Illegale speed als meest waardevolle exportproduct: Syrië is goed op weg om de nieuwe narcostaat te worden

Het Syrische paradepaardje is captagon, een illegale, verslavende amfetamine die populair is in Saudi-Arabië en andere Arabische landen. De productie zit verspreid over het hele land, met ateliers waar de pillen gemaakt worden, verpakkingsfabrieken waar ze verstopt worden voor de export en smokkelnetwerken om ze op buitenlandse markten te krijgen.

Een onderzoek van The New York Times bracht aan het licht dat de productie en de distributie aangestuurd worden door de 4de Gepantserde Divisie van het Syrische leger, een elite-eenheid die geleid wordt door Maher Assad, de jongere broer van de president en een van de machtigste mannen in Syrië.

Andere grote spelers zijn zakenmensen met hechte banden met de regering, de Libanese militante groepering Hezbollah en andere mensen uit de ruime familie van de president, van wie de familienaam volstaat om bescherming te genieten voor illegale activiteiten. The New York Times baseerde zich voor zijn onderzoek op gerechtsdocumenten uit tien landen en tientallen gesprekken met internationale en regionale drugexperts, Syriërs met kennis van de drugshandel en huidige en voormalige Amerikaanse functionarissen.

De drugshandel ontstond uit de ruïnes van tien jaar oorlog, die de Syrische economie verpulverde, het grootste deel van de bevolking de armoede in dreef en leden van de militaire, politieke en zakenelite op zoek deed gaan naar nieuwe manieren om aan harde valuta te geraken en de Amerikaanse economische sancties te omzeilen.

Momenteel is illegale speed het meest waardevolle exportproduct, veel belangrijker dan andere, legale exportgoederen, volgens een gegevensbank die The New York Times aanlegde over captagon-inbeslagnames in de wereld.

Autoriteiten in landen zoals Griekenland, Italië en Saudi-Arabië hebben in de voorbije jaren honderden miljoenen pillen aangeslagen, waarvan de meeste kwamen vanuit een door de overheid gecontroleerde haven in Syrië. Sommige onderschepte ladingen hadden een straatwaarde van meer dan een miljard dollar, stellen bronnen bij de politiediensten.

In Italië werden vorig jaar 84 miljoen pillen aangetroffen in papierrollen en metalen onderdelen. De Maleisische politie vond in maart meer dan 94 miljoen pillen die verborgen zaten in de rubberen wielen van karretjes.

Die inbeslagnames vormen volgens experts slechts een fractie van de hoeveelheid drugs die getransporteerd wordt, maar het geeft wel een idee van de omvang van de trafiek, die de voorbije jaren geëxplodeerd lijkt te zijn. Dit jaar werden wereldwijd zowat 250 miljoen captagonpillen in beslag genomen, meer dan achttien keer zoveel als vier jaar geleden.

Wat regeringen in de regio nog meer zorgen baart, zeggen regionale veiligheidsfunctionarissen, is dat het Syrische netwerk dat werd uitgebouwd om captagon te smokkelen ook gevaarlijker drugs begint te transporteren, zoals crystal meth. Het grootste probleem, volgens de functionarissen, is dat de handel de steun geniet van het staatsapparaat, dat er weinig belang bij heeft ze iets in de weg te leggen.

“Het idee om naar de Syrische regering te stappen en te vragen om samen te werken, is gewoonweg absurd”, zegt Joel Rayburn, de Amerikaanse speciale gezant voor Syrië onder de regering-Trump. “Het is letterlijk de Syrische regering die de drugs exporteert. Het is niet zo dat ze de andere kant opkijken terwijl de drugskartels hun ding doen. Ze zíjn het drugskartel.”

Hangars en villa’s

Captagon werd aanvankelijk geproduceerd door een Duits farmaceutisch bedrijf voor de behandeling van concentratiestoornissen en slaapzucht. In de jaren 80 begonnen mensen in Saudi-Arabië en andere Golfstaten het ook recreatief te gebruiken om een energieopstoot te krijgen, angst tegen te gaan of lang wakker te blijven om voor examens te studeren, te werken, te feesten of lange afstanden te rijden.

In de witte tabletten waren twee sikkels gekerfd, waardoor de pil in het Arabisch de bijnaam abu hilalain kreeg, oftewel ‘degene met de twee manen’.

Toen bleek dat het medicijn verslavend was, werd het eind jaren 80 internationaal verboden. Het gevolg was dat de productie ondergronds ging om de markt in het Midden-Oosten te blijven voorzien van captagon. Een plek waar dat gebeurde was de Bekavallei in Libanon, een knooppunt voor de hasjproductie en een bolwerk van Hezbollah, een door Iran gesteunde militante groepering die momenteel deel uitmaakt van de Libanese regering.

