Direct naar artikelinhoud
Achtergrond

‘Ik snap écht waarom veel mensen deze gesprekken nog steeds uit de weg gaan’: weten uw vrienden wat uw brutoloon is?

‘Ik snap écht waarom veel mensen deze gesprekken nog steeds uit de weg gaan’: weten uw vrienden wat uw brutoloon is?
Beeld Vijselaar & Sixma

Weten uw vrienden wat er op uw loonbrief staat? Of hoeveel schulden u hebt? Steeds meer experts pleiten ervoor om open en eerlijker over onze bankrekening te praten. ‘Mijn vriendschappen zijn hechter geworden nu we elkaars geldgewoontes kennen.’

Mijn eerste keer was ongemakkelijk, zoals dat doorgaans met eerste keren gaat. Ik had haar in een koffiebar uitgenodigd en na wat gekeuvel over koetjes en kalfjes besloot ik de koe bij de hoorns te vatten. “Seg. Efkes. Hoe betaalt gij alles eigenlijk?”

‘Alles’, dat waren de tripjes, de selfcare en de lunches die ik zo vaak op haar social media zag verschijnen; de motivatie achter mijn vraag het rotgevoel dat ertoe leidde dat ik haar op Instagram had gedempt. Ik wist dat ik met mijn fulltimeloon meer verdiende dan zij, en toch slaagde ik er niet in om op dezelfde manier van het leven en de ­mezze-special van dat hippe Libanese restaurant te proeven. Wat begon in bitterheid, eindigde in oprechte nieuwsgierigheid: in godsnaam, hoe?!

Toegegeven, dat was niet een van de meest elegante, maar wel een van de meest interessante gesprekken uit mijn volwassen leven. Vooral omdat het onderwerp an sich zo baanbrekend was. Hoewel we anno 2021 al lang aan de etiquetteregels van weleer verzaken en we bij een flat white zonder blozen de vreemde uitslag na een onenightstand of de persoonlijke inzichten na een bezoekje aan de psycholoog bespreken, blijft geld nog altijd wel een dingetje dat we ook figuurlijk liever niet vastpakken en dus enkel vluchtig aanraken. 

Uiteraard vertellen we onze vrienden dat we om opslag willen vragen, maar we vermelden er niet bij hoeveel we verdienen. We zuchten hoe moeilijk de huizenjacht verloopt, maar durven niet te zeggen of en voor hoeveel we bij onze ouders kunnen aankloppen. We lachen dat we te veel hebben uitgegeven deze maand, maar niet wat dat voor ons betekent en welke gevolgen dat heeft.

Gat in de hand

Geld bespreken - echt concreet, corporate, kommaneukerig bespréken - lijkt doorgaans een ­beetje ballenbingo, voorbehouden voor cryptotraders, voor mensen die zichzelf zonder blozen entrepreneur noemen en voor bro’s die vinden dat Elon ‘daddy’ Musk terecht op die Time-cover prijkt. Maar door die conversaties niet te voeren, blijft geld een blinde vlek, iets wat de Britse schrijfster en ondernemer Otegha Uwagba ‘money dysmorphia’ noemt: we weten dat we geld hebben, we zien de getallen, maar we kunnen ze niet correct interpreteren. Is het veel? Is het weinig? En wat kan ik ermee doen? In haar boek met de niet mis te verstane titel We Need to Talk About Money (2021) pleit ze ervoor om het taboe open te breken.

Schaamte is een van de primaire drijfveren voor ons stilzwijgen over geld. Je durft niet te zeggen hoe weinig je verdient of hoeveel je erft, je wilt niet toegeven dat je een gat in je hand hebt, niet weet wat het verschil is tussen een aandeel of een obligatie en werkt jezelf met een grimlach in de schulden omdat je nooit hebt aangegeven dat 300 euro p.p. voor een vrijgezellenweekend misschien toch een tikje extravagant is. 

Dat komt, volgens Uwagba, omdat geld nog steeds met een soort morele deugd samenhangt. ‘Het bedrag op je bankrekening lijkt zo iets te zeggen over jou: hoe intelligent je bent, hoe hard je werkt, hoeveel ambitie je hebt, hoe slim je investeert, terwijl het niets zegt over hoe je dat geld hebt verkregen of wat je ermee doet’, aldus Uwagba in haar boek. ‘Wanneer we alleen op het getal afgaan, verzwijgen we de factoren die een enorme impact hebben op dat getal zoals ras, gender, leeftijd, afkomst en de sector waarin je tewerkgesteld bent.”

