Advies EU Hof: zware geldstraffen voor schenden rechtsstaat toegestaan

Brussel besloot eind vorig jaar dat lidstaten die consequent Europese grondbeginselen naast zich neerleggen, daarvoor moeten kunnen worden gestraft met een subsidiestop, in ambtenarentaal: het conditionaliteitsregime. Polen en Hongarije trokken meteen naar het Hof in Luxemburg – dat ze zelf niet erkennen – om nietigverklaring te vragen, maar lijken nu het deksel op de neus te krijgen. 

De ‘conclusie’ van advocaat-generaal Campos Sánchez-Bordona is nog maar een advies, maar de praktijk leert dat het Hof maar zelden van die adviezen afwijkt. Wanneer er een definitieve uitspraak komt, durfde een woordvoerder vanmorgen niet zeggen, maar mogelijk is dat nog dit jaar.

De Europese Commissie had voorheen betrekkelijk weinig instrumenten om landen die Europese kernwaarden schenden tot de orde te roepen. Op papier is het mogelijk een lidstaat zijn stemrecht in Brussel af te pakken, maar die procedure is door de ‘zondaar’, geholpen door een paar medestanders, makkelijk te blokkeren. Een subsidiestop leek effectiever. Lidstaten betalen hun contributie aan de Europese Unie, maar krijgen in de vorm van subsidies ook tientallen miljarden terug, zeker nu er grote geldpotten klaarstaan voor economisch herstel na de coronacrisis. 

Polen, dat volgens Europese Commissie geen onafhankelijke rechtspraak heeft omdat rechters er politiek worden benoemd en ontslagen en een politiek gestuurde tuchtraad rechters ook nog kan straffen, lijkt het eerste slachtoffer te worden. Hoewel de nieuwe regels nog niet zijn gebruikt, houdt Commissievoorzitter Von der Leyen ook nu al vast aan het beginsel ‘Geen rechtsstaat, geen geld’. Ze doet dat op grond van voorwaarden die bij de herstelsteun zelf zijn opgenomen. Op die manier houdt ze 36 miljard voor Polen vast, en een dikke 7 miljard voor Hongarije.

De twee landen zelf voeren aan dat het ‘conditionaliteitsmechanisme’ vaag is geformuleerd, en door een meerderheid van ‘liberale’ lidstaten enkel bedoeld om conservatieve landen als Polen en Hongarije te straffen. Daarnaast voeren ze aan dat er al een strafprocedure bestaat (die om het stemrecht af te pakken). Het formele argument van de Europese Commissie is dat het zonder onafhankelijke rechtspraak de begroting van de Europese Unie niet kan beschermen. Polen en Hongarije zijn niet alleen notoire rechtsstaatsschenders, er heerst ook corruptie. Het conditionaliteitsmechanisme zou een extra juridische zekerheid zijn om daartegen te kunnen optreden. De advocaat-generaal volgt die redenering en maakt ook gehakt van de Pools/Hongaarse stelling dat het conditionaliteitsregime te vaag zou zijn geformuleerd.

De nieuwe regeling, eind vorig jaar aanvaard door zowel een meerderheid van de Raad (lidstaten) als het Parlement, is feitelijk al geldig sinds 1 januari van dit jaar, maar tot grote woede van het Parlement weigert de Commissie er tot nu toe gebruik van te maken. Zij zit klem tussen de Raad (die wil afwachten) en het Parlement (dat haast heeft). Commissie en Raad, vindt het Parlement, pakken rechtsstaatschenders al jaren met fluwelen handschoenen aan. In maart stelde het Parlement de Commissie een ultimatum, en toen dat in juni verliep kondigde Parlementsvoorzitter Sassoli aan haar voor het Hof te slepen wegens nalatigheid. 

Een woordvoerder van het Hof kon deze week niet bevestigen of die klacht al is ingediend. Eurocommissaris van Justitie Didier Reynders zei recent het arrest van het Hof te willen afwachten, “omdat we dan volstrekte juridische zekerheid hebben.” Hij zei het arrest nog dit jaar te verwachten.

Het Hof zelf neemt de procedure buitengewoon zwaar op. Komen belangrijke zaken normaal voor een ‘grote kamer’ van vijftien rechters en een voorzitter, voor de Pools/Hongaarse zaak wordt straks – een absolute zeldzaamheid - ‘het Hof in voltallige formatie’ opgetrommeld.