De nalatenschap van Julie Van Espen: ‘Ze kan de wereld niet meer verbeteren, daarom doen wij het in haar plaats’

“Maar wat doe ik als mijn aanvaller de armen gestrekt houdt terwijl hij me probeert te wurgen?”, vraagt de Nederlandse studente Eva Celine Prins (23). Ze ligt op haar rug op een mat en probeert haar medestudente die de rol van aanvaller heeft opgenomen van zich af te werpen met een heupbeweging die ze net heeft geleerd.

Een dertigtal jonge vrouwen volgt donderdagavond in sporthal Agora op de stadscampus van de UAntwerpen de laatste les van een driedelige cursus weerbaarheidstechnieken. Peter Huyghe (55), een vastgoedmakelaar uit Brasschaat die al meer dan dertig jaar met gevechtskunst bezig is, startte eind 2019 met vzw Pioen, enkele maanden na de moord op Julie Van Espen.

Julie was zijn schoondochter, de vaste vriendin van zijn zoon Thomas, die op een bankje meekijkt naar de training. Hij doet de sociale media voor Pioen en de sponsorwerving. “Voor mij is dit een manier om Julie te eren en om een verschil te maken voor andere meisjes”, zegt hij. “Zodat dit niet nog eens gebeurt.”

Volgende week start het assisenproces over de moord op Julie Van Espen. De jonge vrouw werd in mei 2019 van haar fiets gesleurd in Merksem. Ze werd gewurgd, nadat haar aanvaller eerst had geprobeerd haar te verkrachten.

De afgelopen twee jaar heeft Pioen - de naam van de vzw verwijst naar de lievelingsbloem van Julie - al honderden jonge vrouwen weerbaarder gemaakt. “Julie wilde de wereld verbeteren”, zegt haar schoonvader. “Nu zij het niet meer kan, hebben wij als familie beslist om het in haar plaats te doen.”

De cursus is gratis en wil zo laagdrempelig mogelijk zijn. “Ik wil dat ook vrouwen die niet zo sportief zijn de training volgen, net als dames die weinig zelfvertrouwen hebben, omdat zij vaak de eerste slachtoffers zijn”, zegt Huyghe, die zijn project graag breder zou uitrollen. Daarvoor trok hij al naar het kabinet van minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA). “Als ik één iemand kan besparen wat Julie overkwam, dan is het project voor mij geslaagd. Maar als we leerkrachten lichamelijke opvoeding zouden meekrijgen om een paar uurtjes te besteden aan deze technieken zouden we echt iets kunnen veranderen.”

Had een zelfverdedigingscursus Julie Van Espen kunnen redden? “Dat zullen we nooit weten”, zegt Huyghe. “Deze lessen zijn uiteraard geen garantie om altijd veilig weg te geraken, maar wie alert en assertief is en wat basistechnieken van verdediging kent, maakt wel meer kans.”

Aan Eva Celine Prins laat hij in de sporthal Agora zien hoe je een aanvaller met gestrekte armen toch nog opzij kunt duwen. De jonge vrouwen leren de berenklauw - een manier om hard te slaan, zonder jezelf te bezeren - en hoe ze een aanvaller langs achteren pijn kunnen doen. “Maar probeer altijd eerst te vluchten”, zegt Danny Euler, een van de vaste lesgevers bij Pioen.

Geen angst

Julie Van Espen uit Schilde studeerde internationale betrekkingen en diplomatie aan de UAntwerpen. In 2016 ging ze op uitwisseling naar Australië. Het jaar nadien leerde ze Thomas kennen, met wie ze bijna twee jaar een koppel vormde. “Julie was een zonnetje. Ze was er altijd voor iedereen”, zegt hij. Praten over haar valt hem nog altijd moeilijk.

Op zaterdagavond 4 mei 2019 had ze afgesproken met haar vriendinnen op het Antwerpse Zuid om iets te eten. Normaal deed ze met haar fiets vanuit ’s Gravenwezel amper een half uurtje over dat traject. “Ze deed het ook in het donker, na twee of drie uur ’s nachts. Julie kende geen angst”, vertelde haar vriendin Kathleen eerder in een interview met De Morgen.

Julie Van Espen was rond 18 uur thuis vertrokken. Omstreeks 21 uur verwittigden haar vriendinnen haar vader dat ze nog altijd niet in Antwerpen was aangekomen. Omdat dat niet haar gewoonte was, belde Erik Van Espen de politie, die haar verdwijning meteen als onrustwekkend beschouwde.

Die avond werd er nog een zoekactie op poten gezet. Ook de volgende dag werd er massaal verder gezocht, maar Julie Van Espen leek van de aardbol verdwenen.

