Drie keer verstrengen in drie weken: een pijnlijk beeld voor politici en virologen

Woensdag 17 november. Het Overlegcomité zit met spoed bijeen. Er wordt een aantal nieuwe coronamaatregelen afgekondigd, zoals een mondmaskerplicht in de horeca. Op school moeten overal CO2-meters komen. In discotheken wordt werken met coronapas en sneltests semiverplicht. De hoop is dat deze maatregelen volstaan om te ‘overwinteren’ zonder nieuwe sluitingen. De vierde coronagolf is in het land en niemand wil die zien ontsporen.

Vrijdag 26 november. Het Overlegcomité zit opnieuw samen. Het kan niet anders: de situatie is slechter dan in de negatiefste voorspelling. Er wordt een ‘lockdown light’ afgekondigd. Discotheken moeten op slot. De horeca krijgt, net zoals tijdens eerdere golven, een sluitingsuur. In het onderwijs komen er extra maatregelen, in de hoop dat de scholen kunnen openblijven tot kerst. Aan contactbubbels wordt niet gedacht. Het is nu even (bang) afwachten welke impact dit pakket heeft. Volgens virologen zoals Marc Van Ranst en Steven Van Gucht kan het aanslaan.

Vrijdag 3 december - morgen dus. Het Overlegcomité zal alweer met spoed samenkomen. De coronastatistieken blijven uitermate verontrustend. De afdelingen intensieve zorg raken stilaan vol. Op tafel ligt ondertussen een harde lockdown. Met een sluiting van de scholen, een vervroegd sluitingsuur in de horeca, een verlaging van de minimumleeftijd voor het mondmasker (richting zes jaar) en een contactbubbel van maar vijf mensen voor de feestdagen.

Volgens een uitgelekt rapport van de expertenwerkgroep GEMS is dit noodzakelijk om erger te voorkomen. “Een collectieve inspanning in alle maatschappelijke sectoren, inclusief het persoonlijke leven, is nodig om de viruscirculatie snel te verlagen”, staat te lezen in het document.

Doen wat moet

Premier Alexander De Croo (Open Vld) benadrukt donderdag dat iedereen zijn taboes moet opzijschuiven: “Iedereen zal over zijn schaduw heen moeten stappen.” Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) stelt dat “de politiek moet doen wat moet (…) Het kan niet de bedoeling zijn dat we nog een vierde Overlegcomité samenroepen.” De socialist waarschuwt al weken voor de onvoorspelbare kracht van de vierde golf. Terecht, zo blijkt.

In de Wetstraat beseft iedereen dat de politiek een slechte beurt maakt. Daarvoor is de afgelopen weken te vaak met de voeten gesleept, is het coronabeleid te vaak een terrein geweest van tactische oorlogsvoering tussen de partijen. Ook nu nog valt Vooruit-voorzitter Conner Rousseau oppositiepartij N-VA aan in een tweet: “Als Jambon Frank drie weken geleden had laten doen, zaten we nu niet zo in de shit en zouden onze ziekenhuizen nu niet kraken onder de druk.”

Tegelijk leeft er ergernis over de forse voorstellen die de GEMS formuleert - en bijna meteen laat lekken in de pers. Op die manier worden de politieke beleidsmakers voor het blok gezet. “Wat de GEMS nu neerlegt, is eigenlijk een lockdown”, zegt een federale regeringsbron. “Beseft ze wel dat de maatschappij op dit moment een kruitvat is? De bevolking zal dit niet pikken.” In de Vlaamse regering is te horen dat er “een soort van revanchisme” meespeelt.

Dat het Overlegcomité vrijdag een bijzonder moeilijke zitting wacht, dat staat vast. De druk om zich niet nog eens te vergissen in het virus is enorm. Het zorgsysteem kan dat niet meer verdragen. Anderzijds lijkt het coronabeleid de samenleving almaar meer te polariseren. Een betoging tegen de maatregelen in Brussel bracht tien dagen geleden al 35.000 mensen op de been. Inwoners sturen brieven naar burgemeesters om zich ‘staatloos’ te verklaren. Wat daarmee?

Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) blijft alvast bij zijn punt. Hij laat donderdagmiddag opnieuw verstaan dat de school “de laatste plek moet zijn waar we het licht uitdoen”. In zijn omgeving wordt wel toegegeven dat het moeilijk zal zijn om een sluiting nog te vermijden.

Coronabarometer

Een belronde leert dat de GEMS verveeld zit met het vroegtijdige lek. Maar dat is nog geen reden om het inhoudelijke advies in twijfel te trekken, luidt het. Marc Van Ranst: “Als politici een beter idee hebben om het met minder maatregelen te doen: graag. Maar dat hebben we de voorbije weken al een paar keer geprobeerd. Op een bepaald moment kunnen we niet anders dan voorstellen doen die er sterker inhakken, gewoon om de situatie onder controle te krijgen.”

Volgens Van Ranst was de verwachting wel degelijk dat de curve sneller een piek zou bereiken. Maar die vooruitgang gaat te traag. “Vergeet niet dat we vandaag bijna wereldleider zijn inzake incidentie. Dat mogen politici zich ook wel realiseren.” Hoe dan ook is er volgens de GEMS-experts een duidelijke rolverdeling: zij mogen als adviseurs hun gedacht zeggen, de politiek neemt uiteindelijk de beslissingen. Ieder moet daarin zijn of haar verantwoordelijkheid nemen.

Intussen maakt de coronabarometer een opmerkelijke comeback in de Wetstraat. Een aantal partijen, waaronder CD&V en Groen, lonkt opnieuw naar de barometer als ‘politiek neutraal’ instrument om het beleid te sturen. De barometer zou met verschillende alarmniveaus werken, die elk hun eigen maatregelen met zich meebrengen. Ook motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) pleit hier al lang voor, om de bevolking zicht te geven op toekomstige verstrengingen.

Het idee van een barometer, uitgewerkt door het coronacommissariaat, werd eind vorig jaar opgegeven door de federale regering. De juiste drempels bepalen voor het op- en afschalen van maatregelen leidde maandenlang tot discussie. Een poging om de barometer te reanimeren in juli, gericht op evenementen, faalde. Politici zaten al met ‘het rijk van de vrijheid’ in hun hoofd.