Het farmaceutische Captagon bevatte het amfetamine fenethylline. De illegale versie, vaak ‘captagon’ met kleine c genoemd, bevat meestal een mengeling van amfetamines, cafeïne en verscheidene vulmiddelen. Goedkope versies koop je in Syrië voor een dollar per stuk, terwijl meer kwalitatieve varianten tot 14 dollar per stuk kunnen kosten in Saudi-Arabië.

Toen de oorlog in Syrië uitbrak, maakten smokkelaars gebruik van de chaos om strijders van alle kampen pillen te verkopen, om zo hun moed in de strijd op te krikken. Syriërs met ondernemingszin werkten samen met lokale apothekers en gebruikten materiaal uit inactieve farmaceutische fabrieken om zelf pillen te maken.

Syrië beschikte ook over de benodigde componenten: experts om de drugs te mengen, fabrieken om producten te maken om de pillen te verbergen, toegang tot de scheepsroutes over de Middellandse Zee en bestaande smokkelroutes naar Jordanië, Libanon en Irak.

Naarmate de oorlog aanhield, ging de economie steeds verder ten onder. Alsmaar meer familie, zakenpartners en handlangers van Assad werden het doelwit van internationale sancties. Sommigen van hen investeerden in captagon, en zo ontstond een kartel met banden met de staat, waarin onder meer hooggeplaatste militairen, militieleiders, handelaars die goede zaken deden tijdens de oorlog en verwanten van Assad elkaar vonden.

Volgens Syriërs die wonen op plekken waar de drugs geproduceerd worden, liggen de captagonlabs verspreid over door de regering gecontroleerde delen van Syrië, alsook in door Hezbollah gecontroleerd gebied bij de Libanese grens, buiten de hoofdstad Damascus en rondom de Middellandse Zeehaven Latakia.

Veel van de fabrieken zijn klein. Ze bevinden zich in metalen hangars of lege villa’s, waar arbeiders de chemicaliën mengen en met eenvoudige machines samenpersen tot pillen, zeggen twee Syriërs die dergelijke plekken gezien hebben. Sommige labs worden bewaakt door militairen. Bij andere geven borden aan dat ze zich op afgesloten militair terrein bevinden.

De afgewerkte pillen worden verstopt in valse bodems van scheepscontainers. In pakken melk, thee en zeep. Tussen scheepsladingen druiven, sinaasappels of granaatappels. Vervolgens worden ze naar Jordanië of Libanon gesmokkeld, waar delen via de luchthaven en de havens van Beiroet weer verder verspreid worden. Het merendeel van de pillen verlaat Syrië via de haven van Latakia.

Het veiligheidsbureau van de 4de Divisie, met aan het hoofd generaal-majoor Ghassan Bilal, fungeert grotendeels als het zenuwcentrum van het netwerk. Volgens regionale veiligheidsfunctionarissen en een voormalig Syrisch militair officier bieden de troepen van het bureau bescherming aan veel van de fabrieken en faciliteren ze het transport van de drugs naar de grenzen en de haven.

Orde van Verdienste

“De aanwezigheid van de divisie in de regio is gevaarlijk”, zegt kolonel Hassan Alqudah, hoofd van het departement narcotica van het directoraat voor openbare veiligheid in Jordanië. “Captagonfabrieken bevinden zich op plekken die onder de controle en onder de bescherming van de 4de Divisie vallen.”

Maher Assad en Bilal konden niet bereikt worden voor commentaar. Medewerkers van het Syrische Ministerie van Informatie en van de diplomatieke missie in Wenen antwoordden niet op vragen om commentaar. De leider van Hezbollah, Hassan Nasrallah, ontkent dat zijn groepering iets te maken heeft met captagon.

Er zijn nog andere vooraanstaande Syriërs die een hand hebben in de captagontrafiek. Een hoofdrolspeler in de buurt van Damascus is Amer Khiti, een zakenman wiens steile klim kenschetsend is voor de manier waarop in oorlogstijd een nieuwe zakenklasse ontstaan is in Syrië, zeggen voormalige Amerikaanse officials en Syriërs met kennis van de drugshandel.

Aanvankelijk was Khiti een bescheiden veehandelaar. Tijdens de oorlog legde hij zich toe op smokkelen, en verhandelde hij met steun van de staat voedsel en andere goederen tussen Damascus en de door rebellen gecontroleerde buitenwijken, zegt Sami Adel, een activist uit Khiti’s geboortestad die zijn loopbaan heeft gedocumenteerd. Toen de rebellen uit de voorsteden verdreven werden, kocht Khiti er vastgoed op en investeerde hij in verpakkingsfabrieken die gebruikt worden om smokkelwaar te maskeren.

