Van zero-wastezeep tot tandpasta-tabletjes: zijn verpakkingsvrije cosmetica echt zoveel beter voor het milieu?
De laatste jaren zoeken veel merken naar manieren om hun cosmetica in vaste vorm te verkopen, zodat er minder plastic verpakkingen nodig zijn. Hoe duurzaam zijn verpakkingsvrije cosmetica?
Een stuk zeep? Ouderwets. Vloeibare douchegel in een plastic fles is toch veel handiger en hygiënischer? Toch zie je steeds meer vaste zepen en zelfs shampoos die niet zijn verpakt, of alleen in papier. Verpakkingsarme zepen, vaste conditioners, vaste bodycrèmes, make-up zoals lippenstift en zelfs tandpasta-tabletjes die je laat schuimen in je mond: geen plastic tube meer nodig.
Verpakkingsvrije-cosmeticapionier Lush zag de omzet van zijn ‘naakte’ producten de laatste vijf jaar stijgen van 2,6 miljoen euro in 2015 naar 6,8 miljoen euro in 2020. De producten hebben minder verpakking nodig omdat ze sterk geconcentreerd zijn. Een douchegel bestaat voor het overgrote deel uit water en zit daarom in een grote fles. In een stukje vaste zeep of shampoo zit geen water. ‘Daardoor doe je er ook véél langer mee’, zegt een goede vriendin die enthousiast vastezeepgebruiker is.
Zijn zulke minimale verpakkingen nu echt duurzamer? ‘Het is een goede trend dat er wordt gekeken of een verpakking eigenlijk wel nodig is’, zegt Marcel Keuenhof, verpakkingskundige bij het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) in Nederland. ‘Het weglaten van onnodig verpakkingsmateriaal is altijd beter. En plastic shampoo- en douchegelflacons kunnen weliswaar prima worden gerecycled, maar ook recyclen kost behoorlijk wat energie.’
Milieu-impact van verpakking
De milieu-impact van een verpakking is gemiddeld maar zo’n 10 procent van die van het product zelf, zegt Keuenhof. Maar dat maakt het effect niet verwaarloosbaar, zegt Roland ten Klooster, hoogleraar packaging design and management aan de Universiteit Twente. ‘We verbruiken per persoon per dag tussen de 400 en 450 gram verpakkingsmateriaal. Een groot deel daarvan is van plastic en soms wel degelijk nuttig. Zo vermindert het plastic velletje om een komkommer bederf en verspilling.’
Maar bij cosmetica en verzorgingsproducten is de verpakking niet zozeer bedoeld om de inhoud te beschermen, maar meer om het product uitstraling en glamour te geven. Daarom zie je zoveel ‘luxe’ dubbele verpakkingen, zoals glazen of plastic potjes en flesjes verpakt in met plastic omhulde doosjes. ‘Onzinnig en vaak dubieus’, zegt Ten Klooster. ‘Volgens de wet moet je als producent kunnen aantonen dat je minder zou verkopen als je je product in een simpelere verpakking zou stoppen. Maar de Nederlandse Inspectie Leefomgeving en Transport kan onmogelijk al die duizenden verpakkingen controleren.’
Less is more: veel beautyfans en influencers zijn wel klaar met al die glimmende potjes en oefenen indirect druk uit op bedrijven om hun verpakkingen te versoberen. Dan doen juist ‘verpakkingsvrije’ verzorgingsproducten het prima. Die kiezen voor géén of een minimale verpakking, vaak met een ‘natuurlijke’ uitstraling. Zo hebben de zepen van het Utrechtse Werfzeep alleen een wikkeltje van gerecycled papier. Maar papier is niet altijd beter dan plastic, zeggen Ten Klooster en Keuenhof. Beide kosten energie en veroorzaken CO2-uitstoot bij de productie en het recyclen. Maar het grote voordeel van plastic is dat het zo licht is. Daarom kan een plastic verpakking zelfs duurzamer zijn dan een zwaardere papieren verpakking, onder meer omdat die minder energie kost om te vervoeren. ‘Uiteindelijk is het gewicht van de verpakking misschien wel het bepalendst’, zegt Ten Klooster.
Kortom: een plastic verpakking is niet per se verkeerd. Maar minder verpakking, of het nu papier of plastic is, is altijd een goed idee.
Hygiëne
Maar is douchegel niet hygiënischer dan zeep? Wordt vaste zeep niet drabbig en vies bij gebruik? ‘Als je de zeep elke keer goed laat drogen, hebben bacteriën er niks te zoeken’, zegt Evelien van Zonneveld, eigenaar van Werfzeep. ‘Daarom moet je vaste zeep nooit in een dicht zeepbakje bewaren, maar bijvoorbeeld op een roostertje of matje van gevlochten materiaal of desnoods op een spons, zodat er rondom lucht bij kan komen.’
Zie je het toch niet zitten om helemaal over te stappen op vaste zeep, shampoo of bodylotion? Herbruikbare of statiegeldverpakkingen kunnen een duurzaam alternatief zijn, zegt het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken in Nederland. Daar komen er steeds meer van, zoals de zeepflessen van de Body Shop, die je zelf opnieuw kunt vullen in de winkel. Of herbruikbare verpakkingen zoals de aluminium flacons van This is Circular. Die worden per fietskoerier thuis bezorgd, weer opgehaald en opnieuw gevuld. En zelfs Lush kan niet alle cosmetica in vaste vorm aanbieden, dus daar krijg je statiegeld terug als je de potjes inlevert.