‘We zitten nu al bijna twee jaar in een pandemie en opnieuw staat de ene na de andere onheilsprofeet op’

Neen, vergaderingen van het Overlegcomité zijn nooit a walk in the park. Maar deze keer staan de politici zo mogelijk nog meer onder druk. Met noorderburen die uit schrik voor omikron in lockdown gingen aan de ene kant en duizenden burgers die op straat kwamen tegen maatregelen aan de andere. Ondertussen roept de ene na de andere expert op tot harde ingrepen omdat samen met omikron ook een worstcasescenario op ons af lijkt te stormen.

“We moeten stoppen met de onheilsprofeet uit te hangen, maar moeten het hoofd koel houden en rationeel naar de feiten kijken”, meent microbioloog Bruno Verhasselt (UZGent). “Daarmee gaan we een pak verder geraken dan wanneer we mensen het gevoel geven dat die omikron alles om zeep helpt.”

En wat zijn die feiten? Hoe ernstig is de situatie waarin we zitten nu echt?

“We zitten nu in de dalende fase van deze golf, het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames daalt. Dat gaat over de deltavariant. De opkomende omikron zal dat doorkruisen en de besmettingen opnieuw doen stijgen. Hoe erg dat zal zijn en wat het precies wordt, is moeilijk te voorspellen. Je kan dan grote ‘einde-der-tijden-achtige’ berichten de wereld insturen, maar mij lijkt het beter om te kijken naar de reallifedata uit landen waar omikron al zit. Het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, dat ook op vlak van leeftijdsverdeling en vaccinatiegraad te vergelijken is met ons land.

“De eerste vaststelling is dat het te vroeg is om grote conclusies te trekken. Het ziet er wel naar uit dat de omikronbesmettingen relatief meevallen per individu. Dat wil zeggen dat personen die geïnfecteerd raken niet zwaarder ziek worden dan met delta. De eerste cijfers wijzen erop dat omikron waarschijnlijk zelfs minder agressief is. Dat zou goed nieuws kunnen zijn. Want dan spreken we deels over verkoudheden, snotneuzen, lichte griep.”

Waarom dan al die paniek?

“Omdat er ook slechte nieuws is: de verspreiding van omikron is duidelijk beter. Bovendien merken we dat wie al besmet was met delta of dubbel gevaccineerd is toch opnieuw besmet kan raken met omikron. Die twee zaken samen zorgen ervoor dat de curve van de omikronbesmettingen veel steiler wordt dan die van voorgangers. We weten dat onder besmetten een kleine groep, ongeveer 1 procent, in het ziekenhuis belandt. Dat zijn vooral mensen met onderliggende aandoeningen en niet-gevaccineerden. Hoe groter de groep besmetten, hoe groter het aantal mensen dat in het ziekenhuis terechtkomt. Daar zit dus de grote vrees.

“Dat heeft een land als Nederland aan de noodrem doen trekken. Een land met minder ic-bedden dan wij en waar men ook veel lakser is geweest met mondmaskers. Ze hebben, wellicht terecht, schrik dat hun ziekenhuizen overspoeld gaan worden. Want als dat gebeurt, dan kunnen andere niet-covidpatiënten misschien niet meer geholpen worden. Het is dus een ruimer gezondheidsprobleem dan enkel covid.”

Moeten wij niet, ondanks onze ic-bedden, dezelfde schrik hebben? Ook vanuit onze ziekenhuizen klinkt de roep om verder te verstrengen.

“Er is reden tot ongerustheid. Maar paniek is niet nodig, want dat dreigt contraproductief te werken. We moeten er vooral voor zorgen dat de bevolking de maatregelen, die bij ons al vrij streng zijn en best goed opgevolgd worden, verder ondersteunt.

“Eigenlijk is het opleggen van maatregelen te vergelijken met een tanker. Het duurt een tijdje vooraleer je die kan doen keren. Je kan radicale maatregelen nemen,maar pas een poos later volgt het effect daarvan in de ziekenhuizen. Tegen dat je dat effect ziet en de tanker dus in beweging is geraakt, ben je een richting uit aan het varen die te ver uit koers ligt. En dus wordt er weer aan dat stuur gerukt, waardoor men uiteindelijk in de andere richting overdrijft. Dan krijg je het jojo-effect dat we al vaak zagen. Wat je moet doen, is geleidelijk bijsturen, het stuur vasthouden en de koers consequent aanhouden. Dat heeft veel meer effect.

