Met olifanten en trompetgeschal: wereldberoemde opera "Aida" van Giuseppe Verdi viert 150e verjaardag
Anderhalve eeuw geleden, op kerstavond 1871, ging "Aida" van Giuseppe Verdi in première in Egypte. De opera blijft een publiekslieveling en wordt over de hele wereld nog altijd opgevoerd. Meestal met veel mensen én dieren op de scène.
Helaas, als gevolg van de coronamaatregelen kun je bij ons voorlopig geen operavoorstellingen meer bijwonen, maar er is wel een bijzondere verjaardag te vieren: de eerste opvoering van "Aida", precies 150 jaar geleden. De Italiaanse componist Giuseppe Verdi had al bekende opera’s op zijn naam staan zoals "Il trovatore" of "La traviata" toen hij een bijzondere opdracht kreeg. De Egyptische machthebber Kedive Ismail Pasha had een opera laten bouwen in Caïro en wilde die inhuldigen met een nieuwe voorstelling. De keuze viel op Verdi, die een passend Egyptisch muzikaal verhaal maakte. Hij kreeg er 150.000 francs voor.
Op 24 december 1871 ging “Aida” in première in Cairo, met Italiaanse zangers. Dat was later dan gepland, omdat kostuums en decors waren blijven steken in Parijs. Het was de tijd van de Frans-Pruisische oorlog en de Franse hoofdstad was maandenlang belegerd.
De Opera in Caïro was de eerste op het Afrikaanse continent, een gebouw hoofdzakelijk van hout dat bijna een eeuw standhield. In 1971 brandde het af; in 1988 kwam er een nieuwe opera op een andere plaats in de Egyptische hoofdstad.
Zelf was Giuseppe Verdi niet aanwezig bij de première in Cairo. Hij was naar verluidt ontstemd omdat de zaal vol hoogwaardigheidsbekleders zat. Na de start in Egypte ging het snel. In 1872 ging “Aida” in Europese premiere in de Scala in Milaan, in 1873 in New York. De Belgische première was op 15 januari 1877 in Brussel.
Egyptomanie tot in de Zoo van Antwerpen
Giuseppe Verdi schreef de muziek voor "Aida"; voor het verhaal was er inbreng van Auguste Mariëtte, een van de eerste professionele egyptologen. Egypte was hot in de 19e eeuw. Al sinds de Egyptische veldtocht van Napoleon had de egyptomanie toegeslagen. In 1822 waren de hiërogliefen ontcijferd; Egyptische motieven (en cliché's) doken overal op: in juwelen, interieurs, serviezen, mode, kunst, architectuur. De kleurrijke Egyptische tempel in de Zoo van Antwerpen bijvoorbeeld, waar de olifanten nog altijd verblijven, dateert van 1856. In 1869 was het strategische Suezkanaal geopend in Egypte; in hetzelfde jaar voer een eerste Nijlcruise uit per stoomboot.
Na anderhalve eeuw wordt "Aida" nog heel vaak opgevoerd. Soms in indrukwekkende ensceneringen in openlucht, met paarden, kamelen of zelfs een olifant. Bijvoorbeeld naast de Egyptische piramides, in het Romeinse amfitheater van Verona, of op het water van de Bodensee in Bregenz.
Het verhaal van de opera gaat kort gezegd over een tragische driehoeksverhouding en over vaderlandsliefde. De Ethiopische prinses Aida wordt gevangengenomen en tot slaaf gemaakt door de Egyptenaren. De Egyptische hoge militair Radamès is stiekem verliefd op haar, maar wil tegelijk trouw blijven aan zijn farao. De dochter van de farao, prinses Amneris, valt dan weer voor Radamès. Spoiler alert: het loopt heel slecht af voor Aida en Radamès…
Een overbekende meezinger of meefluiter is de "Triomfmars" uit Aida, met een glansrol voor de Egyptische trompetten, ook wel Aida-trompetten genoemd:
"Aida" telt ook enkele bekende aria's, zoals "Celeste Aida", ooit gezongen door Luciano Pavarotti en alle grote tenoren. Of "O patria mia", vertolkt door Maria Callas en andere sterren. Aida is een Ethiopisch personage; blanke zangeressen werden soms donker geschminkt. In 2019 weigerde sopraan Tamara Wilson dat te doen in Verona.
Sopraan Leontyne Price zong "Aida" tientallen keren. Zij was de eerste zwarte superster van de Metropolitan Opera in New York, overigens ook familie van Whitney Houston:
Ook bij ons is "Aida" een graag geziene productie. In De Munt in Brussel nog in 2017 en in 2018 in Luik te zien. In 2011 bracht de Vlaamse Opera een intieme, wat uitgeklede versie van "Aida" in een regie van Peter Konwitschny. Bekijk hier repetitiebeelden en een interview met dirigent Dmitri Jurowski. (Cobra, 2011):
Regisseur Franco Dragone, bekend van het vroegere Cirque du Soleil, bracht in 2017 zijn versie van "Aida" in Antwerpen. Bekijk het Journaalverslag hier:
"Aida" is ook enkele keren verfilmd, onder meer met Sophia Loren in de hoofdrol. Elton John en Tim Rice maakten er in 1998 een musical van.