten plots lawaai hoorde. Twee jongens waren samen in bed betrapt, en een van hen werd door een hele horde achterna gezeten. Ze slingerden hem allerlei beledigingen naar het hoofd, het was barbaars. Ik ben tegen hen beginnen te schreeuwen: ‘Laat die kerel met rust! Laat hem zijn wie hij is!’ En tegelijk begreep ik de tribale aard van die haat. De belagers waren in zekere zin ook maar het product van een bepaalde cultuur. Gelukkig leven we vandaag in een iets tolerantere tijd. Het is voor velen nog altijd een strijd, maar ik denk dat mensen vandaag meer zichzelf kunnen zijn. Want dat is uiteindelijk echte mannelijkheid: alle aspecten van jezelf omarmen.”

The Power of the Dog is nu te zien in de bioscoop en verschijnt op 1 december op Netflix. Lees hier de ★★★★★-recensie.