‘Het is gevaarlijk ervan uit te gaan dat dit een milde variant is’: lessen uit het buitenland over omikron

De eerste officiële omikronbesmetting in Denemarken dateert van 22 november en het aandeel van de variant bleef tot 1 december onder 0,5 procent. Volgens de laatste update vonden er inmiddels ruim 18.700 besmettingen met omikron plaats en was de variant op 14 december goed voor zo’n 38 procent van het totale aantal besmettingen. 

“Dat zal inmiddels eerder 79 procent zijn”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt en KU Leuven), die de evolutie in andere landen op de voet volgt. “Net als in het Verenigd Koninkrijk ligt omikron in Denemarken op koers om in een maand tijd alle besmettingen voor zijn rekening te nemen. De Denen lopen enkele weken voor in een curve die wij ook volgen. Omikron zal er rond Kerstmis goed zijn voor zo’n 95 procent van de besmettingen en voor bijna 100 procent tegen Nieuwjaar.”

Deense data over de vaccinatiestatus van ruim 17.000 mensen die een omikronbesmetting opliepen, bevestigen dat omikron niet onder de indruk is van twee dosissen vaccin. 79 procent van de infecties met omikron komt voor bij dubbel gevaccineerden (die 57 procent van de bevolking ouder dan twaalf uitmaken). Bij de deltavariant ging het om 65,3 procent van de infecties. 10,8 procent van de omikronbesmettingen komt voor bij mensen die al een derde prik kregen (31 procent van de bevolking ouder dan twaalf), terwijl dat bij de deltavariant 8,6 procent was. 

“Dat bevestigt dat twee prikken niet volstaan, maar dat een derde prik wel een verschil maakt”, zegt Molenberghs. “De toename bij mensen die al een boosterprik kregen, blijft immers beperkt. Dat strookt met de schatting dat een derde prik ongeveer 75 procent bescherming biedt tegen infectie.”

Viroloog Guido Vanham (Instituut voor Tropische Geneeskunde) benadrukt dat uit de cijfers geenszins blijkt dat de derde prik zinloos is. “We weten dat de bescherming tegen infectie niet perfect is, maar dat de antistoffen die de derde prik opwekt wel het risico op ernstige ziekte verlagen.”

Ziekenhuisopnames

Ruim 90 Denen belandden al in het ziekenhuis met een omikroninfectie. Die data suggereren dat ongeveer 0,5 procent van de omikronbesmettingen een opname in het ziekenhuis vereist, tegenover 1,5 procent bij de deltavariant. Maakt omikron dan toch minder ziek? “Het is voorbarig te besluiten dat de kans op hospitalisatie drie keer lager is”, waarschuwt Molenberghs. Wellicht stijgt het percentage hospitalisaties nog. De data leren dat omikron nog steeds vooral onder jongere mensen circuleert. “Bovendien lopen hospitalisatiedata wat achter op de erg snel stijgende besmettingscijfers”, zegt hij. “Het duurt even voor je in het ziekenhuis belandt. Bij een aantal mensen die recent besmet raakten, gebeurt dat wellicht nog.”

In het Verenigd Koninkrijk werden al ruim 100 omikronpatiënten in het ziekenhuis opgenomen en overleden er 12. In hun laatste update besluiten de Britse experts die de overheid adviseren dat het aantal hospitalisaties door een trage datadoorstroming wellicht een misleidende onderschatting is, en dat de virulentie zich daardoor moeilijk laat inschatten. 

 “Wat we wél al kunnen zeggen, is dat het virus wel degelijk mensen in het ziekenhuis kan doen belanden en kan doden”, zegt Vanham. “Het lijkt mij gevaarlijk ervan uit te gaan dat dit een milde variant is.”

Deense experts rekenden al voor dat het aantal dagelijkse besmettingen tegen 24 december kan schommelen tussen de 9.000 en de 45.000, en het aantal hospitalisaties kan variëren van 120 tot 250. En dat op zo’n 5,8 miljoen inwoners. 

Die projecties zijn omgeven door een waas van onzekerheid over hoe besmettelijk en ziekmakend omikron is. Het heeft volgens Molenberghs weinig zin om er conclusies over ons land aan te verbinden. “De precieze dynamiek kan toch wat verschillen tussen landen. Wij werken aan soortgelijke projecties maar verzamelen eerst nog wat meer data uit de landen die op ons voorlopen.”

Steile, maar kortdurende golf?

Inmiddels lijkt in Zuid-Afrika de omikronpiek over zijn hoogtepunt heen. Stevenen we af op een steile maar kortdurende golf? Het is een merkwaardige vaststelling. Want aangezien het virus goed in staat blijkt onze afweer te omzeilen - zowel na vaccinatie als na eerdere infectie - treft het een gigantisch doelpubliek. Waarom er dan voortijdig mee kappen? 

“Een mogelijke verklaring is dat er grote onderlinge verschillen zijn in de weerstand die ons immuunsysteem biedt”, zegt Vanham. “We weten dat sommige mensen meer antilichamen aanmaken dan andere, en dat ze bij de ene sneller afnemen dan bij de andere. Dat zou ertoe kunnen leiden dat het virus eerst snel oprukt onder de meest vatbaren en het vervolgens lastiger krijgt.” 

Maar, zo waarschuwt Vanham, andere, minder hoopvol stemmende verklaringen zijn ook mogelijk. Ook in Zuid-Afrika circuleerde omikron tot dusver vooral onder het jongere deel van de bevolking. “Het kan dan even duren voor het virus volop in oudere lagen van de bevolking gaat circuleren, waardoor je een tijdelijke knik in de curve krijgt. Evenmin is het uitgesloten dat het werkelijke aantal besmettingen hoger ligt dan het officiële aantal. Het veiligst lijkt mij om het zekere voor het onzekere te nemen en ervan uit te gaan dat we hier niet snel vanaf zullen zijn.”