Twee dagen later, op 6 mei 2019, vonden duikers haar lichaam in in het Albertkanaal. Die maandagochtend werd ook Steve Bakelmans aangehouden in het station van Leuven. Terwijl haar vrienden en familie rouwden, ging de dakloze man over tot bekentenissen.

Hij vertelde de speurders hoe hij de jonge vrouw van haar fiets had gesleurd, waarna hij haar naar een bouwwerf naast de Gabriël Theunisbrug over het Albertkanaal had meegetrokken. Daar probeerde hij haar te verkrachten, maar zij verzette zich hevig waarop hij haar wurgde. Bakelmans verstopte haar lichaam onder een zeil, waarna hij zich van alle sporen ontdeed.

De kleding van Julie dumpte hij in een verlaten steeg, haar identiteitskaart en haar handtas gooide hij in de vuilnisbak. Met het fietsmandje in de hand werd Steve Bakelmans op camerabeelden aan het oefencomplex van basketbalclub Antwerp Giants vastgelegd. Door dat beeld wisten de speurders vrijwel zeker dat hij iets met haar verdwijning te maken had. Ze verspreidden een foto van de man - het mandje werd weg gefotoshopt - met de oproep dat hij mogelijk een belangrijke getuige was.

Bakelmans werd door verschillende mensen herkend. Door telefonieonderzoek kon de politie hem opsporen en in het station van Leuven opwachten.

Leegte

“Julie heeft een enorme leegte achtergelaten”, zegt haar schoonvader Peter Huyghe. “Ze kon elke ruimte opfleuren: altijd vrolijk, altijd genietend van het leven. Het was een soort missie van haar om mensen rond haar gelukkig te maken met verrassingsbezoekjes of verrassingsfilmpjes. Het was alsof ze elke dag de beste versie van zichzelf probeerde te zijn.”

Dat beeld houden ook haar medestudenten aan de UAntwerpen vast. “Op onze studiereis in Genève leerden we haar pas echt kennen. Hoe ze ’s morgens als eerste uit bed was om te joggen of te wandelen, hoe ze daarna bij het ontbijt buiten van de koffie genoot terwijl ze naar de bergen tuurde, hoe ze altijd als laatste op de bus zat omdat ze nog van de frisse lucht en de omgeving wou genieten”, schreven ze in een open brief na haar dood. “Haar joie de vivre zullen we altijd meedragen.”

De afgelopen jaren raakte ook heel wat bekend over het levenspad van Steve Bakelmans. De vandaag 41-jarige man vulde zijn dagen met wiet roken en aan het Centraal Station rondhangen. Hij leefde van het geld dat hij bij elkaar bedelde, de soepbedeling en van halve liters bier uit de Poolse supermarkt.

Een dak boven zijn hoofd had hij al lang niet meer. In de lente van 2019 sliep hij ’s nachts regelmatig onder de Theunisbrug over het Albertkanaal in de schaduw van het Sportpaleis. Hij vertelde de speurders hoe hij na de moord op de studente naar ‘zijn brug’ was teruggekeerd, het lichaam met een zak zand had verzwaard, en in het kanaal had gedumpt.

Op zondag - de zoekacties naar Julie liepen volop - bezocht hij zijn zoontje. “Dat bezoek was bedoeld als afscheid. Ik wist dat ik hem lange tijd niet meer zou zien”, verklaarde Steve Bakelmans daarover.

Daarna nam hij de bus naar Mechelen, om van daaruit naar Leuven te gaan, waar hij zijn psychiater wilde bezoeken. Hij overnachtte in de stationsbuurt, maar werd wakker van de koude. Maandagochtend nestelde hij zich in een warme wagon. Hij viel in slaap op de trein naar Genk, waarna hij terugkeerde naar Leuven. Daar plukten speurders hem van de trein en werd hij naar Antwerpen overgebracht.

In het verhoorlokaal liet Bakelmans zijn frustraties de vrije loop. Alles en iedereen kreeg de schuld voor zijn mislukte leven. “Ik kan voor niemand goeddoen. Ik pas niet in deze wereld.”

Na de moord op Julie Van Espen raakte bekend dat Bakelmans al twee keer veroordeeld was voor een gewelddadige verkrachting. In 2004 werd hij veroordeeld voor de aanranding van een 58-jarige vrouw die hem op de De Keyserlei had zien zitten met een bekertje en hem thuis voor een boterham had uitgenodigd. In 2016 meldde hij zichzelf bij de politie, een week nadat hij onder invloed van drank en drugs het huis van een ex was binnengedrongen om haar te verkrachten.

