Nieuwe Nederlandse regering zal vooral naar links moeten kijken voor steun

De beoogde premier is donderdag naar de Kamer gekomen om te luisteren, en niet alleen om te praten. Tijdens het debat over het nieuwe regeerakkoord van VVD, D66, CDA en ChristenUnie benadrukt de Nederlandse premier Mark Rutte meermaals: ‘Dit akkoord is geen eindpunt.’

De boodschap is duidelijk: Rutte is nog vóórdat zijn kabinet is aangetreden op zoek naar een breed draagvlak voor zijn nieuwe regeringsplannen. Met weidse armbewegingen vertelt de VVD-leider dat er genoeg ruimte is voor de Kamer om mee te denken over de grote opgaven waar het land voor staat – de klimaatplannen, de woningnood en het onderwijs. Rutte: ‘We willen de samenwerking zoeken met constructieve partijen.’

Zijn handreiking komt niet alleen voort uit de intrinsieke motivatie om de balans tussen parlement en regering te herstellen en zo bij te dragen aan de gewenste ‘nieuwe bestuurscultuur’. Zijn zoektocht naar steun is ook bittere noodzaak. ‘Deze coalitie heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer, dus we zullen moeten praten’, erkent Rutte.

Maar als de premier naar rechts kijkt in de Kamer, vindt hij vooral kritiek. De rechtse oppositie onder leiding van PVV-leider Geert Wilders is woedend omdat er te weinig aan migratie en te veel aan klimaat zou worden gedaan. Op de steun van FVD-topman Thierry Baudet hoeft Rutte ook niet te rekenen.

JA21 werpt zich op als redelijk alternatief

Tot de constructieve rechtse partijen rekent hij eigenlijk alleen JA21. De partij van Joost Eerdmans wil zich opwerpen als een redelijk rechts alternatief tussen de VVD enerzijds en PVV en FVD anderzijds. Goede plannen zal hij steunen, zegt Eerdmans donderdag in het debat, maar in de klimaat- en stikstofplannen ziet hij niets. Rekeningrijden? Gaat niet gebeuren, als het aan JA21 ligt. 

De coalitie maakt meer kans bij PvdA en GroenLinks. Oud-informateur Mariëtte Hamer zei donderdag in het radioprogramma Spraakmakers al dat zij verwacht dat PvdA en GroenLinks zich in veel punten uit het regeerakkoord kunnen herkennen.

De kans dat de linkse oppositie binnenkort gaat samenwerken met Rutte IV is echter klein – daarvoor is er vooral voor de PvdA en GroenLinks te veel gebeurd. Maar tijdens het eerste debat over het nieuwe regeerakkoord ziet het er ook niet naar uit dat de linkse oppositie Rutte IV echt hard gaat tegenwerken.

‘Het dichten van de loonverschillen tussen leraren in het basis- en hoger onderwijs is een goed begin’, zegt PvdA-leider Lilianne Ploumen complimenteus. En met de afschaffing van de verhuurdersheffing en het aanscherpen van de klimaatdoelstellingen kan de partij eveneens alleen maar blij zijn. Ook Jesse Klaver ziet genoeg ambitie.

Dat betekent niet dat de regering-Rutte IV zich in de Eerste Kamer rijk mag rekenen. Ja, er is voldoende geld, ziet Klaver: dat zal het probleem niet zijn de komende jaren. Hij is eerder bang voor onenigheid over de uitwerking van de plannen. Geld was er in de vorige periode ook al, maar toch kwamen VVD, D66, CDA en CU er maar niet uit wat er bijvoorbeeld moest gebeuren om de stikstofuitstoot te verlagen.

Als het kabinet het onderling al niet eens kan worden, ziet Klaver het somber in voor de samenwerking met links. ‘Praten doen we al jaren’, zegt hij. 

Botsing van wereldbeelden

De botsing van wereldbeelden manifesteert zich donderdag als de linkse oppositie zich herhaaldelijk bezorgd uit over een geplande ‘bezuiniging van 5 miljard’ op de zorg. Klaver wil de maatregel van tafel. ‘Dan ben ik bereid de komende jaren te praten over hoe je wel slim kunt besparen. Maar wél in die volgorde.’ 

Maar Rutte beweegt niet mee: hij weerspreekt dat het zorgbudget omlaag zou gaan. Het gaat in werkelijkheid om het afremmen van de groei van zorguitgaven. Als de regering niet ingrijpt, dreigen de stijgende zorguitgaven alle andere uitgaven – voor bijvoorbeeld onderwijs en defensie – weg te drukken. Het antwoord jaagt Klaver en Ploumen in de bomen: ‘Bij het eerste voorstel is het gelijk njet’.

De komende maanden zal Rutte moeten laten zien wat de linkse steun hem waard is. Oud formatiezeer zal in de loop van de tijd vanzelf verdwijnen, verwacht oud-informateur Hamer. ‘Het is alsof je het uitgemaakt hebt met iemand, maar vrienden wil blijven. Vaak blijkt dat later wel te kunnen, maar op de eerste dag is het nooit echt gelukkig.’