Vaccinatie van kinderen gaat nu overal van start: waarom, hoe gaat het in zijn werk en is het veilig? 

De verschillende ministers van Volksgezondheid hebben beslist dat kinderen van 5 tot en met 11 jaar ook gevaccineerd mogen worden tegen het coronavirus, na positieve adviezen van de Wereldgezondheidsorganisatie en het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA).

Deze kinderen zullen net als volwassenen en kinderen tussen 12 en 17 jaar een officiële uitnodiging ontvangen. Maar net als bij alle anderen is de vaccinatie niet verplicht. 

Via deze link kan je een voorbeeld van zo’n uitnodiging bekijken. Bij de vaccinatie neem je deze brief mee naar het vaccinatiecentrum, samen met de kids-ID of de ISI+-kaart van je kind.

Drie kwart van de uitnodigingen werd reeds verstuurd. Als je de uitnodiging nog niet kreeg, is de kans groot dat die in de loop van de komende dagen in de bus valt.

Maar er zijn al centra die met de vaccinaties van kinderen van start gingen. Eerst waren er enkele testdagen, en in de week van 3 tot en met 9 januari startten al 19 centra met prikken. De rest volgt vanaf maandag.

De volgende twee weken liggen er al 70.000 afspraken vast, maar veel uitnodigingen zijn nog onderweg of pas aangekomen.

Eén of beide ouders of de voogd mogen mee naar het vaccinatiecentrum. Met jouw aanwezigheid geef je automatisch toestemming dat het kind gevaccineerd mag worden.

Kan je er niet zelf bij zijn, dan kan je een andere volwassene aanduiden om je kind te begeleiden. Deze moet wel een schriftelijke toestemming kunnen voorleggen. Het officiële formulier hiervoor kan je downloaden via laatjevaccineren.be/5-11-jarigen.

“Ja”, bevestigt Dirk Ramaekers, voorzitter van de taskforce Vaccinatie. “Gelukkig gaat het maar om een beperkt aantal, maar hoe dan ook krijgen kinderen met ernstige onderliggende aandoeningen voorrang." 

"Denk maar aan kinderen die dialyse nodig hebben, transplantpatiënten, kinderen met zeldzame ziekten. Bij de kinderen tussen 12 en 15 jaar ging dat net zo. Het zijn de pediaters en referentiecentra die zulke kinderen opvolgen en identificeren. De gesprekken hieromtrent zijn lopende, ik denk dat dat opnieuw vlot zal gaan.”

Een terechte opmerking, vindt Dirk Ramaekers, voorzitter van de taskforce Vaccinatie. “Weet dat het hier over potentieel veel kinderen gaat. De vaccinatiecentra zijn het best uitgerust om dat vlot en efficiënt te laten verlopen." 

"Natuurlijk willen we dat voor deze lagere schoolkinderen op een zo kindvriendelijk mogelijke manier laten doen – dat hebben we ook voor de 12- tot 15-jarigen gedaan. We betrekken hiervoor zowel pediaters als huisartsen.”

“Voor een deel zullen de vaccins in de bestaande vaccinatiecentra worden gezet, maar dan wel in een afgescheiden stuk en in een aparte vaccinatielijn, of op specifiek aparte momenten. Op sommige plaatsen wordt er ook een aparte ruimte voorzien", zegt Ramaekers.

"Dat doen we niet alleen om psychologische redenen, maar ook voor de logistiek" vertelt Dirk Dewolf, administrateur-generaal van het Agentschap voor Zorg en Gezondheid, daarover. "Het zijn pediatrische dosissen, kleiner dan die voor volwassenen".

"Zonder toestemming geen vaccinatie," zegt Dirk Dewolf, administrateur-generaal van het Agentschap Zorg en Gezondheid. "Uitdrukkelijk weigeren van vaccinatie blijft een recht".

Met de code die in de uitnodigingsbrief staat, kan je die weigering online aanduiden.

“In het belang van het kind geven beide ouders idealiter toestemming”, vindt Dirk Ramaekers, voorzitter van de taskforce Vaccinatie. “Bij een scheiding wordt meestal een overeenkomst afgesloten rond medische aangelegenheden en wat er dan dient te gebeuren." 

"Als ze het niet eens geraken, kunnen er indien nodig dus juridische stappen ondernomen worden. We raden aan dat beide ouders eerst contact opnemen met de huisarts of een andere vertrouwensarts, om samen de voor- en nadelen van vaccinatie te bespreken.”

Als er een volledige contactbreuk is tussen beide ouders, raadt het Agentschap Zorg en Gezondheid aan om de weigering fysiek in het vaccinatiecentrum kenbaar te maken. Indien een van beide ouders expliciet de weigering doorgeeft aan het vaccinatiecentrum, zal het kind geen vaccin krijgen, ook niet als de andere ouder met het kind naar het vaccinatiecentrum komt.

