Omikronvariant mogelijk afkomstig uit muizen: ‘Deze mutaties zijn extreem zeldzaam bij de mens’

Als het klopt, heeft dat mogelijk grote gevolgen voor het verdere verloop van de pandemie, aldus de groep, onder leiding van geneticus Wenfeng Qian van de Chinese Academie van Wetenschappen. Misschien is omikron wel voorbode van méér, “gezien het vermogen van Sars-Cov-2 om over de soortgrens te springen”, aldus Wenfeng.

Waar de omikronvariant precies vandaan komt, is een mysterie. De variant is geen directe familie van een recente coronavariant, maar stamt af van de coronavirussen die in 2020 de wereld overgingen. Bovendien heeft de variant veel meer mutaties ondergaan dan dat je zou verwachten bij ‘gewone’ evolutie. Dat duidt erop dat het virus in een of andere evolutionaire snelkookpan moet hebben gezeten.

Mutaties zeldzaam bij menselijke varianten

Vermoedelijk was dat het lichaam van een mens die langdurig chronisch geïnfecteerd was, denken veel experts. Maar Wengfeng wijst erop dat het net is of het virus zich heeft aangepast aan een bestaan in (wilde) muizen. Zo draagt omikron twee mutaties die haast altijd voorkomen bij muizenvarianten van het virus, maar die bij menselijke varianten extreem zeldzaam zijn.

“Onze resultaten suggereren dat de voorloper van omikron is overgesprongen van mensen naar muizen, daar snel mutaties heeft opgedaan die hem geschikter maken om de gastheer te infecteren, en daarna is teruggesprongen naar de mens.” Dat schrijft de groep in het nog voorlopige onderzoeksrapport.

“Fascinerend”, “interessant” en “spannend”, reageert de Nederlandse hoogleraar virologie Marion Koopmans. Maar wel met een stevige wetenschappelijke armslag: virologen weten immers niet wat voor ‘tussenvarianten’ er nog meer rondspoken in, bijvoorbeeld, de lichamen van hiv-geïnfecteerden en in andere diersoorten. “Dat maakt dat je niet op grond van één zo’n onderzoek kunt zeggen: dit is definitief bewijs dat het op deze manier is gegaan”, zegt Koopmans.

Of misschien is omikron wel ontstaan bij de mens en blijkt hij nu toevallig goed op de muis te passen, oppert de Nederlandse viroloog Matthijs Welkers (Amsterdam UMC). “Het is een beetje een kip-eivraag”, vindt hij. “Eigenlijk zou je nu dieren in Zuid-Afrika moeten vangen om te zien of ze antistoffen hebben.”

Dieren met corona

Bekend is dat het coronavirus vrij gemakkelijk andere diersoorten infecteert. Zo gaat het virus in de VS rond onder herten, kan de Braziliaanse gammavariant ook muizen besmetten en raken er in dierentuinen soms apen, katachtigen en zelfs nijlpaarden geïnfecteerd, zoals in de Zoo van Antwerpen gebeurde. Het kan gevaarlijk zijn als het virus in een andere soort gaat circuleren en daarbij nieuwe veranderingen ondergaat die mogelijk gevaarlijk zijn voor de mens.

Op een haar na gebeurde zoiets vorig jaar in Nederland en Denemarken. Nadat het virus was overgegaan op nertsen bleek het nieuwe mutaties op te doen, kennelijk gunstig voor besmetting van nerts op nerts. Ook enkele mensen raakten opnieuw besmet, ditmaal door de nertsen.

Totdat men in Denemarken een ‘nertsenvariant’ ontdekte die ongevoeliger was geworden voor vaccins. Prompt besloot premier Mette Frederiksen alle nertsen in het land te ruimen. “Het ergste scenario is dat we in Denemarken een nieuwe pandemie lanceren”, zei een van de betrokken experts, infectioloog Kåre Mølbak.

Virusdetectienetwerk

Om die reden werkt Koopmans’ groep momenteel aan een omvangrijk virusdetectienetwerk, dat de genetische stambomen van virussen uit verschillende diersoorten bijeenbrengt en met elkaar vergelijkt om verdachte aftakkingen snel op het spoor te komen. “Zodat er een vlaggetje omhooggaat als er bepaalde mutatiepatronen in zitten”, zegt Koopmans. “Je bent gewoon te laat als je wacht tot het in de mens is gevonden.”

Hoe het virus precies zou zijn overgesprongen, is onduidelijk. “De meeste mensen schrikken van muizen, en we knuffelen ze niet uitgebreid”, constateert Welkers.

Overigens acht zowel Koopmans als Wenfeng het niet erg waarschijnlijk dat de omikronvariant bij een laboratoriummuis is ontstaan. “De omikronvariant wijkt sterk af van de andere Sars-Cov-2-virussen, dit is niet zomaar de volgende versie. En dat betekent dat er ergens heel veel ronden infecties zijn geweest”, aldus Koopmans. 

Ook hamsters, cavia’s, konijnen en grondeekhoorns vallen wat het Chinese team betreft af als verdachten.