“We zitten nu al bijna twee jaar in een pandemie en opnieuw staat de ene na de andere onheilsprofeet op. Heel wat mensen krijgen door al die doemberichten het gevoel dat het toch allemaal niets meer uitmaakt, want we kunnen het toch niet tegenhouden. Dat gevoel moeten we absoluut vermijden, want het maakt wél uit wat we doen. En het had wél zin wat we al allemaal gedaan hebben. Dat moeten we beter uitleggen aan de bevolking. Je mag hen niet continu platslaan met slechtnieuwsberichten en zeggen dat het allemaal om zeep gaat. Dat is niet zo. De vaccins werken wel nog steeds. En we zien uit de eerste resultaten met de boosterprikken dat die de bescherming tegen omikron verhogen. Dat moeten we meer benadrukken en voluit inzetten op die boosters.”

De boostercampagne is ondertussen op volle snelheid bezig. Maar komt dat nog op tijd?

“Het sluiten van de scholen had, wat mij betreft, vroeger moeten gebeuren. Maar nu zijn ze dus dicht, waarmee de verspreiding van omikron langs die weg niet kan gebeuren. We moeten telewerk verder uitbreiden en ook vermijden dat kinderen in grote groepen opgevangen worden, want dat heeft hetzelfde effect als een school die open is.

“Eigenlijk is elk contact zonder mondmasker een risico. We moeten onze contacten ook zoveel mogelijk beperken. Al denk ik wel dat de bevolking het niet zou slikken om nu te horen te krijgen dat er geen kerst- en nieuwjaarsbijeenkomsten mogen zijn met de familie. Als je met een achttal mensen rond een grote tafel zit, het huis goed verlucht en iedereen een test laat doen vooraf, zal dat wellicht het grote probleem niet zijn. Wel grotere groepen die samenkomen en die dansen, drinken, roepen. De bars en nachtclubs zijn al dicht, maar je moet ook proberen te vermijden dat zo’n taferelen in een privécontext gebeuren.

“Moet je dan maar alles sluiten en alles verbieden? Dat is aan de politiek om dat te beslissen. Maar het is niet per se het repressieve karakter dat mensen maatregelen doet opvolgen. Je zag in het verleden telkens dat een aankondiging van een maatregel, die enkele dagen later inging, al voldoende was om mensen die te laten opvolgen. Mensen nemen wel degelijk hun verantwoordelijkheid.”

Blijkbaar is toch niet iedereen mee in dit verhaal. Zondag kwamen opnieuw duizenden mensen op straat om te protesteren tegen de maatregelen.

“De overgrote meerderheid van de bevolking is wel degelijk mee. En het is vooral belangrijk om hen mee te blijven hebben. Door te zorgen dat ze het niet opgeven.”

Is de ongemakkelijke waarheid in dit verhaal niet dat we nog heel veel niet weten, waardoor alles wat we doen eigenlijk een gok is? We varen op dit moment gewoon blind.

“Dat klopt. En dan ben je dus afhankelijk van je risico-inschatting. Wil je geen risico, dan moet je alles dichtgooien. De vraag is dan hoelang je dat kan volhouden en wat het effect is, maatschappelijk. Gelukkig ben ik niet degene die hierin een beslissing moet nemen.”

“We weten veel dingen niet, maar veel dingen ook wel. Boosters helpen, maskers ook, en gaan voor rustige in de plaats van luidkeelse contacten ook. Daar moeten we dus op focussen.”

Hoe ziet u dit verder evolueren? Zullen bijvoorbeeld de scholen kunnen openen na de kerstvakantie?

“Het nadeel dat de scholen zo laat sloten, heeft ook weer een voordeel. Een groot deel van de kinderen heeft allicht zeer recent een infectie met de deltavariant doorgemaakt. Ze zullen nog altijd opnieuw besmet kunnen raken met omikron, dat weten we ondertussen, maar door de opgebouwde immuniteit is die kans wel kleiner. En ondertussen is ook beslist dat jonge kinderen gevaccineerd mogen worden, wat hun immuniteit nog zal verbeteren.”

“We gaan ook moeten kijken wat de kerstvakantie brengt. Hoe evolueert de druk in de ziekenhuizen? Misschien zullen we opnieuw naar een hybride vorm van onderwijs moeten, waarbij kinderen niet continu in klasverband les krijgen. En we gaan zoveel mogelijk maskers moeten blijven dragen, ook de jongere kinderen.”