Momenteel gaat het enkel om het coronavaccin van Pfizer-BioNTech. Het is over dat vaccin dat het Europees Geneesmiddelenbureau EMA eind vorige maand groen licht gaf, daarna gevolgd door onze Hoge Gezondheidsraad. 

Kinderen krijgen een kleinere dosis van het vaccin. Concreet wordt er bij hen gewerkt met 10 microgram mRNA, vergeleken met 30 microgram voor volwassenen. Net als bij volwassenen krijgen zij twee prikjes in de bovenarm, met een tussentijd van drie weken. 

Kinderen krijgen een lagere dosis omdat ze kleiner zijn en minder wegen. "Bij studies naar vaccins of geneesmiddelen voor kinderen zoekt men naar een zo laag mogelijke dosis die werkzaam is", legt kinderarts van het Jessa Ziekenhuis en lid van de pediatrische taskforce COVID-19, Marc Raes uit. 

"Dat heeft ook Pfizer hier gedaan. En wat blijkt? Een derde van de dosis werkt even goed of misschien zelfs beter bij jonge kinderen omdat ze beter in staat zijn zich te verdedigen tegen het virus. Je kan dus gerust zijn dat zo'n lagere dosis zijn effect zal hebben bij deze jonge leeftijdsgroep."

Daarvoor moeten we een onderscheid maken tussen kinderen met en zonder onderliggende aandoening. Kinderen mét een onderliggende aandoening - denk aan obesitas, astma of kanker - hebben volgens een onderzoek van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding meer kans op een ziekenhuisopname of zelfs een behandeling op intensieve zorg.

Kinderen zónder onderliggende aandoeningen worden volgens datzelfde onderzoek amper zwaar ziek. Dat zegt ook de Hoge Gezondheidsraad in zijn advies. "Gezonde kinderen hebben een laag risico om met COVID-19 opgenomen te worden in het ziekenhuis of om eraan te sterven. In heel uitzonderlijke gevallen kunnen ze MIS-C ontwikkelen", zegt de Hoge Gezondheidsraad. MIS-C is een zeer zeldzame, ernstige ontstekingsreactie die op kan treden bij kinderen na COVID-19. 

Dat kinderen van 5 tot 11 amper ziek worden van een coronabesmetting is ook te zien in de ziekenhuiscijfers. Sinds het begin van de pandemie - bijna twee jaar geleden - zijn 135 kinderen van die leeftijd opgenomen, zegt viroloog Steven Van Gucht. "Dat is niet veel als je het vergelijkt met andere leeftijdscategorieën, maar het is ook niet weinig."

En hoewel kinderen met onderliggende aandoeningen relatief gezien meer kans hebben op een ziekenhuisopname, is er in de absolute cijfers iets anders te zien. Uit Europese cijfers blijkt dat 80 procent van de kinderen die in het ziekenhuis belanden met corona, kinderen zonder onderliggende aandoeningen zijn. Al gaat het ook hier uiteraard om een kleine groep. "Hoe dan ook kan je niet voorspellen welk kind wel of niet in het ziekenhuis zal belanden", zegt Van Damme. "Het is een klein risico, maar het is er wel, verdeeld over een grote kinderpopulatie."

De directe gezondheidseffecten voor gezonde kinderen zijn dus eerder beperkt, zeggen zowel het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding als de Hoge Gezondheidsraad. En toch zijn er volgens die twee instellingen enkele goede redenen om gezonde kinderen tóch te vaccineren. 

Naast de directe gezondheidseffecten zijn er ook de indirecte effecten. Voor de kerstvakantie moesten klassen of scholen soms sluiten omdat er gewoon te veel besmettingen waren. Daarnaast moesten kinderen ook geregeld in quarantaine. "We zien dat we de viruscirculatie bij pubers in het middelbaar naar beneden hebben kunnen brengen door vaccinatie", zegt Van Damme. Kinderen vaccineren zou de druk op de lagere school wat kunnen verminderen. 

Kinderen van 5 tot 11 jaar komen soms in contact met risicogroepen, zoals grootouders of ouders met onderliggende aandoeningen. "Als de kinderen gevaccineerd zijn, verlaag je het risico dat die mensen in contact komen met het virus", zegt viroloog Steven Van Gucht. 

Hoe meer mensen in de maatschappij gevaccineerd zijn, hoe kleiner de viruscirculatie. Volgens een berekening van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding zou het vaccineren van kinderen de overdracht van het virus in de hele maatschappij kunnen verminderen, al is het momenteel niet te zeggen hoe groot en hoe lang die bescherming zal zijn. 

Volgens schattingen kan de R-waarde - het getal waaruit we kunnen afleiden of de epidemie aan het groeien is of aan kracht aan het inboeten is - met gemiddeld 11 procent verminderen voor een gemiddeld land in de Europese Unie. 

Producent Pfizer heeft zelf onderzoek gedaan bij zowat 2.000 kinderen. "Dat zijn kleine aantallen, maar dat zijn zeer goed gecontroleerde klinische studies", stelt kinderarts Marc Raes gerust. 

