Hoe een gekliste drugsbaas de Colombiaanse regering in nauwe schoentjes brengt

Twee maanden geleden verschalkte het Colombiaanse leger ’s lands meest gezochte drugsbaas. Maar wat die vanuit de cel te vertellen heeft, brengt de Colombiaanse regering in een lastig parket.

Voor het Colombiaanse leger was het was schijnbaar alle hens aan dek, die dagen op het einde van oktober. Otoniel, de chef van het oppermachtige drugsnetwerk Cartel del Golfo, zou zich volgens informatie verschuilen in het rurale noorden van het departement Antioquia, vlakbij de Panamese grens. Die regio staat al decennialang te boek als een wetteloos gebied waar paramilitairen, guerrillero’s en smokkelaars van allerlei slag vrij spel hebben.

Otoniel heet eigenlijk Dario Antonio Úsuga, maar een beetje bandiet heeft in Latijns-Amerika een alias. In ieder geval was de drugsbaas al jaren op z’n hoede. Otoniel had een netwerk van safehouses in het gebied. Hij verplaatste zich per ezel, sliep naar verluidt nooit langer dan drie nachten op één plek, en gebruikte geen telefoons. Zo wist hij jarenlang uit de klauwen van de autoriteiten te blijven. Geen sinecure, gezien de beloning van 750.000 dollar die de Colombiaanse regering bood voor informatie over Otoniel. Ook de Verenigde Staten hadden een beloning 5 miljoen dollar op z’n hoofd staan.

Half oktober schoot de Colombiaanse regering in gang. Volgens politiechef Jorge Vargas zouden er met de hulp van Amerikaanse experten satellietbeelden zijn gevonden met daarop de schuilplaats van ’s lands grootste drugsbaas. De ‘Operatie Osiris’ die daarop ontplooid werd, omvatte 150 agenten, 500 soldaten en 22 helikopters.

Monalisiaans monkellachje

Het werpt z’n vruchten af. Op 23 oktober komt ’s lands grootste bandiet tevoorschijn uit het bos, gehandboeid en geflankeerd door zwaarbewapende Colombiaanse elementen. In het geïmproviseerde legerkamp beginnen de soldaten selfies te nemen met de verschalkte drugsbaas. Op de foto’s is te zien hoe Otoniel staat te glimlachen alsof er geen vuiltje aan de lucht is. De selfies gaan de wereld rond.

Tijdens Operatie Osiris vond volgens officiële bronnen één politieagent de dood.

Colombiaans president Ivan Duque prees z’n troepen, en beschreef de operatie tegenover persagentschap AFP als ‘de belangrijkste slag tegen de drughandel van deze eeuw’. Otoniels gevangenschap zou nog volgens Duque ‘het einde betekenen van het Cartel del Golfo’. Daarmee lijkt hij te refereren naar het roemloze einde van het Medellínkartel van Otoniels illustere collega, de in 1993 doodgeschoten Pablo Escobar. Diens kartel spatte na Escobars dood uiteen, waarop andere drugsbazen in de leemte sprongen.

Tot daar het officiële verhaal van de Colombiaanse regering, dat in de nasleep de nodige moeite deed om het verhaal te mediatiseren.

Al snel viel op dat Otoniels kleren wel opvallend proper waren voor iemand die wekenlang op de hielen werd gezeten door bijna 700 soldaten. Het haast Monalisiaanse monkellachje van op de selfies doet ook niet bepaald z’n officiële status van aangeschoten wild vermoeden. Al snel ontploffen de sociale media in het land. Weinigen lijken bereid het officiële verhaal te slikken.

De stilte breekt

Op 21 december breekt de drugsbaas de stilte en volgt zijn versie van de feiten. Tegenover de commissie Jurisdicción Especial para la Paz (JEP) ontkent hij gevangen te zijn genomen, maar integendeel zichzelf te hebben overgegeven. Die getuigenis is in tegenspraak met wat de regering twee maanden geleden aankondigde als één van de grootste klappen voor de georganiseerde misdaad in het land.

Otoniel beweert op de hoogte te zijn geweest van Operatie Osiris. Hij zou zich vrijwillig en in alle rust overgegeven hebben aan de aanwezige troepen. Daarop zou hij gearresteerd zijn geweest en per helikopter afgevoerd. In dezelfde commissie geeft Otoniel aan dat hij regelingen aan het treffen was met de Colombiaanse regering die zouden moeten leiden tot zijn arrestatie en de demobilisatie van het Cartel del Golfo.

Politiechef Jorge Vargas ontkent de bewering van Otoniel. ‘De gevreesde drugsbaas is gevallen in Operatie Osiris. Op het moment van zijn arrestatie probeerde Otoniel te ontsnappen in het bos’, klinkt het in een mededeling. Dat er onderhandelingen zouden lopen met de regering ontkende Vargas evenzeer met klem. ‘Met terroristen onderhandelen we niet’, klinkt het fors.