Nog zo’n figuur die steil opklom, is Khodr Taha, een pluimveemarchand die nu baas is over de controleposten van de 4de Divisie doorheen het land, waardoor hij de trafiek van captagon kan faciliteren. Dat zeggen regionale veiligheidsmensen en Syriërs met kennis van de drugshandel.

Khiti antwoordde niet op vragen om commentaar. Taha kon niet bereikt worden via de bedrijven waar hij eigenaar van is. Beide mannen betaalden de regering terug door royaal banketten, affichecampagnes, rally’s en concerten van Assad te sponsoren in de aanloop naar de presidentsverkiezingen dit jaar. Khiti financierde ook de herinrichting van het militair rekruteringscentrum en andere overheidsgebouwen die beschadigd werden tijdens de oorlog. Vorig jaar verwierf hij ook een zitje in het marionettenparlement.

In mei kende Assad Taha de Orde van Verdienste toe, “als erkenning voor zijn belangrijk werk voor de economie en het financieel beheer in oorlogstijd”.

De Verenigde Staten hebben sancties tegen Bashar en Maher Assad, Bilal, Khiti en Taha uitgevaardigd. Het land noemde Taha een tussenpersoon voor de 4de Divisie, wiens bedrijven “inkomsten genereren voor het regime en zijn aanhangers”.

Captagon wordt nog geproduceerd in en gesmokkeld door Libanon. Nouh Zaiter, een Libanese drugsbaron die vooral in Syrië vertoeft, verbindt de Libanese en de Syrische zijde van de business met elkaar, stellen regionale veiligheidsofficials en Syrische bronnen met kennis van de drugshandel.

Zaiter, een rijzige man met lang haar die opgroeide in de Bekavallei, werd dit jaar door een Libanese militaire rechtbank bij verstek veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf wegens drugsmisdrijven. Aan de telefoon zegt Zaiter dat hij in de hasjbusiness actief is. Hij ontkent ooit betrokken geweest te zijn bij de handel in captagon. “Ik heb zulke giftige goedjes nooit naar Saudi-Arabië of elders gebracht, en zal dat ook nooit doen. Ik zou zelfs mijn ergste vijand geen captagon leveren.”

Plastic aardappelen

Captagon is momenteel wellicht de belangrijkste bron van vreemde valuta voor Syrië, stelt Jihad Yazigi, hoofdredacteur van The Syria Report, een publicatie die bericht over de Syrische economie. “Dat betekent niet dat de inkomsten terugvloeien naar de economie”, zegt hij. “Ze worden vooral geïnvesteerd in de bankrekeningen van smokkelaars en drugsbaronnen.”

Er is buiten het Midden-Oosten zo weinig bekend over captagon dat politiediensten in andere regio’s de drugs niet altijd herkennen als ze ermee in contact komen. En de smokkelaars veranderen constant hun methodes om de drugs te verbergen en transporteren ze via omwegen om hun herkomst te maskeren.

Sinds 2015 hebben autoriteiten captagon gevonden in het privévliegtuig van een Saudische prins, verstopt in oliefilters van vrachtwagens en in machines om tegels te maken, vermengd met het transport van druiven en sinaasappels, en weggemoffeld in plastic aardappelen die deel uitmaakten van een lading echte aardappelen. Smokkelaars hebben de drugs weggestoken in koffie en specerijen om speurhonden om de tuin te leiden, ze hebben ze verborgen in loden staven of grote rotsen om scanners te omzeilen.

Er werden drugs in beslag genomen in Turkije, Libanon en Jordanië, in de havens van Egypte, Griekenland en Italië, op een luchthaven in Frankrijk en zelfs in Duitsland, Roemenië en Maleisië. De meeste van die landen hebben weinig met captagon, maar zijn niet meer dan misleidende tussenstops op de route naar de Golfregio.

Saudi-Arabië, de grootste markt, meldt niet minder dan zes inbeslagnames per maand. Drugs werden aangetroffen in pakjes thee en zaten ingenaaid in de voering van kleren.

In mei, nadat de Saudische autoriteiten meer dan 5 miljoen pillen hadden gevonden in een vanuit Beiroet ingevoerde lading uitgeholde granaatappels, weerden ze producten uit Libanon, een zware klap voor de lokale boeren.

Volgens de door The New York Times samengestelde database is het aantal inbeslagnames sinds 2017 constant gestegen. De straatwaarde van de in beslag genomen drugs overstijgt sinds 2019 elk jaar de totale waarde van de legale export vanuit Syrië. Vorig jaar hadden inbeslagnames van captagon in de wereld een gezamenlijke straatwaarde van 2,9 miljard dollar, meer dan drie keer de waarde van de legale export van Syrië, die 860 miljoen dollar bedroeg.