Het idee dat je loon weerspiegelt hoeveel je waard bent, stamt uit het einde van de negentiende eeuw, toen mensen als John Bates Clark de fundering legden voor de zogenaamde neoklassieke economie waarin iedereen verdient wat die produceert, en dus bijdraagt voor zijn werkgever en bij extensie voor de samenleving. Zeggen hoeveel je verdient is dus hetzelfde als laten zien hoeveel of hoe weinig je waard bent - zo hebben we geïnternaliseerd.

En toch.

‘Ik mag niet klagen’

Werken in loondienst is een wereldwijd concept, terwijl het al of niet praten over je geld heel sterk cultureel bepaald lijkt. Economisch historicus Eli Cook, auteur van The Pricing of Progress (2017), schrijft hoe men in Israël financiën openlijk bespreekt omdat privacy er over het algemeen minder cultureel belangrijk is, omdat ze zich vaker verenigen en zo dus sterker staan als collectief en omdat praten over hoe slinks ze met geld omspringen daar aanzien oplevert. In Paraguay, zo noteert journaliste Paulette Perhach in Vice, is het normaal dat mensen je vragen wat je verdient, hoeveel je telefoon kost en zelfs welk bedrag je aan iemands verjaardagscadeau hebt gespendeerd - om te achterhalen of je wel echt een goede deal hebt gemaakt.

Ewald Pironet, financieel journalist: ‘Bij een diagnose kun je aan objectieve experts raad vragen. Er is geen huisarts voor geldzaken, terwijl daar echt nood aan is.’Beeld Vijselaar & Sixma

“Ik word zelf niet ongemakkelijk van conversaties over geld, maar ik merk wel dat dit bij mijn Turkse vrienden veel vlotter gaat dan bij mijn Vlaamse”, zegt ook Pinar (41). “Ik weet zelfs hoeveel schulden sommige Turkse families hebben uitstaan, terwijl Vlaamse collega’s of vrienden zelfs gesprekken over iets banaals als een loon zullen ontwijken of met vage zinnen strooien als ‘ik mag niet klagen’.” 

Deze terughoudendheid viel Pinar vooral op toen ze haar appartement kocht. Ze wilde een klankbord, want de zoektocht naar een lening als alleenstaande is niet evident. “Ik wilde weten hoeveel mijn Vlaamse vrienden konden lenen, hoeveel zij verdienden. Niemand heeft ooit een concreet bedrag gezegd tegen mij. Ik merk dat ik dat gedrag ondertussen heb overgenomen wanneer iemand naar mijn loon of bijverdiensten vraagt. Die Vlaamse gereserveerdheid is volgens mij een soort beschermingsmechanisme tegen het oordeel van anderen.”

Natuurlijk is het angstaanjagend om open te zijn over je financiële situatie, omdat je jezelf zo ook aan overtuigingen blootstelt. Over hoe je vast wel alles in je schoot geworpen zult hebben gekregen, hoe je gewoon slimmer moet investeren, hoe het kan dat je nu wéér op reis gaat terwijl je lening zo hoog is of hoe dom je moet zijn om jezelf vrijwillig uit te sloven voor dat karig loontje. Maar door te zwijgen over geld hou je de onwetendheid over geld en de ongelijke verdeling ervan wel mee in stand, argumenteert Uwagba.

Ondermaatse kennis

“En die onwetendheid is juist een van de dingen die in ons land welig tiert”, zegt financieel journalist Ewald Pironet, die samen met Michaël Van Droogenbroeck het boek Investeren in de eerste helft van je leven (2021) schreef. “Uit alle mogelijke onderzoeken blijkt dat de financiële kennis van de Vlamingen ondermaats is. Zeker bij jongeren ligt die significant lager dan in andere landen. Dit financieel analfabetisme zorgt ervoor dat het voor velen  heel moeilijk is om op een bewuste manier een vermogen op te bouwen of geldzaken te regelen. Je kunt wel met de bank over je financiën praten, en die persoon zal je ernstig advies geven, maar wel in het belang van de instelling waarvoor die werkt.” 

En daar wringt ook het schoentje. “Wanneer je een huis bouwt of een bepaalde diagnose krijgt, kun je aan onafhankelijke, objectieve experts raad vragen. Er bestaat geen huisarts of architect voor geldzaken, terwijl daar echt nood aan is.”

