Mogelijke wantoestanden bij organisaties Poverello en Rafaël vzw:  "Veel geld, behalve voor de armen"  

Een jaar geleden zijn Ruben en Marieke Brugnera, naast journalistenduo ook broer en zus, hun onderzoek naar de twee organisaties gestart. In samenwerking met de Franstalige openbare omroep RTBF, het weekblad Le Vif en het magazine Knack brengen ze nu hun bevindingen naar buiten. 

Bekijk hieronder de trailer van de RTBF-reportage en lees daarna verder: 

Het Rafaëlproject is in 1997 opgericht door priester Reginald Rahoens in de Sint-Annakliniek in Anderlecht. Hij ving er kansarmen, daklozen en mensen zonder papieren op. De bewoners hoefden geen huur te betalen, maar wel een bijdrage voor de nutsvoorzieningen en onderhoud. Wie geen inkomsten had, moest niets afgeven.

Vandaag is de site een bouwwerf. De 300 bewoners moesten sinds 2019 plaats ruimen voor de bouw van 52 sociale woningen, nadat het ziekenhuis – met een waarde van 3,1 miljoen euro – is geschonken aan de Belgische Kerk.

Rafaël vzw verloor in april dit jaar het gebouw na jaren vol financiële problemen en een broodnodige renovatie. Monseigneur Herman Cosijns, die sinds 2011 voorzitter is van de vzw, schonk het daarom aan het Aartsbisdom Mechelen-Brussel. Journalisten Ruben en Marieke Brugnera verdenken Cosijns van belangenvermenging. Cosijns is secretaris-generaal van de Bisschoppenconferentie, het hoogste overlegorgaan van de Belgische Katholieke Kerk.

Herman Cosijns en de bisschoppenconferentie ontkennen dat er sprake zou zijn van belangenvermenging en benadrukken de nood aan renovatie. Ook zal het nieuwe project de sociale doelstelling van de Rafaël vzw blijven voorzetten: "Einde 2016 verklaarde de gemeente Anderlecht dat het gebouw niet meer beantwoordde aan de wettelijke normen (proces-verbaal 23/12/2016). De toestand was zo erg dat de gemeente ons verbood nog enig nieuwe bewoner op te nemen en dat een groot aantal kamers dienden ontruimd te worden."

De vzw zou de nodige renovatie echter onmogelijk kunnen bekostigen, aldus Cosijns: "Het bestuursorgaan besliste het grote gebouw met een bewoonbare oppervlakte van 10.000 m² grondig te renoveren. Prijskaartje: 10 miljoen euro. Omdat dit ver de mogelijkheden van de vzw Rafaël te boven ging, werd aangeklopt bij het aartsbisdom Mechelen-Brussel. Dat werd bereid gevonden te steunen omdat het om een daadwerkelijk en heel concreet evangelisch geïnspireerd project gaat."  

"Het gebouw, dat steeds tot de gemeenschap van de kerk heeft behoord, werd overgedragen aan het aartsbisdom dat het zal restaureren en daarna aan Rafaël het beheer zal geven om zijn maatschappelijke doel verder te zetten: de re-integratie van kwetsbare personen in onze samenleving."

Voor de 300 bewoners werd ook opvang voorzien, laat Cosijns weten. "De renovatie, geëist door de gemeente en die twee jaar zal duren, kon enkel plaatsvinden mits het oude gebouw volledig werd ontruimd. Vanaf 2017 werd voor en met elke toenmalige bewoner naar een nieuwe woonst gezocht. Samen met de gemeente Anderlecht en haar sociale dienst, samen met de sociale dienst van Kuregem die permanentie hield, samen ook met het huurderssyndicaat van Anderlecht." 

"Uiteindelijk bleven er begin 2021 nog slechts enkele bewoners over die geen oplossing gevonden hadden", vertelt Cosijns aan VRT NWS. "Voor hen heeft de vzw Rafaël dan een gebouw gehuurd met een twintigtal kamers. In juni 2021 stonden daarvan nog vijf kamers leeg. Voor bewoners die geen onderdak zouden gevonden hebben, waren er dus nog kamers vrij. Dit in tegenstelling met leugenachtige beweringen ter zake."   

Naast een vijftigtal sociale woningen, wil de Kerk er een parochiecentrum, een kinderopvang, een voedselbank en een sociaal restaurant bouwen.

Het onderzoek van de Brugnera’s wijst er ook op dat een bestuurslid van de vzw zich mogelijk schuldig maakt aan uitbuiting en belangenvermenging.

Zo zou de vzw in 2019 150.000 euro geleend hebben aan het bestuurslid, omdat ze samen met haar vijf kinderen "dreigde uit huis gezet te worden door de bank". Tegelijkertijd moesten de bewoners vanaf dat jaar het pand beginnen te verlaten en zat de vzw diep in de schulden. Herman Cosijns ontkent dat het geld voor het bestuurslid van de armen komt en beweert dat het is voorgeschoten door het Aartsbisdom.  

