Zo vermijd je irritante discussies aan de feesttafel: ‘Probeer vooral niet om de anderen te overtuigen van je gelijk, want dat lukt toch niet’

Nee, pais en vree kun je het bepaald niet noemen, momenteel op de sociale media. En ook daarbuiten niet. Dat het er bovenarms op zit tussen wel- en niet-gevaccineerden zal niemand ontgaan zijn. En kibbelen we niet over vaccins, dan gaat het wel over mondmaskers, de sluitingsuren van de horeca of over het feit dat iedereen tegenwoordig wel heel lange tenen heeft. Het lijkt alsof de wereld nog nooit zo gepolariseerd is geweest. 

Al die opgekropte frustraties, wrok en irritatie ten spijt, hopen we om straks met zijn allen wel weer merry te wezen tijdens de mooiste tijd van het jaar. Als het even kan, het liefst zonder dat oma’s geliefkoosde porseleinen borden tegen de vlakte gaan. Die diplomatieke rondedans op een familiefeest begint en eindigt altijd met communicatie. En communiceren, dat is al niet eenvoudig, laat staan als je wat radicalere stemmen rond de tafel hebt. 

Maar net omdat iedere familie haar eigen kruis draagt en het nergens rozengeur en maneschijn is, bestaat er geen rechtlijnig recept voor een vreedzame kerst waarbij we elkaar niet in de haren vliegen vanwege oude vetes of nieuwe wereldse perikelen. De kunst van een fijne conversatie waarbij iedereen de gelegenheid krijgt om zijn zielenroerselen, frustraties of dagelijkse beslommeringen te uiten, is dan ook geen exacte wetenschap. Maar als één vrouw ons kan helpen is het wel Karolien Poels. De professor aan de Universiteit Antwerpen specialiseert zich immers in overtuigende communicatie, en communicatie over heikele kwesties zoals vaccinatie. “Maar als er dit jaar een ding geldt, dan is het wel het feit dat we meer dan ooit behoefte hebben aan verbondenheid”, zegt Karolien Poels. “We hebben vorig jaar een magere kerst gevierd en ik denk dat we er dit jaar des te harder naar uitkijken om dat anders te doen, daar zal iedereen het over eens zijn.”

Hot topics te over anno 2021. Over zowat alles is er onenigheid. Het lijkt zo goed als onmogelijk om géén heikel onderwerp aan te snijden straks.

“De vaccins en coronamaatregelen houden ons allemaal bezig en zullen aan heel wat kersttafels het onderwerp van gesprek zijn. De ene was meteen overtuigd van het nut van een vaccin, de ander raakte en cours de route overtuigd, er zijn mensen die zich laten vaccineren om te kunnen gaan en staan waar ze willen, en dan heb je nog de echte weigeraars. Dat hoeven niet per se radicale antivaxers te zijn, maar die heb je natuurlijk ook. Als die verschillende profielen binnen een familie aanwezig zijn, dan hoef je het niet ver te zoeken, vooral omdat het debat nog niet voorbij is. Zodoende valt er heel wat te kibbelen: de vaccins werken goed maar ze hebben er niet voor gezorgd dat we niet meer besmettelijk zijn, het rijk der vrijheid is er niet gekomen, niet iedereen is zeker dat hij een boosterprik wil, is het wel een goed idee om jonge kinderen te vaccineren, kunnen we thuis nog in grotere groepen samenkomen… Allemaal onderwerpen waar iedereen een mening over heeft.”

Kun je die dan beter vermijden of juist niet?

“Ik denk dat het aan de familietafel net wel een goed moment is om erover van gedachten te wisselen. We hebben er momenteel allemaal behoefte aan om over dit soort dingen te praten maar een voorwaarde is wel om eerst een goeie sfeer te creëren. Een sfeer van vertrouwen en veiligheid, waarin mensen het gevoel hebben dat ze hun mening kunnen uiten zonder dat ze veroordeeld worden of dat het tot ruzie leidt. Als je dat kunt bewerkstelligen, zal het voor velen een opluchting zijn om hun gedachten eens te kunnen ventileren. Want ook als we geen uitgesproken mening hebben, gaat er natuurlijk wel van alles door ons hoofd. We leven in een complexe wereld met veel onzekerheid en het doet deugd om daar met anderen over te praten zonder dat je elkaar moet overtuigen.”