De autoriteiten slagen er niet in de smokkelaars te vatten, ook en vooral omdat de Syrische autoriteiten amper informatie delen over transport vanuit hun land. De namen van reders op formulieren zijn meestal vals, en zoektochten naar de beoogde ontvangers leiden vaak naar een doolhof van brievenbusfirma’s.

De 84 miljoen pillen die vorig jaar in het Italiaanse Salerno in beslag werden genomen, de grootste captagonvangst ooit, kwamen vanuit Latakia. De boorddocumenten gaven Basil al-Shagri Bin Jamal op als verzender, maar de Italiaanse autoriteiten zijn er nooit in geslaagd hem te vinden. De ontvanger was volgens de documenten GPS Global Aviation Supplier, een bedrijf dat was geregistreerd in Lugano in Zwitserland, dat geen kantoor bleek te hebben. Telefoontjes, tekstberichten en e-mails gericht aan het bedrijf bleven onbeantwoord, en de vermogensbeheerfirma die het bedrijf opgaf als postadres, SMC Family Office SA, weigerde commentaar te geven.

Griekse speurders stootten op dezelfde obstakels. In juni 2019 wordt in Piraeus 5 ton captagon, met een waarde van vele miljoenen dollars, gevonden tussen een partij vezelplaten met bestemming China. De vezelplaat was van het merk Quick Click, een bedrijf dat online onzichtbaar is, als het al bestaat. Officiële documenten gaven aan dat de goederen op weg waren naar een Chinees bedrijf, Shenzhen Xiang Sheng Li Trade Co Ltd. Berichten die we stuurden naar een e-mailadres dat samenhing met het bedrijf bleven onbeantwoord.

De documenten vermeldden ook een inklaringsagent van een Chinees logistiek bedrijf met de naam Trista. Tijdens een telefoongesprek ontkende ze iets te weten over een transport en weigerde ze onze vragen te beantwoorden. “U bent niet van de politie”, zei ze, en hing op.

In de documenten stond nog een andere aanwijzing. De verzender was Mohammed Amer al-Dakak, met een Syrisch telefoonnummer. Ingevoerd in WhatsApp stond bij het nummer een foto van Maher Assad, bevelvoerder van de Syrische 4de Gepantserde Divisie, wat er mogelijk op wijst dat het nummer toebehoorde aan een van zijn fans.

Een man die opnam toen we het nummer opbelden, zei dat hij niet Al-Dakak was. Hij zei dat hij dat nummer nog maar pas had.

Loukas Danabasis, hoofd van de narcotica-eenheid van de Griekse cel voor financiële misdrijven, zegt dat de methoden van de smokkelaars het “moeilijk en soms onmogelijk” maken om zulke zaken op te lossen.

Drones en ezels

Jordanië, een van de hechtste partners van de Verenigde Staten in het Midden-Oosten, bevindt zich in de frontlinie van een regionale drugsoorlog. “Jordanië is de poort naar de Golf”, zei brigadegeneraal Ahmad al-Sarhan, bevelvoerder over een eenheid van het Jordaanse leger aan de Syrische grens, tijdens een bezoek aan het gebied. Al Sarhan en zijn manschappen legden uit hoe Syrische smokkelaars te werk gaan om drugs Jordanië binnen te krijgen. Ze proberen gelijktijdig op verschillende plaatsen de grens te overschrijden. Ze bevestigen drugs aan drones om ze over te vliegen. Ze zetten ezels in die speciaal getraind zijn om drugs zelfstandig de grens over te brengen.

Het gebeurt dat smokkelaars halt houden bij Syrische legerposten alvorens zich naar de grens te begeven. “Er is duidelijk betrokkenheid”, zei Al Sarhan.

De drugshandel baart de Jordaniërs om tal van redenen zorgen. De hoeveelheden nemen toe. Dit jaar werden al bijna dubbel zoveel captagonpillen in Jordanië onderschept als in 2020, zegt Alqudah, het hoofd van het narcoticadepartement.

Ooit lag Jordanië alleen op de route van drugs die bestemd waren voor Saudi-Arabië. Maar momenteel wordt al een vijfde van de vanuit Syrië binnengesmokkelde drugs geconsumeerd in Jordanië, schat hij. Door het toegenomen aanbod is de prijs gedaald, waardoor studenten het gevaar lopen verslaafd te raken. Nog onrustwekkender, zegt hij, zijn de toenemende hoeveelheden crystal meth die Jordanië vanuit Syrië binnenkomen. In oktober had Jordanië al 60 kilo onderschept in het lopende jaar, tegenover 20 kilo in het vorige jaar. 

“We bevinden ons in een uiterst gevaarlijke fase”, zegt dr. Morad al-Ayasrah, een Jordaanse psychiater die drugsverslaafden behandelt. “We krijgen steeds meer patiënten, en er komen alsmaar meer drugs.”

© The New York Times