In een reactie aan VRT NWS laat Herman Cosijns weten dat het bestuurslid geen geld ontving van de vzw: "De feiten, uiteraard door documenten gestaafd: er werd een overbruggingskrediet toegekend aan een van de bestuurders, een alleenstaande moeder met vijf kinderen die in een financieel heel precaire situatie kwam buiten haar wil om. Dit krediet wordt volledig terugbetaald, met rente. Een volstrekt legale procedure."

"Wij onderstrepen extra dat geen enkele bestuurder van Rafaël ooit geld van Rafaël voor persoonlijke doeleinden heeft gebruikt", gaat hij verder. "De vzw Rafaël heeft ook nooit subsidies ontvangen van enige overheidsinstantie. Rafaël is een eerlijk project dat aan arme mensen in Brussel een degelijke woonst ter beschikking stelt. Wij zijn diep geschokt door de onwaarheden die hieromtrent worden verspreid."

Het bestuurslid zou daarnaast de gegevens van een twintigtal bewoners hebben gebruikt om uitvaartverzekeringen af te sluiten bij het bedrijf Dela en zo commissiegeld op te strijken voor zichzelf. Ze liet de bewoners daarvoor een contract tekenen en stortingen in hun naam uitvoeren waar ze niets mee te maken hadden. Dela liet de onderzoeksjournalisten intussen weten een intern onderzoek te zijn opgestart naar mogelijke belangenvermenging.

Het bestuurslid zou zich ook schuldig maken aan uitbuiting, aldus de journalisten. Ze zou enkele bewoners, vooral mensen zonder papieren, hebben gedwongen tot tewerkstelling voor de vzw en eigen privéaangelegenheden. 

Hermijn Cosijns spreekt dat tegen: "De voedselbank van Rafaël is al die tijd blijven doorgaan. Ze bezorgde drie keer per week aan meer dan 600 mensen een voedselpakket. Drie tot tien vrijwilligers staan hier voor in: bewoners van Rafaël en anderen. Wij spreken met klem tegen dat dit een verplicht werk was, zoals sommigen beweren. Net zomin als dat het geval was voor het afhalen van tafels en stoelen die de IJslandse ambassade schonk."

De onderzoeksjournalisten doken ook in de werking van Poverello. Poverello werd in 1978 in Brussel opgericht door de katholieke arts Jan Vermeire, die er een onthaalhuis voor armen opende. Met 10 afdelingen in Vlaanderen, 3 in Brussel en 2 in Wallonië, waar mensen terecht kunnen voor een warme maaltijd, is het de grootste daklozenorganisatie van ons land. In de afdelingen van Brussel, Zottegem en Banneux biedt de organisatie kost en inwoon aan een 80-tal daklozen.

Uit het onderzoek van de Brugnera’s blijkt dat de organisatie 50 miljoen euro aan vastgoed en 14 miljoen euro liquide middelen bezit. De grote rijkdom van Povorello staat in contrast met de middelen die het zijn daklozen en lokale organisaties aanbiedt. Daklozen betalen in Brussel bijvoorbeeld 300 euro per maand voor een bed in een slaapzaal met 12 en vóór corona met 20. Een kamer van ongeveer 7m2 alleen kost 450 euro. Maaltijden – gedoneerde voedseloverschotten – zijn inbegrepen.

Het Leuvense Poverello-project klaagt aan dat ze op vraag van de hoofdzetel steeds meer moeten besparen en zelfs geld afstaan. Zo hebben ze vijf jaar moeten wachten op dringende verbouwingen. "De hoofdzetel haalde meermaals zonder onze toestemming geld van onze rekening dat we met lokale acties verzameld hebben", vertelt afdelingsverantwoordelijke Karine Vander Hulst. Twee bankafschriften met transacties van 70.000 euro zouden dit bewijzen. Op één ervan zou de mededeling ‘ZO MAAR’ zijn achtergelaten.  

Bovendien heeft de liefdadigheidsorganisatie heel wat panden in haar bezit, goed voor een marktwaarde van 48 à 53 miljoen euro. Het zou gaan om een divers arsenaal aan panden: van gebouwen die dienen voor sociale hulpverlening tot maneges, appartementen en bossen. Het overgrote deel van die capaciteit wordt amper gebruikt, terwijl Poverello over heel België slechts een tachtigtal mensen huisvest in voornamelijk grote slaapzalen.

Naar wie het geld van de organisatie dan wel voornamelijk gaat, blijft nog onduidelijk. Volgens Ruben en Marieke Brugnera leiden er sporen naar het persoonlijk netwerk van de schatbewaarder M.S. Zo zouden de telefoonabonnementen van de schatbewaarder en zijn familieleden gefactureerd worden aan de Poverello vzw.

Via het advocatenbureau Jef Vermassen en partners laat directeur Van Eetvelde aan Knack weten dat "Poverello nooit een telefoonrekening van een derde heeft betaald". Ook de andere beschuldigingen vindt de organisatie onterecht.

Voorlopig is er geen officieel onderzoek opgericht naar de mogelijke wantoestanden bij de twee armoedeorganisaties.