Hoe belangrijk is smalltalk als je een goeie sfeer wil creëren?

“Heel belangrijk en bovendien minder small dan je zou denken. Je stelt elkaar op het gemak zodat je ontspannen aan tafel gaat. De zwaardere gesprekken vinden meestal later op de avond plaats, als iedereen al wat opgewarmd is. Wat helpt tijdens die smalltalk is oprechte interesse in elkaar. Als je elkaar al lang niet meer gezien hebt, vraag dan hoe het met de ander gaat op het werk, met de kinderen, de hobby’s. Neem de moeite om te luisteren, stel vragen, laat zien dat je interesse hebt in elkaars leven zonder dat het over grote thema’s moet gaan. Ook al leef je niet meer samen als familie, dit soort gesprekken geeft wel verbondenheid.

“Nog een goeie manier om verbinding te scheppen, is nostalgie. Je hebt als familie allemaal een verleden. Er zijn kinderen, kleinkinderen. Bij de grootouders hangen vaak nog foto’s van vroeger. Daar kun je het allemaal over hebben. Nostalgie geeft mensen het gevoel dat ze ergens bij horen, een fundamentele behoefte.”

Naar elkaar luisteren lijkt nochtans een kunst die we meer en meer kwijtraken. Hoe komt dat?

“Ik denk niet dat we er slechter in zijn geworden. Maar door de sociale media blijven we meer in contact met elkaar. Je broers en zussen zie je misschien maar een paar keer per jaar, maar je weet intussen wel wat ze doen via de sociale media, waardoor je het gevoel hebt dat je niet meer moet vragen wat ze allemaal uitgespookt hebben. En als het dan over zaken gaat die wat verder van je eigen leefwereld staan, doe je vaak sowieso minder moeite om te luisteren. Het klinkt misschien een beetje pastoorachtig, maar ik denk dat we ons ervan bewust moeten zijn dat iedereen in een andere context leeft en dat we een open blik moeten houden en vooral mild blijven voor elkaar. Er bestaat niet zoiets als één visie op de werkelijkheid. Niemand heeft het grote gelijk in pacht.”

In families zitten vaak ingesleten discussiepatronen. Voor je het weet, val je terug in je rol van bezorgde moeder, opstandige zus enzovoort. Waardoor de gesprekken nooit vooruitgaan.

“Ik zou adviseren: wees je ervan bewust en probeer die patronen niet op de spits te drijven. Laat een bepaalde stekelige opmerking eens passeren, probeer erboven te staan. Dat is niet makkelijk, want je hoeft natuurlijk ook niet over je heen te laten lopen. Maar soms helpt het om te denken: het is weer typisch dat hij of zij dat zegt en laat het daar dan bij. Daarom is mildheid belangrijk op zo’n avond. Vertrek vanuit het idee dat je allemaal familie bent en toch – min of meer –van elkaar houdt. Aan de andere kant moeten we wel onszelf kunnen zijn. Het is niet nodig om jezelf continu in te houden als je echt iets op je lever hebt. Een geslaagd familiefeest hoeft niet per se zonder incidenten te verlopen, mensen mogen ook momenten hebben waarop ze boos of verdrietig zijn. Als dat weer overgaat, is dat geen enkel probleem. Er is geen magische formule voor, maar als je je bewust bent van je eigen emoties en temperament, dan kun je daartegenin gaan, waardoor je emoties ook veranderen. Het is een beetje de stoïcijnse filosofie; je eigen emoties observeren, beseffen waar ze vandaan komen en ze vervolgens een beetje naar je hand zetten.”

De een praat meer dan de ander. Wat doe je met familieledenklap waar geen speld tussen te krijgen is?

“Ga ervan uit dat we niemand kunnen veranderen, zeker niet op kerstdag. Dat betekent dat we moeten aanvaarden hoe iemand is. Wat niet wegneemt dat je altijd kunt opwerpen dat die oom of tante de hele tijd aan het praten is en dat je het nu wel gehoord hebt. Je kunt ook gewoon minder luisteren natuurlijk. Waar het om gaat tijdens zo’n familie­gebeuren; probeer de ander te laten, ook met zijn minder fijne kanten. En wees je ervan bewust dat je de ander niet kan overtuigen van jouw gelijk want dat lukt toch niet.”

