‘Alles wijst erop dat dit een uiterst zorgwekkende variant is’: wat weten we over de omikronvariant?

Wat is de omikronvatiant?

Hoewel de omikronvariant pas vorige week woensdag voor het eerst gesignaleerd werd, in Zuid-Afrika, veroorzaakt hij sindsdien grote bezorgdheid bij experts en beleidsmakers. De variant zou erg besmettelijk zijn en veel mutaties tegenover het oorspronkelijke virus vertonen.

Dat betekent echter niet dat de nieuwe variant ook in het zuiden van Afrika ontstaan is. Volgens de Nederlandse viroloog Marion Koopmans stamt de omikronvariant niet uit de deltafamilie, maar lijkt hij eerder een nakomeling van een van de allereerste virusvarianten, die begin vorig jaar rondgingen. Dat vertelt ze in De Volkskrant. “Dat zou kunnen betekenen dat hij al die tijd ergens heeft zitten pruttelen, in een land waar we het virus niet goed volgen. Ik houd er rekening mee dat hij niet in Zuid-Afrika, maar ergens anders is ontstaan.”

Andere mogelijkheden zijn dat de nieuwe variant zich ontwikkeld heeft in het lichaam van een chronisch ziek patiënt. Of dat hij in een dierenpopulatie is rondgegaan en opnieuw op de mens is overgesprongen. Dat laatste zou een nog onrustwekkendere evolutie zijn.

Hoe besmettelijk is de omikronvatiant?

Biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven) analyseerde de eerste data over de verspreiding. “Het voordeel dat B.1.1.529 heeft tegenover de deltavariant blijkt drie keer groter dan het voordeel dat delta had tegenover zijn voorganger, de alfavariant”, zegt Wenseleers. “Alles wijst erop dat dit een uiterst zorgwekkende variant is.”

Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) beaamt dat de nieuwe coronavariant “waarschijnlijk nog besmettelijker dan de deltavariant”. Dat is af te leiden uit het feit dat hij in Zuid-Afrika de deltavariant verdringt. “In Zuid-Afrika is hij de laatste dagen en weken aan het opkomen met een snelheid die iedereen verbaast”, zegt hij aan HLN. “Als hij de deltavariant kan verdringen, moet hij superbesmettelijk zijn en zal hij tot de meest besmettelijke virussen ooit behoren.”

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vormt de variant een groot wereldwijd risico waar landen zich goed op moeten voorbereiden. Uitbraken van de nieuwe omikronvariant kunnen “grote gevolgen” hebben, stelt de WHO maandag. “Omikron heeft een niet eerder geziene hoeveelheid mutaties die zorgelijk zijn voor het verloop van de pandemie. Het wereldwijde risico met deze nieuwe variant hebben wij ingeschat op erg hoog.”

Hoe ziekmakend is de nieuwe variant?

Over het ziekmakend vermogen is nog geen enkele duidelijkheid, maar volgens Angélique Coetzee, voorzitter van de Zuid-Afrikaanse doktersvereniging, zijn patiënten die besmet zijn met de omikronvariant voorlopig niet zwaar ziek. “De patiënten klagen het meest over een pijnlijk lichaam en vermoeidheid, extreme vermoeidheid”, zei ze. “We zien het bij de jongere generatie, niet bij oudere mensen.” Het zou niet gaan om patiënten die onmiddellijk in het ziekenhuis worden opgenomen.

“Uit de eerste gegevens uit Zuid-Afrika blijkt dat het een relatief milde aandoening is, vooral een griepaal syndroom bij jongere mensen”, bevestigt vaccinoloog Pierre Van Damme (Universiteit Antwerpen) aan HLN. “We weten natuurlijk nog niet wat het geeft bij ouderen en risicopatiënten.”

Hoe effectief zijn onze vaccins nog tegen de nieuwe variant?

Door de vele mutaties is de omikronvariant misschien beter bestand tegen de bestaande vaccins, al zijn er meer gegevens nodig om daar zeker van te zijn. Dat benadrukt ook viroloog Emmanuel André: “De vaccins zullen misschien een beetje van hun werkzaamheid verliezen, zoals bij delta, maar alles hangt samen met de situatie van wie ermee in contact komt: ben je gevaccineerd, heb je een booster gehad, ben je ooit besmet geweest? Het is moeilijk daar vandaag uitsluitsel over te geven.”

“We maken ons zorgen over de werking van de vaccins tegen deze variant, omdat deze variant heel wat mutaties heeft. Uiterste voorzichtigheid is nodig”, schrijft Marc Van Ranst op Twitter. “Het is ook essentieel dat de vaccins over de hele wereld beschikbaar zijn. In Afrika is op dit moment maar vijf tot zes procent van de bevolking gevaccineerd. Daar zijn nog meer mutaties te verwachten.”

Zijn er nog meer besmettingen in ons land?

Tot nu toe werd één besmetting met de omikronvariant vastgesteld in ons land. Vaccinoloog Pierre Van Damme gelooft echter dat er wellicht nog meer mensen met de variant zijn besmet. “Het zal ondertussen wat aan het circuleren zijn, dat zie je elders ook, bijvoorbeeld in Engeland, Duitsland, Tsjechië, Italië en Nederland”, zegt hij aan HLN. “Dat is niet verwonderlijk, de variant zal een tijdje onder de radar kunnen circuleren. Maar we kopen wat tijd om meer te weten te komen over dit virus.”

Hoe reageren landen op de ‘variant of concern’?

Vrijdag riep de Europese Commissie lidstaten al op om het vliegverkeer naar landen in zuidelijk Afrika op te schorten, maar op dat moment had de virusvariant Europa al bereikt. Vrijdag meldde België een eerste omikronbesmetting. Zaterdag werden ook in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Italië enkele gevallen ontdekt. Ook in Canada werden zondag twee gevallen ontdekt. De grootste cluster in Europa tot nog toe werd in Nederland vastgesteld. Minstens dertien passagiers van twee vluchten uit Zuid-Afrika testten daar vrijdag positief.

Naast het collectieve inreisverbod voor gebieden in het zuiden van Afrika namen verschillende landen tijdens het weekend extra maatregelen om de opmars van de omikronvariant tegen te gaan. Zo kondigde het Verenigd Koninkrijk aan dat alle reizigers voortaan ten laatste op de tweede dag na hun aankomst een PCR-test moeten afleggen. Tot ze het resultaat hebben, horen ze zich te isoleren. Voor reizigers uit een van de ‘rode zones’ in zuidelijk Afrika gebeurt dat in een van de ‘coronavirushotels’ die de overheid inrichtte. Israël gaat nog een stap verder en sloot zijn grenzen zondagavond voor alle buitenlanders.