Europese Commissie wil Schengenzone versterken

"De voorstellen van vandaag moeten dit kroonjuweel dat onze Europese manier van leven symboliseert, versterken", zei vicevoorzitter van de Commissie Margaritis Schinas dinsdag bij de presentatie van het plan om de Schengengrenscode aan te passen. De bedoeling is om controles aan de binnengrenzen zo veel mogelijk te vermijden en de buitengrens veiliger te maken.

Bij de start van de coronacrisis, in het voorjaar van 2020, werden overal in de Schengenzone grenscontroles opgeworpen. Zes landen houden al sinds 2015 zulke controles in stand. Die worden door de Schengengrenscode in uitzonderlijke omstandigheden toegelaten, maar Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Oostenrijk, Noorwegen en Zweden vernieuwen ze om de zes maanden.

De Commissie wil nu dat landen eerst alternatieven voor grenscontroles overwegen, zoals doelgerichte politieoperaties en een betere samenwerking tussen politiediensten over de grenzen heen. Grenscontroles die al 18 maanden in stand worden gehouden, zouden door de Commissie onderzocht worden op hun proportionaliteit en noodzakelijkheid, maar volgens commissaris voor Binnenlandse Zaken Ylva Johansson gaat het niet om een vetorecht. Hoe dan ook zouden controles aan de binnengrenzen niet langer dan twee jaar in stand mogen worden gehouden, behalve onder zeer specifieke omstandigheden.

Met haar voorstel komt de Commissie tegemoet aan onder anderen Emmanuel Macron. De Franse president had om een efficiëntere aanpak van irreguliere migratie gevraagd en wil dat politiediensten al op kilometers afstand van de grens controles kunnen uitvoeren. De Commissie komt hem tegemoet door de mogelijkheid te creëren dat een lidstaat mensen zonder papieren oppakt in een grensregio en hen terug de grens overzet van het buurland waar ze vandaan komen. Daarmee wordt gebroken met het principe dat zulke migranten enkel teruggestuurd kunnen worden naar het land waar ze de EU zijn binnengekomen.

Irreguliere migratie zou enkel op die manier mogen worden aangepakt als er tussen de twee betrokken buurlanden een bilateraal readmissieakkoord bestaat. Ook moeten de migranten opgepakt zijn in het kader van een gezamenlijke politieoperatie. Het mag duidelijk zijn dat de Commissie probeert om op deze manier binnengrenscontroles te vermijden.

Als het van de Commissie afhangt, moeten de landen ook hun grenscontroles in het kader van de bestrijding van het coronavirus beter op elkaar afstemmen - bijvoorbeeld wanneer ze reizigers uit bepaalde derde landen willen tegenhouden of hen specifieke voorwaarden willen opleggen, zoals vaccinatie of een negatieve PCR-test. Tot op heden vaardigen de lidstaten aanbevelingen voor hun grensbeleid uit, maar volgen ze die zelf niet altijd even goed op. De Commissie wil nu dat wanneer een meerderheid van de Schengenlanden op hetzelfde moment met dezelfde dreiging geconfronteerd wordt, door de Raad te toestemming krijgt controles op te werpen. Die zouden dan in de plaats komen van eventuele nationale maatregelen. In alle omstandigheden worden de lidstaten gevraagd om bij het invoeren van grenscontroles de impact op de grensgemeenschappen en op de Europese interne markt in de mate van het mogelijke te beperken.

De Commissie wil tot slot ook de instrumentalisering van migranten door derde landen aanpakken, zoals nu het geval is aan de grens met Wit-Rusland. Begin deze maand stelde ze al een aantal tijdelijke en uitzonderlijke asiel- en terugkeermaatregelen voor die Polen, Litouwen en Letland moeten helpen om de noodsituatie aan die grens te beheren. Ze wil die maatregelen nu structureel maken. Zo zouden de lidstaten de registratieperiode voor asielaanvragen kunnen verlengen van de huidige drie tot tien dagen naar vier weken. Asielaanvragen zouden ook aan de grens zelf behandeld mogen worden, behalve in medische noodgevallen. De lidstaten moeten wel de toegang tot de asielprocedure blijven garanderen en humanitaire organisaties op het terrein moeten toelaten wanneer de situatie dat vereist.

Het Commissievoorstel gaat nu naar de Raad en het parlement, die er een akkoord over moeten vinden.