Het Amerikaanse frisdrankenbedrijf Pepsi was in 1989 de op vijf na grootste zeemacht ter wereld. Het beschikte over de indrukwekkende vloot van liefst 17 onderzeeërs en 3 oorlogsschepen. Dat was het gevolg van een krankzinnige samenwerking met de toenmalige Sovjet-Unie. Een uniek verbond dat veertig jaar eerder zijn origine kende.

In 1959, ten midden van de Koude Oorlog was Moskou gastheer voor de Amerikaanse Nationale Tentoonstelling, een initiatief dat de culturele uitwisseling tussen beide grootmachten wilde promoten. Amerika profiteerde van het evenement om zijn voorsprong op de rigide Sovjets te etaleren: Amerikaanse tv’s, koelkasten, auto’s, en uiteraard Amerikaanse frisdrank.

Het was toenmalig vicepresident Richard Nixon die de Sovjetpremier Nikita Chroesjtsjov zou laten kennismaken met de ware trots van zijn land: Pepsi Cola. Dat bleek een schot in de roos: Chroesjtsjov toonde zich in een mum van tijd verslaafd aan het goedje.

Goederen die door de de traditionele aartsvijand van de VS werden geproduceerd staken Chroesjtsjov al snel de ogen uit. Zo deed het concept van de supermarkt na het bezoek van Nikita Chroesjtsjov aan San Francisco in 1959 zelfs zijn intrede in de Sovjet-Unie.

Supermarkten zorgden voor de détente tussen de VS en de USSR

“De uitdrukking op het gezicht van Nikita Chroesjtsjov was er een om nooit meer te vergeten”, zei de Amerikaanse staatssecretaris Henry Cabot Lodge, toen hij de Sovjet-Russische secretaris-generaal vergezelde bij het bezoek aan een lokale supermarkt. (Bij zijn eerste bezoek aan de VS in 1989 zou ook de latere president Boris Jeltsin ei zo na een appelflauwte hebben gekregen toen hij geconfronteerd werd met het rijke aanbod aan producten in een supermarkt in Houston, Texas). 

Chroesjtsjov zou later zou toegeven dat hij dacht dat de supermarktschabben speciaal voor zijn bezoek met een ogenschijnlijke overdaad aan producten waren gestockeerd. (Net als de Russen dat deden wanneer een Amerikaanse hoogwaardigheidsbekleder een winkel in Moskou bezocht). Toch zorgde de supermarkt voor een zekere détente in de traditioneel gespannen relaties tussen beide grootmachten. Chroesjtsjov kondigde al snel de imminente introductie van supermarkten en zelfbedieningszaken in de USSR aan. Ook het aantal verbale aanvallen tegen de VS in de staatskrant Pravda daalde aanzienlijk in de maanden na zijn terugkeer uit de VS en in de aanloop van het bezoek van president Eisenhower aan Moskou in 1960. 

Tot grote vreugde van de Sovjets, was Pepsi Cola nu overal te vinden

Als gevolg van deze détente begon een privébedrijf, opgericht onder Amerikaans kapitalisme, voor de allereerste keer zaken te doen in de Sovjet-Unie. Tot grote vreugde van de Sovjets, was Pepsi Cola nu overal te vinden. Maar al gauw stelde zich een klein probleem. De munteenheid van de USSR – de Sovjet-Roebel – was niet inwisselbaar op de internationale markten. Dus in plaats van harde valuta te accepteren, werd Pepsi gedwongen om ruilhandel aan te gaan. Wat beter dan wodka te accepteren als betaalmiddel en compensatie voor de hectoliters Pepsi die de Sovjets bestelden. De keuze daarvoor viel op het Sovjet-staatsbedrijf Stolichnaya.

Vanaf dat moment begon Pepsi Stolichnaya in de VS door te verkopen voor een aardige cent, en beide partijen prijsden zich meer dan gelukkig.

De Russische inval in Afghanistan zette de relatie met de VS op scherp

Tot de Sovjets in 1979 Afghanistan binnenvielen en de VS Sovjetproducten gingen boycotten, waaronder uiteraard Stolichnaya.

De lucratieve ruil van frisdrank voor wodka dreigde zo op te drogen, tot beide partijen een andere overeenkomst sloten. Pepsi toonde zich bereid oorlogsschepen als compensatie te aanvaarden. Dat leidde tot een krankzinnige situatie waarbij Pepsi in 1989 – in ruil voor wat suikerhoudende, bruisende cola – de volgende schepen van de USSR overnam:

• 1 fregat
• 17 onderzeeërs
• 1 cruiser
• 1 destroyer
• Verscheidene olietankers

Pepsi was nu niet langer enkel het op Coca Cola na grootste frisdrankenbedrijf ter wereld. Het was ook ’s werelds zesde grootste marine.

Toch zou Pepsi nooit aanstalten maken om de schepen in oorlogssituaties in te zetten. De reden is evident: de schepen waren onbruikbaar voor oorlogsdoeleinden en vielen niet meer te repareren. Om de vloot te gelde te maken, werd een Noors bedrijf ingehuurd om de schepen tot schroot te herleiden.

De Amerikaanse regering toonde zich ‘not amused’. Toen Brent Scowcroft, de nationale veiligheidsadviseur van president George H.W. Bush, de voorzitter van de raad van bestuur van Pepsi, Donald M. Kendall, hierover interpelleerde, zei die: “Wij ontwapenen de Sovjet Unie sneller dan jullie.”

Het handeltje duurde tot in 1991 toen de Sovjet-Unie onder Michael Gorbatsjov zou ophouden te bestaan. Vanaf dan konden Pepsi en de Russen weer op de ouderwetse manier zaken doen, met… fiat geld.

(kg)