Vargas’ versie wordt deels bevestigd door president Ivan Duque. In een eigenhandig geschreven relaas, gepubliceerd in het weekblad Semana, beschrijft Duque in detail hoe Otoniel geklist werd. Duque lust wel wat barokke pathos, zo blijkt: ‘De commando’s handelden razendsnel en identificeerden Otoniel. Onze helden schreeuwden toen ze de meest gezochte drughandelaar van Colombia en de wereld arresteerden. De bloeddorstige terrorist riep: ‘Dood me niet, dood me niet! Ik ben Otoniel!’ – aldus de ontknoping van het presidentiële artikel.

Drie lezingen van hetzelfde verhaal?

Daarmee zijn er al drie versies van hetzelfde verhaal. In Duque’s versie wordt Otoniel overrompeld na een uiterst precieze ingreep. Politiebaas Vargas gaat daarmee akkoord, maar in zijn versie probeert Otoniel nog te vluchten. En in zijn eigen versie geeft Otoniel zich vrijwillig over. Iemand is hier duidelijk aan het liegen.

De gerespecteerde Colombiaanse journalist Gonzalo Guillén beweert de ware toedracht te kennen. In een opgenomen gesprek met nieuwsmedium Nueva Prensa interviewt Guillén een man die zich voorstelt als DEA-coöperant. Deze man, Francisco Javier Neri, zou contact hebben gehad met Otoniel via de Amerikaanse ambassade. In het gesprek zou Otoniel aangestuurd hebben om zich over te geven aan de autoriteiten. Vrijwillig. Het feit dat Otoniel al lang broedde op een plan om zich over te geven, is voor Guillén voldoende bewijs om zijn versie te geloven.

Niet alleen dat, ook in 2017 heeft Otoniel al een poging gedaan om zichzelf vrijwillig aan te geven. In een videoboodschap aan toenmalig president Santos én aan paus Franciscus (die op dat moment Colombia bezocht) beweerde Otoniel ‘een gewone Colombiaan te zijn op zoek naar vrede.’

Propaganda en corruptie

Het lijkt dus allerminst uit de lucht gegrepen dat Otoniels getuigenis de overheidsversie ontmaskert als corruptie en propaganda.

Want sindsdien zijn er twee vragen die menig Colombiaan zich stelt. Enerzijds, wie heeft het geld ontvangen dat op het hoofd van Otoniel stond, te weten 750.000 dollar vanuit Colombiaanse kant, en 5 miljoen dollar vanuit de Verenigde Staten? Defensieminister Diego Molano liet direct na de arrestatie weten dat het geld uitbetaald zou worden. Maar als iedereen akkoord is met de versie dat er geen cruciale tip van buitenaf is gekomen: aan wie is dat geld dan uitbetaald? Dacht Defensieminister Molano hier minstens 750.000 dollar scheef te kunnen slaan?

En anderzijds, hoe is politieagent Edwin Guillermo Blanco omgekomen? Volgens overheidsbronnen zou hij de als enige agent zijn gestorven tijdens Operatie Osiris, maar niemand lijkt een sluitend verhaal te hebben over de manier waarop. Feit is dat er in de meest geloofwaardige versie tot nu toe – die van Otoniel – geen plaats is voor een dode agent. Er vond namelijk geen vuurgevecht plaats, aangezien Otoniel zich vrijwillig overgaf.

Op sociale media suggereren verschillende stemmen dat Blanco opgeofferd zou zijn om het verhaal een dramatische touch te geven. Dat zou van de gedode agent een zogenaamde falso positivo maken, een term die wordt geassocieerd met de meest bloedige pagina’s van het Colombiaanse conflict. De term duidt op een praktijk waarbij onschuldige burgers werden afgemaakt door het leger, en nadien in guerrilla-uniformen werden gehuld om hun neutraliteit te verdoezelen. Het Colombiaanse leger paste de praktijk toe tot diep in de jaren 2000.

Binnen enkele dagen wordt Otoniel uitgeleverd aan de Verenigde Staten. Wat er achter de geheimzinnige glimlach op de selfies schuilt, zal in de loop van de komende weken boven water komen.

Vast staat dat het krediet van de Colombiaanse regering nog vóór de zaak-Otoniel al diep onder het nulpunt zat. ‘Is er iets dat deze regering niet oplost met leugens en valstrikken?’, vraagt de prominente professor Gilberto Tobón Sanín zich af op Twitter, naar aanleiding van de kwestie-Otoniel. Dergelijke beschuldigingen komen altijd ongelegen, maar dreigen de regering-Duque met het oog op de presidentsverkiezingen van 2022 in aantocht extra zuur op te breken.