Geld is volgens Pironet ook een aangebrand topic: niet alleen het niet-hebben, maar ook het hebben zorgt voor schaamte. “Juist omdat er zo veel misverstanden en stereotyperingen zijn, durven mensen amper te zeggen dat ze ooit weleens een aandeel hebben gekocht. Terwijl dat heus niet alleen voor de wolves of wall street van de wereld is. Daarom alleen al lijkt het me slim om onderling, in je vriendenkring of in je gezin, over geldzaken te praten.” 

Een studie uit 2009 toonde al aan dat studenten die uit een huishouden kwamen waarin open over de financiën werd gepraat, minder impulsaankopen deden en significant minder creditcardschulden hadden. “Richtlijnen voor zulke gesprekken heb ik niet”, zegt Pironet. “Behalve dat het belangrijk is dat iedereen zijn eigen rekening maakt. Wat werkt voor de ene, werkt niet noodzakelijk voor de andere. Maar hoe meer je op de hoogte bent van de verschillende mogelijkheden en tarieven, hoe meer je voor jezelf een weloverwogen beslissing kunt maken.”

Stress en schaamte

Dat is ook wat Steff (31) probeert te bewerkstelligen door op sociale media de conversatie over geld aan te wakkeren. Hij gebruikt zijn kanalen niet alleen om de beursgang en het economisch nieuws te bespreken, maar post ook vragen en polls met vragen over loon of budgetbeheer die vaak intense gesprekken opleveren. “Toen ik daarmee begon, was dat puur uit interesse. Ik weet graag wat iemand bezighoudt op het vlak van persoonlijke financiën. Gaandeweg heb ik wel gemerkt dat er een heleboel mensen zijn die nood hebben aan een plek of een persoon om over die zaken te praten, al dan niet anoniem op sociale media, omdat ze daar in hun dagelijks leven niet aan toe lijken te komen of nergens mee terechtkunnen.” 

De dertiger vervult die functie ook steeds meer in zijn offline-vriendenkring. “Omdat ik zelf heel open en gepassioneerd spreek over wat ik met mijn geld doe, durven mensen er makkelijker over te beginnen. Het is wel duidelijk dat er nog steeds heel wat taboes heersen. Vooral hun brutoloon en de maandlast van hun hypotheek is iets wat mensen zelden op tafel zullen smijten. Toch zou het hen kunnen opleveren. Ik heb een kleine kring vrienden waarin we alles bespreken, tot op de cijfers na de komma, van onze investeringen tot onze loononderhandelingen. Je staat gewoon sterker met kennis, en je weet meer als iedereen zijn ervaringen deelt.”

‘Ik ben niet van mening dat je geldproblemen zullen verdwijnen door gewoon over geld te spreken, al ben ik wel overtuigd dat meer transparantie de discriminatie en ongelijkheid zichtbaar kan maken, wat een eerste stap is’, schrijft Uwagba in een blogpost van boekhandelaar Waterstones. ‘Maar praten over geld kan wel veranderen hoe je jezelf tegenover geld verhoudt en hoe je je erbij voelt. Het kan deugd doen om die angst, stress, schaamte, jaloezie of bitterheid die er soms mee gepaard kan gaan te erkennen.”

Kathleen Burns, psychologe: ‘Door ervaringen te delen, kun je achterhalen of je wel een fair loon krijgt.’Beeld Vijselaar & Sixma

Toen journaliste Alex Holder gevraagd werd om haar boek Open Up: Why Talking About Money Will Change Your Life (2019) te schrijven, besloot ze om op de eerste pagina’s al te vermelden dat ze er 12.500 pond voorschot voor gekregen had. “Ik was het beu om in een maatschappij te navigeren die geobsedeerd is door wie wat heeft, maar je tegelijkertijd ontmoedigt om je persoonlijke financiën te bespreken”, schrijft ze daarover. 

Holder, die bij het maandblad ELLE ook de de MakeThemPay-campagne lanceerde waarbij vrouwen werden aangespoord om hun mannelijke collega’s naar hun loon te vragen, is een grote voorstander van openheid over geld. “Mijn vriendschappen zijn hechter geworden nu we op de hoogte zijn van elkaars geldgewoontes”, zegt ze in de podcast Honestly. “Wanneer we nu over werk of relaties praten, gebeurt dat op een veel dieper niveau, omdat je ook het financiële aspect van een beslissing mee hebt. Een vriendin die heel haar leven in een sociaal huurappartement is opgegroeid en die nu haar eigen huis heeft gekocht waarvoor ze ontzettend hard heeft moeten sparen: dat nieuws krijgt dan een extra lading.”