Wat zijn typische valkuilen in onze familiediscussies?

“Denk niet dat iedereen tegen je is. Zeker in een familie mag je ervan uitgaan dat de anderen heus geen hekel aan je hebben. Het is niet omdat je een eigen mening hebt, dat de rest plots anders over je gaat denken. Ik zei het al; iedereen is opgegroeid in zijn eigen context en tijdgeest. Dat opa iets op tafel gooit wat tegen jouw ideeën indruist, wil niet zeggen dat hij niet voor rede vatbaar is.

“Nog iets handigs is om te beseffen: hoe de ander reageert op wat je zegt of doet, zegt mogelijk ook iets over hoe die persoon zich voelt. We reageren vanuit onze eigen frustraties, angsten en onzekerheden, zonder dat we dat altijd letterlijk uiten. Als iemand tijdens een discussie heel boos wordt, zit daar mogelijk iets achter dat niets met het gespreksonderwerp te maken heeft. Vaak gaan we ervan uit dat een boze reactie van een ander aan ons ligt. Maar het kan ook te maken hebben met hoe de ander zich voelt, of hij moe is, te veel gewerkt heeft, ruzie met zijn partner of baas heeft gehad, enzovoort.”

Hoe voorkom je een veldslag wanneer het alsnog uit de hand dreigt te lopen?

“Humor is altijd een goeie manier om de spanning te breken. Misschien is het tijd om cadeautjes uit te pakken. En als het verkeerde cadeaus zijn, kun je daar hopelijk om lachen. Eten werkt ook verbindend, dat is bekend. Een nieuw gerecht kan voor de nodige afleiding zorgen. Bovendien reageren mensen vaak minzamer als ze voldaan zijn. Alcohol is iets anders natuurlijk. Het haalt de spanning weg, maar op zeker moment kan het ook meer emoties losmaken en de zaken uitvergroten. Dat is iets om in de gaten te houden. Waarbij ik op nog een thema kom. Als iemand geen alcohol drinkt of veganist is, lokt dat vaak discussies uit. Probeer dat te vermijden. Iedereen heeft zijn keuze weloverwogen gemaakt, laat het dan zo. Dat geldt voor de twee kanten natuurlijk; als je een bepaalde keuze hebt gemaakt, dring die dan niet aan de ander op.”

Hoe komt het toch dat we in discussies zelden tot een compromis komen?

“Dat klopt niet helemaal, als mensen luisteren naar een andere mening kan dat al voor een lichte verschuiving zorgen. Wellicht nemen ze dat bij een volgend gesprek toch mee. Op het moment zelf zal iemand zelden zeggen dat hij je gelijk geeft. Maar het is en blijft belangrijk dat we naar visies van anderen luisteren. Daarom ook moeten die hete hangijzers binnen een familie besproken kunnen worden. Het is vaak de enige plek waar mensen op een veilige manier met andere meningen in contact komen.

“En wil je echt iets gevoeligs bespreken, doe dat dan liever één op één. Wil je dat ene familielid dat niet gevaccineerd is toch graag op andere gedachten brengen, neem hem of haar dan apart. Bespreek het niet in de groep, de ander zal zich alleen maar meer aangevallen voelen.”

Wat werkt er nog verbindend, naast smalltalk en eten?

“Dan kom ik weer bij die nostalgie. Gezamenlijke herinneringen ophalen is een goed hulpstuk. Over overleden familie­leden met wie je fijne dingen hebt beleefd bijvoorbeeld. Al is dat soms bitterzoet, het zorgt wel voor verbondenheid. Roddelen kan ook helpen. In de meer onschuldige zin dan, dat is iets anders dan stoken. Als het over gemeenschappelijke kennissen uit het heden of verleden gaat, werkt dat dikwijls verbindend. Die ene rare uit het dorp, de gekke buurman van toen. Het is misschien niet altijd zo aardig, maar praten over hoe het nog is met die en die, brengt mensen samen. Dat geldt ook voor onderwerpen als celebrities, tv-series, boeken of films. Dat heeft hetzelfde effect.”