En toen werd antisemitisme weer heel normaal in Europa

Een uitbundig publiek met opvallend veel jongeren kraaide van pret toen Eric Zemmour hen afgelopen weekend toesprak in een volgepakte arena in de Franse stad Villepinte. Buiten de zaal kijkt de rest van Europa toe met een mengeling van fascinatie en zorg naar de snelle opgang van de radicaal-rechtse uitdager van de Franse president Emmanuel Macron. Hoe kansrijk Zemmour is om Macron te onttronen, valt onmogelijk in te schatten. Dat de provocateur überhaupt nog een reële kans maakt, is al opmerkelijk genoeg. 

Met zijn soms zeer aangebrande ideeën over hoe de invloed van de islam en moslims te beperken, past Zemmour netjes in het universum van nieuw radicaal-rechts, maar hij voegt er nog een dimensie aan toe. Antisemitisme. Dat is des te opmerkelijker, omdat Zemmour zelf Joods van geboorte is. Dat verhinderde hem niet om bijvoorbeeld de onschuld van de wegens landverraad veroordeelde Joods-Franse legerkapitein Alfred Dreyfus in twijfel te trekken, of de rol van het collaborerende Franse Vichy-­regime in de nazi-Jodenvervolging te relativeren. 

Of dat van Zemmour een ‘antisemiet’ maakt is weer wat anders, maar zulke stellingnames behoren tot het klassieke antisemitische repertoire in Frankrijk. Mede omdat de man zelf Joodse roots heeft, lijkt hij ermee weg te komen. Zoals Jean-Marie Le Pen onlangs mopperde (geciteerd in het uitstekende Zemmour-profiel van Marijn Kruk dat ook in deze krant verscheen): “Als ik de dingen zou zeggen die Zemmour zegt, zou ik onmiddellijk op de brandstapel worden gezet.” 

Het valt op dat een politicus van het type Zemmour vandaag amper hinder ondervindt van een flirt met Jodenhaat. Ook Thierry Baudet, die al wat dieper in het antisemitische konijnenhol zit, is in Nederland nog altijd relatief populair. Zemmour formuleert geraffineerder, maar dan nog zouden tot voor kort zijn uitspraken over historisch beladen thema’s een kandidaat voor het Franse presidentschap per direct diskwalificeren. Nu niet meer. In analyses over de kandidaat wordt amper gewag gemaakt van de uitschuivers. Niemand kijkt ervan op. 

Paradoxale positie

Dat is geen geïsoleerde vaststelling. Een antisemitische ondertoon zit ook verweven in het discours van een flink deel van de radicale antivaxbeweging. Sinds de manifestaties tegen het coronabeleid (waar antivaxers aan deelnamen) is dat ook zichtbaar geworden. Een groep manifestanten, zelfs met stereotiepe Joodse pruiken, droeg op de eerste betoging trots bordjes rond met ‘Ultra Zionism is over’ en ‘Protocols of Zion are over’. Anderen eigenden zich de herinnering aan de Holocaust toe door Jodensterren op te spelden. Het lijkt een paradoxale positie: enerzijds wordt de Joden de verspreiding van het virus en vaccins aangewreven, anderzijds wordt de eigen positie zo benard beoordeeld dat ze gelijkt op die van de Joodse bevolking ten tijde van de nazi’s. 

Het gaat wel tweemaal om bekende antisemitische technieken: de Joodse complottheorie enerzijds, de minimalisering van de Holocaust anderzijds. Dat maakt van de betogingen natuurlijk geen antisemitische manifestaties. Maar ook hier werd amper afstand genomen van de aanwezige Jodenhaat. Antisemitisme, zo blijkt, hoort er weer helemaal bij.

Dat is in antivaxkringen niet nieuw. De connectie tussen Jodendom en virusverspreiding is ongeveer zo oud als de gedocumenteerde strijd tegen epidemieën zelf. Toen in de 14de eeuw de zwarte pest dood en vernieling in Europa zaaide, werd de schuld ook al in de schoenen van de Joden geschoven. Een mildere variant van die groteske beschuldiging valt ook nu nog te lezen in sommige antivaxgroepen. Schimmige Joodse machthebbers – de namen van Georges Soros of de Roth­schild-bankiersfamilie vallen onvermijdelijk – zouden het virus verspreiden om er, via vaccins, grof geld aan te verdienen of de wereld te onderwerpen. Van donkergroene complottheorieën over big pharma sta je zo met een paar stappen in de donkerbruine Jodenhaat. 

Wereldwijd verspreid raakt intussen ook het tweede antisemitische spoor, waarbij vrijheidsbeperkingen door het coronavirus gelijkgesteld worden met de Jodenvervolging door de nazi’s. Je ziet de Jodensterren en nazireferenties overal opduiken bij verzetsgroepen die allemaal denken dat ze die parallel zelf bedacht hebben. In werkelijkheid bootsen ze de minimaliserende, antisemitische stereotypes na die via sociale media rondgezaaid worden. Historisch klopt de link tussen nazi’s en vaccinverplichting ook niet. De leiders in nazi-Duitsland stonden juist erg weigerachtig tegen vaccins, omdat ze het bloed ‘onzuiver’ maakten. Opnieuw verschilt de visie niet eens zo gek veel van hoe sommige radicaal-groenen naar mens en natuur kijken. 

Antisemitisme is nooit helemaal weggeweest. Je zou wel hopen dat de pikzwarte pagina’s over Jodenvervolging in de vorige eeuw de garantie zouden bieden dat antisemitisme nooit meer ‘normaal’ gevonden zou worden. Die, welja, immuniteit tegen Jodenhaat is nu weg. Denk ook aan de antisemitische memes in de collectie van de extreemrechtse beweging Schild & Vrienden. Een bredere blik leert dat dit meer dan studentikoze moppentapperij is. Het past in een bredere en tot voor kort onmogelijk geachte comeback van de Jodenhaat. 

De Franse presidentskandidaat Eric Zemmour en de wereldwijde antivaxbeweging hebben niets met elkaar gemeen, behalve dat ze subtiele of minder subtiele haatpraat over Joodse medeburgers als specifieke vorm van racisme toch weer gangbaar maken. Neen, dat is niet hun topprioriteit, maar hun sterke profilering maakt hen aantrekkelijk voor een bredere groep mensen, die zelf vaak een minder afgelijnde visie hebben. 

Bijna ongezien raken oude, anti-Joodse stereotypes zo toch weer verankerd bij een groter publiek. Weinigen, buiten de Joodse gemeenschap zelf, schijnen zich daar druk om te maken. ­Europeanen zouden nochtans beter moeten weten. Het is niet de eerste keer dat antisemitisme als een virus begint te woekeren.