“De voordelen van het doorbreken van de stilte rond geld zijn enorm: je hebt een diepere intimiteit in je relaties, meer zelfvertrouwen rond geld en de mogelijkheid om meer geïnformeerde financiële beslissingen te maken”, zegt Kathleen Burns Kingsbury, psychologe en host van de Breaking Money Silence-podcast aan Mic. “Door ervaringen te delen met vrienden en collega’s, kun je achterhalen of je wel een fair loon ontvangt en of je geen slachtoffer bent van de loonkloof.”

Ook Annebeth (34) vindt het daarom belangrijk om eerlijk te zijn over wat er op haar bankrekening bougeert. “Ik heb het gevoel dat je elkaar zo empowert, om voor je eigen rechten op te komen ten opzichte van je werkgever bijvoorbeeld. Ik houd toch altijd in het achterhoofd dat vrouwen deels minder verdienen omdat ze niet om opslag vragen. Vergelijkingen helpen daarbij. De meesten van mijn vrienden zijn dan ook heel open: we bespreken loonsvoorstellen of proofreaden onderhandelingsmails, we waarschuwen elkaar voor ongezonde werkomgevingen of onrealistische verwachtingen en sporen elkaar aan om wat gas terug te nemen bij burn-outklachten… Vriendengroepen zijn de nieuwe vakbond.”

Nu ik sinds enkele maanden met mijn vrienden over geld praat, moet ik toegeven dat ik al iets vaker naar mijn zichtrekening durf te kijken en zelfs al enkele tips heb gesprokkeld. Het is nooit meer zo rampzalig verlopen als de eerste keer, maar als ik eerlijk ben blijft het vaak ontzettend confronterend en gewoon ook niet het meest gezellige gespreksonderwerp. Ik snap écht waarom veel mensen deze gesprekken nog steeds uit de weg gaan.

Maar de vraag blijft uiteindelijk toch: kunnen we ons dat wel permitteren?

Gelddilemma 1: de rekening delen?

“In mijn vriendenkring is het normaal dat we de rekening na een etentje gewoon door het aantal mensen delen, maar dat vind ik eigenlijk unfair omdat ik echt let op wat ik bestel en bijvoorbeeld bij de huiswijn blijf, terwijl zij cocktails en een pousse-café bestellen. Hoe kaart ik dat op een goede manier aan?” Charlotte (38)

TIP “Het beste is om dit meteen ter sprake te brengen, nog voor jullie besteld hebben. Je kunt niet boos zijn op je vrienden voor iets wat zij niet konden weten”, zegt schrijfster Alex Holder. Verkondig al bij het bekijken van het menu dat je enkel die huiswijn neemt omdat je die avond op je geld wilt letten. Een andere strategie is volgens Holder om enkel cash mee te nemen en te zeggen dat je iets kleins zult bestellen omdat je maar zoveel bij je hebt. Op het einde van de avond kun je zo zonder schaamte je geld overhandigen en zeggen dat het voldoende is voor wat jij hebt gehad.’

Gelddilemma 2: lenen aan een vriend?

“Ik ben een hele goede spaarder, maar ik vind het moeilijk om tegen mijn vrienden te zeggen hoeveel geld ik heb opzijgezet, omdat ik bang ben dat ze dan geld zullen willen lenen. Dat lijkt me niet gezond: hoe vraag je je geld op tijd terug aan een van je beste maten?” Bart (29)

TIP Allereerst moet jij je comfortabel voelen bij de situatie. Pak de eventuele transactie aan als een bank en leg op voorhand vast hoeveel je wilt uitlenen en wanneer je dat geld terugverwacht. Als die deadline overschreden wordt, moet je dat goed aankaarten, zegt Alex Holder. “Ga even te rade bij jezelf: heb je dat geld op dat moment zelf nodig, of vind je het gewoon belangrijk dat je vriend de situatie erkent? Soms kan het voldoende zijn om te weten dat ze het niet vergeten zijn. Als het wel om het geld gaat, is het belangrijk om dat meteen ter sprake te brengen. Anders blijf je er mentaal mee bezig en dat zal je vriendschap beïnvloeden. Je kunt dan samen een nieuw terugbetaalplan maken.”