Vrees voor Russische aanval op Oekraïne neemt toe: diplomatieke oplossing verder weg dan ooit

Een ding is zeker: Poetin zet Oekraïne maximaal onder druk omdat hij concessies van het Westen wil. Inzet is de veiligheidsorde van Europa, zegt veiligheidsexpert Rob de Wijk van The Hague Centre for Strategic Studies. Op de conferentie van Jalta in 1945 werd Europa verdeeld in een westerse en een Sovjet-invloedssfeer. Na de val van de Muur werd in 1990 het Charter For a New Europe getekend, ook door Rusland. De tijd van de vijandige blokken was voorbij. Voortaan mocht elk land zelf beslissen bij welke organisatie het zich wilde aansluiten.

“Dat charter is dood”, zegt De Wijk. “Rusland wil een Jalta 2.0, waarbij Europa weer wordt verdeeld in invloedssferen. Tussen de EU en Rusland wil het een bufferzone van staten die neutraal zijn of satellietstaat van Rusland.” Daarom wil Poetin garanties dat Oekraïne nooit tot de NAVO zal toetreden, hoewel zo’n lidmaatschap voorlopig helemaal niet aan de orde is.

Voor sommige mensen klinkt zo’n Jalta 2.0 best aantrekkelijk. Een duidelijke verdeling in invloedssferen opent de weg naar een betere verhouding met Rusland, geloven zij. “Maar de westerse landen zullen daar nooit mee akkoord gaan. Politiek is het een no-go”, zegt De Wijk. De bevolking van de Oekraïne wil in meerderheid bij het Westen horen. De EU kan de Oekraïners niet als een baksteen laten vallen, zeker niet nadat zij een associatieverdrag met het land heeft gesloten.

Kampioen van de democratie

Ook voor Biden is Jalta 2.0 een onbegaanbare weg. Hij profileert zichzelf als de kampioen van de democratie in een wereld die bedreigd wordt door autocratische heersers. Als hij Oekraïne aan Poetin laat, zoals hij Afghanistan aan de Taliban overhandigde, lijdt hij enorm gezichtsverlies. Bovendien zou hij daarmee autocraten aanmoedigen om met geweld en intimidatie hun doel te bereiken. Autocraten zoals Poetin, zeggen De Wijk en andere veiligheidsexperts, die terugkomen met nieuwe eisen als je ze hun zin geeft.

Niettemin zit het Westen in een lastig parket. Ondanks de ferme taal is het niet bereid om Oekraïne militair te verdedigen tegen een Russische inval, zoals Biden deze week nog expliciet zei. In zo’n situatie kan het Westen maar twee dingen doen. Dreigen met sancties en praten. Gesproken wordt over sancties die zwaarder zijn dan ooit tegen Rusland, zoals uitsluiting van Swift, het internationale systeem dat betalingsverkeer tussen banken regelt. Daarnaast kondigde Biden aan dat hij verder wil praten met Poetin, ook over diens zorgen over de NAVO. Wellicht dat hij de Russische president een beetje tegemoet zou kunnen komen, opperde hij woensdag.

Die uitspraak wekte meteen grote ongerustheid in Oost-Europa. “Ik hoop dat ik ongelijk heb, maar ik ruik ‘München’ hier”, zei parlementariër Marko Mihkelson uit Estland, verwijzend naar de conferentie uit 1938 waarbij Tsjecho-Slowakije werd uitgeleverd aan nazi-Duitsland.

Koude Oorlog

“De Tweede Wereldoorlog leeft nog altijd enorm in Oost-Europa. Er wordt al heel snel gesproken over München, het Molotov-Ribbentroppact, Jalta. Nog altijd zijn deze landen bang dat ze in de steek worden gelaten en dat de grote mogendheden over hun toekomst beslissen”, zegt Rusland-expert Bob Deen van Instituut Clingendael. Haastig probeerde Biden Oekraïne en de Oost-Europese NAVO-landen gerust te stellen. Amerika staat nog altijd pal voor de soevereiniteit van Oekraïne, beloofde hij, en zal niet over het land praten zonder het land daar zelf bij te betrekken.

Toch is praten met Poetin noodzakelijk, vindt De Wijk. “Praten betekent niet dat je toegeeft. Maar nu praten we helemaal niet”, zegt hij. De Wijk en Deen pleiten voor het afstoffen van oude instrumenten uit de Koude Oorlog, zoals wapenbeheersing en het sturen van waarnemers naar elkaars oefeningen. Door een gebrek aan communicatie is de situatie nu gevaarlijker dan tijdens de Koude Oorlog, zegt De Wijk.

De komende weken zal de crisis zich verder ontrollen. Deen ziet drie scenario’s. Een grootschalige aanval op Oekraïne ziet hij als de minst waarschijnlijke, omdat het land zo groot en moeilijk te controleren is. Het tweede scenario is het erkennen van de separatistische republieken in de Donbass, waar ook Russische militairen kunnen worden gestationeerd. “Ik schrok toen Poetin over genocide begon, want dat is een argument dat vaak wordt gebruikt om een interventie te rechtvaardigen. Het Westen deed dat ook in Kosovo”, zegt Deen. Het meest waarschijnlijk acht hij een diplomatieke oplossing: het Westen doet Poetin een kleine concessie waardoor hij zonder gezichtsverlies zijn troepen kan terugtrekken. “Alleen lost die uitweg het onderliggende probleem van onenigheid over de veiligheidsorde in Europa niet op”, zegt Deen. “In dat geval zal de crisis rond Oekraïne steeds terugkeren.”