Eind juni 2017 werd hij voor die feiten tot vier jaar cel veroordeeld. Zijn advocate had beroep aangetekend, maar onder meer door een gebrek aan magistraten duurde het lang voor die zaak voor het hof van beroep behandeld werd. Pas in juni 2019, na de moord op Julie Van Espen, werd hij in beroep opnieuw veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijf jaar en tien jaar terbeschikkingstelling.

Schokgolf door Vlaanderen

De dood van Julie Van Espen veroorzaakte een schokgolf door Vlaanderen, nadat bekend was geworden dat de man al twee keer voor verkrachting veroordeeld was. Een week na de dood van de 23-jarige studente stapten er 15.000 mensen mee in een mars tegen seksueel geweld. PUNT vzw lanceerde de campagne #BloomForJulie om haar en andere slachtoffers van seksueel geweld te herdenken.

Ook de deelnemers aan de weerbaarheidscursus kennen het verhaal van Julie Van Espen. Verschillende onder hen zijn ook al eens lastiggevallen, gelukkig met minder ernstige gevolgen. “Toen ik uitging ben ik ooit eens langs achter vastgenomen door een onbekende man”, vertelt Eline Hendrickx (22), studente geneeskunde uit Edegem. “Dat was heel eng. Ik heb hem in een reflex een elleboogstoot gegeven. Dat was blijkbaar een goede reactie.”

Haar oefenpartner bij Pioen is Liran Zeligman (21), studente productontwikkeling uit Gent. “Zelf ben ik niet zo’n bang persoon, maar het kan toch geen kwaad om wat technieken te leren voor als ik toch ooit in de problemen kom.” Ze is bevriend met de jongere zus van Julie Van Espen, waardoor de zaak voor haar een bijzondere plaats inneemt. Maar ook de meisjes die haar niet kennen, voelen een verbondenheid. “De dood van Julie Van Espen heeft iets in beweging gezet”, zeggen ze.

Voor de familie Van Espen is het onverdraaglijk dat haar dood tevergeefs zou zijn geweest. Ze richtten een Instagram-pagina op om de positieve herinneringen aan Julie ­levend te houden. Haar ouders ijveren voor het wegwerken van wat zij ‘grove nalatigheden’ binnen justitie noemen. In een brief die ze aan de voorzitters van de politieke partijen en aan het koningshuis is de familie heel duidelijk: “Julie had nog geleefd indien iedereen binnen het gerecht zijn verantwoordelijkheid had opgenomen.”

De Hoge Raad van Justitie (HRJ) lichtte na de dood van Julie Van Espen het Antwerpse gerecht door. In een rapport hekelde hij de beslissing van de vorige voorzitter van het hof van beroep om vanwege een onderbezetting een beroepskamer te sluiten, waardoor 77 dossiers in de kast verdwenen zonder te controleren of er risicodossiers bij zaten. Ook de gebrekkige informatiedoorstroming is volgens de HRJ een probleem. 

Het Antwerpse parket-generaal sloeg mea culpa na het rapport van de Hoge Raad. Het parket en ook het hof van beroep kondigden aan de aanbevelingen van de Hoge Raad in hun werking toe te passen, zodat prioritaire dossiers sneller zouden worden behandeld. De wet is ondertussen zo aangepast dat een rechter de onmiddellijke aanhouding kan uitspreken als de kans bestaat dat de veroordeelde gelijkaardige feiten zou plegen en niet alleen als er sprake is van vluchtgevaar.

De familie Van Espen deed in haar brief een aantal concrete voorstellen. Een daarvan is om zedenzaken voortaan achter gesloten deuren te laten plaatsvinden. Hun advocaat, John Maes, zal dat ook voor deze zaak vragen. Het hof zal maandag in een tussenarrest over de openbaarheid beslissen, maar het staat wel al vast dat de moeder van het slachtoffer, haar jongere broer en zus het proces niet zullen bijwonen, omdat ze de confrontatie met Bakelmans niet willen aangaan. 

Thomas twijfelt nog en wil liever niet ingaan op vragen over het proces. De vader en twee tantes komen wel, net als Peter Huyghe en drie vriendinnen van Julie die zich ook burgerlijke partij stellen. “Ik vind het belangrijk om erbij te zijn”, zegt Huyghe. “Daarom ben ik ook als enige naar de reconstructie geweest. Ik wil zeker zijn dat alles, maar dan ook alles in deze zaak wordt onderzocht. En als mijn zoon op een bepaald moment met vragen zit, wil ik die kunnen beantwoorden.”

Wat verwacht hij van het proces? “In de eerste plaats hoop ik dat Steve Bakelmans een gepaste straf zal krijgen. Ik verwacht niet dat hij de waarheid over de laatste ogenblikken van Julie zal vertellen. Ik ben bang dat we nooit precies zullen weten wat er die avond is gebeurd.”