Zedenzaken binnenkort standaard achter gesloten deuren? "Alle gruwelijke details verschijnen anders meteen online"

Het was een opvallende beslissing, vanochtend. Het proces over de verkrachting van en moord op Julie Van Espen zal achter gesloten deuren plaatsvinden, zo besliste het hof. Behoorlijk uitzonderlijk, maar het was de familie die er uitdrukkelijk om had gevraagd. Op die manier wil ze vermijden dat alle gruwelijke details uit het dossier openbaar worden gemaakt. De verdediging verzette zich niet en de rechter ging uiteindelijk akkoord. 

Standaard vinden normaal alle processen openbaar plaats, als waarborg voor een eerlijk proces. Noem het een controlemechanisme, zodat de maatschappij mee kan volgen hoe het onderzoek gevoerd is en hoe de rechter uiteindelijk een oordeel uitspreekt. 

"Een belangrijk principe in onze rechtspraak", noemt professor seksueel strafrecht Liesbeth Stevens het. "Als je dat niet doet, kan dat een grote bedreiging zijn. Denk maar aan vroeger, toen er recht werd gesproken op plaatsen waar mensen niet aanwezig mochten zijn. Hetzelfde zie je trouwens ook in dictaturen."

Al is er ook een "maar", vindt Stevens. "Openbaarheid betekende vroeger dat de deuren van de rechtszaal open moesten staan, zodat burgers mee konden volgen. Nu betekent dat live-verslaggeving vanuit de rechtzaal en komt meteen alles op het internet. Dat is wel iets totaal anders. Daarom vind ik dat we genuanceerder moeten nadenken over die openbaarheid."

De meeste zedenzaken worden voor de correctionele rechtbank gevoerd, waar wel vaker wordt beslist om achter gesloten deuren te pleiten. En dat is dus elke keer opnieuw een uitzondering op de "regel". De Hoge Raad voor Justitie heeft een advies gegeven dat het in zedenzaken eigenlijk omgekeerd moet zijn, dat zulke zaken achter gesloten deuren plaatsvinden, tenzij in uitzonderlijke omstandigheden. De politiek is daarmee aan de slag gegaan en er ligt momenteel een wetsvoorstel van Sophie De Wit (N-VA) op tafel. Dat voorstel zou binnenkort gestemd worden.

"Een goed idee", vindt Stevens, "want we willen de drempel om naar de rechtzaal te gaan verlagen voor slachtoffers". "Nog los van de gewelddadige context is het voor niemand makkelijk om openbaar over zijn of haar seksleven te praten. Het gaat om het meest intieme van ons bestaan. Hier is er dan ook nog eens de kans dat het allemaal op het internet verschijnt en dat mensen er daar ook nog eens commentaar op kunnen geven."

"Net daarom vind ik dat de behandeling van zedenzaken standaard achter gesloten deuren moet zijn, maar dat het ook openbaar kan, als daar goede redenen voor zijn", besluit Stevens. "De uitspraak zelf moet wat mij betreft wel altijd openbaar zijn. Zo weten wij als burger wat er gebeurt in de rechtszaal." Dat zal trouwens ook het geval zijn in de zaak-Julie Van Espen. 

Ook Peter Hartoch, assisenvoorzitter voor het hof van assisen in Leuven stemt hiermee in. "Het is volledig conform de wet, meer bepaald het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat bepaalt dat als je daarmee de belangen en integriteit van een partij kan beschermen,  je de toegang kan ontzeggen."

De Vlaamse Vereniging van Journalisten is het niet eens met die visie. Die openbaarheid is ontzettend belangrijk, zo klinkt het. De vereniging wijst erop dat een rechter er ook voor kan kiezen om bepaalde delen van de zaak achter gesloten deuren te behandelen, in plaats van meteen het hele proces. 

"Moderne rechtsstaten kenmerken zich onder meer door het principe dat justice not only must be done, but also must be seen to be done", zo staat in een persbericht. "Die gouden regel geldt ook voor zedenzaken, zij het dat er ad hoc en gemotiveerd kan worden van afgestapt om rekening te houden met gevoelens en wensen van betrokkenen en hun omgeving."

Het is volgens de VVJ aan journalisten en nieuwsredacties om zelf af te wegen welke informatie ze brengen en in welke mate ze dat doen. "Hun deontologische code bevat daarvoor verschillende bepalingen."