"Die studies zijn begeleid en uiteindelijk goedgekeurd door de FDA (de Amerikaanse toezichthouder voor geneesmiddelen, red.), het EMA (het Europees Geneesmiddelenbureau, red.) en de Hoge Gezondheidsraad. Allemaal experten die weten waar het over gaat en er dagelijks mee bezig zijn."

Die gegevens worden aangevuld met data van plaatsen waar het vaccin al wordt gezet bij kinderen. Zo werden, vooral in de Verenigde Staten en Israël, ondertussen al meer dan 5 miljoen kinderen gevaccineerd tegen het coronavirus.

Ja, benadrukken de experts. "Het onderzoek naar deze vaccins is even goed gedocumenteerd als andere vaccins of medicijnen voor kinderen. Daaruit blijkt heel duidelijk dat de vaccins veilig zijn", zegt vaccinoloog Pierre Van Damme, die ook lid is van de Taskforce Vaccinatie. 

Uit het onderzoek van producent Pfizer bleek dat kinderen minder vaak bijwerkingen hadden dan volwassenen. Ernstige bijwerkingen zijn niet vastgesteld. Om zeldzame bijwerkingen op te merken is de testgroep te klein, zegt Pfizer. De meest voorkomende bijwerkingen uit de studie waren dezelfde als die bij volwassenen: pijn op de plaats van inspuiting, eventueel moeheid en mogelijk koortsachtige symptomen. 

En ook bij de kinderen die al een vaccin kregen, zijn er geen ernstige bijwerkingen. "We zien de klassieke bijwerkingen, zoals wat pijn in de arm, roodheid op de arm of soms wat koorts. Maar we zien zelfs minder bijwerkingen dan bij de pubers die we al aan het vaccineren zijn", zegt Van Damme.

Ook kinderarts Marc Raes benadrukt dat de vaccins veilig zijn. "Er is een zekere kans, dat weten we uit gegevens bij oudere leeftijdsgroepen, op het doormaken van myocarditis (ontsteking van de hartspier, red.). Dat moeten we niet onder stoelen of banken steken. Maar de kans is kleiner dat je dit krijgt door vaccinatie dan door een coronabesmetting. Dat spreekt dus in het voordeel van vaccinatie."

En ook kinderarts Ann Bael stelt gerust. "Ook met mRNA-vaccins is er ondertussen zeer veel ervaring want we hebben er heel veel mensen mee ingeënt. We weten natuurlijk nog niet alles, maar de kans dat we nog andere bijwerkingen gaan ontdekken, is in elk geval heel erg klein."

Kinderarts en lid van de pediatrische taskforce COVID-19 gaf antwoord op jullie vragen in #steljevraag: 

Volgens kinderarts Marc Raes niet. “Je ontwikkelt een zekere graad van immuniteit na een coronabesmetting, maar na een tijdje neemt die bescherming af. Met een vaccin kan je jouw immuniteit opnieuw opkrikken. De immuniteit zal dan waarschijnlijk ook langer duren dan wanneer je alleen teert op de natuurlijke infectie.”

Daarnaast heeft vaccinatie een ander effect op het immuunsysteem, aldus Raes. “Het vaccin en de natuurlijke besmetting triggeren het immuunsysteem op andere manieren waardoor je andere soorten immuniteit opbouwt."

Bovendien tonen Zuid-Afrikaanse en Engelse gegevens nu aan dat het doormaken van een infectie niet beschermt tegen de nieuwe omikronvariant, volgens vaccinoloog Pierre Van Damme. 

"Nee", zegt kinderarts Ann Baelen. "Als je beslist hebt om je kind te laten inenten, is het beter dat je niet wacht. Hoe vlugger kinderen ingeënt worden, hoe vlugger we ook minder circulatie hebben. Dat zien we bijvoorbeeld bij de jongeren op de middelbare scholen."

"We vrezen bovendien dat het virus zich nog gaat aanpassen en als we wachten tot er een specifiek vaccin is tegen de omikronvariant, blijven we achter de feiten aanhollen", voegt ze nog toe.

Het Covid Safe Ticket (CST) is niet van toepassing op kinderen. Daar is de Vlaamse overheid heel stellig over. "Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen kinderen die wel of niet gevaccineerd zijn". 

De Hoge Gezondheidsraad had dit duidelijk geschreven in zijn advies. Ook federaal minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft duidelijk gezegd dat er geen CST komt voor deze kinderen.  "Nooit gaan we zeggen dat een niet-gevaccineerd kind bepaalde zaken op school of op schoolreis niet mag dat een gevaccineerd kind wel mag. Zo'n onderscheid tussen kinderen mag je niet maken", zei Vandenbroucke op 16 december.

"Gevaccineerde kinderen krijgen wel een vaccinatiebewijs zoals iedereen die gevaccineerd is", luidt het. In sommige landen heb je dat namelijk nodig om te mogen inreizen.