Belgische WHO-topman: ‘De landen waar omikron nu dominant is, hebben te lang afgewacht’

Over omikron kan Hans Kluge op dit moment niet meer dan herhalen wat we al weten: dat het zich drie keer zo snel verspreidt als delta en dat in landen waar de variant al dominant is - het Verenigd Koninkrijk, Portugal en Denemarken - het aantal besmettingen elke twee, drie dagen verdubbelt. “Dat is heel snel. De grote vraag is nu: hoe ziek worden we van omikron? Het antwoord zal nog een paar weken op zich laten wachten. In Zuid-Afrika lijkt het mee te vallen, maar daar is de bevolking jonger. Anderzijds, Europa is beter geboosterd.”

We spraken de Belg die directeur voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie is woensdag, net toen het Overlegcomité zich boog over nieuwe maatregelen. Dat het strenger moet, staat volgens Kluge buiten kijf. “Ik geloof dat we volgende zomer ons normale leven zullen hernemen, maar het is nu zaak de winter door te komen met zo weinig mogelijk slachtoffers.”

Wat zijn volgens u prioritaire maatregelen? 

Hans Kluge: “Er zijn slechts een handvol maatregelen die op korte termijn werken. Allereerst: boosten, boosten, boosten. Het is goed dat op vele plekken de intervaltijd voor de derde dosis van het covidvaccin wordt ingekort. Daarnaast moeten de mensen in de kerstvakantie hun contacten beperken, denk dus goed na welke ontmoetingen essentieel zijn en welke niet. Wie uit zijn bubbel treedt, doet best een zelftest. Ik zal dat ook doen voordat ik straks op bezoek ga bij mijn ouders. En tot slot: de overheid zou moeten investeren in de zogenaamde respirator- of N95-maskers, of in FFP2-maskers voor kwetsbare mensen.” 

Waarom is dat nodig?

“Ik zeg niet dat iedereen ze moet dragen, maar gezien de besmettelijkheid van omikron lijken ze me raadzaam voor ouderen of mensen met een slecht immuunsysteem. Ja, ze zijn wat duurder, maar het zijn een van de weinige beschermingsmiddelen die meteen en goed werken. We zien immers te veel mensen die een chirurgisch masker onder de neus of ter hoogte van de kin dragen. Een respiratormasker is makkelijker om te dragen en we spreken over slechts enkele maanden. Ik was deze week in Wenen, daar zijn die maskers al ingeburgerd.”

In een recent interview zei microbioloog Herman Goossens dat de situatie vandaag onzekerder is dan vorig jaar, omdat omikron bewijst dat dit virus tot veel in staat is. Bent u het daarmee eens?

“Hij heeft absoluut gelijk als hij zegt dat het virus ons meer dan eens heeft verbaasd, maar ik ben optimistischer. We moeten uitleggen aan de mensen dat we al erg ver staan. Het duurt normaal vijf tot tien jaar om een vaccin te ontwikkelen en we hebben er al een paar, net als nieuwe medicijnen die binnenkort op de markt komen. We kennen bovendien de juiste strategie om het virus terug te dringen, ongeacht de variant: vaccineren, boosterprikken zetten, mondmaskers, ventilatie en nieuwe behandelingen uitwerken. Daar zal het altijd op neerkomen.”

Maar er was ons het rijk der vrijheid beloofd, niet een tweede risicovolle kerst. 

“Ik begrijp dat volledig, dat mensen het kotsbeu zijn. Maar we moeten beseffen dat het veel erger had gekund: het doemscenario is een virus dat even besmettelijk is als mazelen en even dodelijk als ebola. Bovendien was de belofte van de vaccins dat ze ons zouden beschermen tegen ernstige ziekte en overlijden, niet dat ze de pandemie zouden oplossen.

“Is daar onduidelijk over gecommuniceerd? Ik begrijp die kritiek, maar we bevinden ons in een ongeziene situatie vol onzekerheden. We moeten een beleid uitstippelen zonder dat we de tijd hebben om te wachten op wetenschappelijke bewijzen. Als je dan ontdekt dat de immuniteit van de vaccins daalt na zes maanden, moet je bijsturen en een derde dosis toedienen. We leren nog elke dag bij.” 

De WHO wordt ook verweten dat ze het belang van ventilatie te laat heeft ingezien.

“Dat hadden we inderdaad wat meer in de verf moeten zetten. We hadden daarover wel aanbevelingen geformuleerd, maar de prioriteit lag bij de vaccinaties. Nu moeten we meer inzetten op die brede strategie waarover ik het net had. Ventilatie is daar een deel van.” 

Vorige maand waarschuwde u voor 500.000 extra doden in Europa tegen maart als er geen extra maatregelen zouden komen. Hoe pessimistisch of optimistisch bent u vandaag?

“Helaas zitten we daarvoor op schema. Een groot probleem is dat overheden niet proactief maar reactief zijn. De landen waar omikron nu dominant is, hebben afgewacht en plots was het te laat. Dit is hét moment om alles in gereedheid te brengen voordat omikron volledig doorzet. Daarvoor hebben we burgerlijke verantwoordelijkheid en politiek leiderschap nodig. Jammer genoeg doen in veel landen politici iets anders dan de wetenschap bepleit. Zo geraken we niet vooruit.” 

België wordt verweten een jojobeleid te voeren, terwijl de Franse coronabarometer voor meer rust lijkt te zorgen. Welke Europese landen doen het volgens u goed en wat kunnen we daarvan leren?

“België heeft het over het algemeen best goed gedaan. Hier zijn altijd een aantal proportionele maatregelen van kracht gebleven, terwijl Nederland en Denemarken, waar ik woon, veel losser zijn geweest en meermaals de ganse boel hebben opengesmeten. België heeft de gulden middenweg bewandeld, tussen politiek en wetenschap door. 

“Elk land heeft fouten gemaakt en elk land heeft goede dingen gedaan. Frankrijk heeft de scholen kunnen openhouden door basismaatregelen als mondmaskers aan te houden, Spanje en Portugal hebben een zeer hoge vaccinatiegraad. Oostenrijk heeft dan weer een sterk preventieplan tegen huiselijk geweld uitgerold. Die goede voorbeelden zijn we nu aan het bundelen.”

Wat is vandaag uw grootste bezorgdheid? 

“Dat is duidelijk: de gezondheidswerkers. Eén op de vijf vertoont symptomen van een burn-out. Ik zou graag hebben dat u noteert dat ik zeer veel waardering heb voor hun inzet, net als voor iedereen die in de frontlinie werkt. De mensen hebben heroïsch werk verricht. Maar het is hoog tijd dat zij zich weer kunnen toeleggen op hun reguliere werk: kankers, hartaanvallen en gebroken benen.

“En we kunnen wel hopen dat omikron minder ernstig is dan de deltavariant, maar de enorme omvang van de golf zal in absolute aantallen toch tot veel hospitalisaties leiden en tot meer gezondheidswerkers die besmet raken of in quarantaine moeten. Het risico is groot dat ze volledig op hun tandvlees zullen zitten. Ook in andere essentiële sectoren zoals transport en voeding maak ik me daarover zorgen. We moeten ons daarop voorbereiden.” 

Hoe gaat het inmiddels met de vaccinatiegraad in Europa? 

“57 procent van de bevolking is volledig gevaccineerd, maar de verschillen zijn groot. In de rijke landen gaat het over 68 procent, in de landen met een gemiddeld of laag inkomen zoals Roemenië en Bulgarije is dat amper 27 procent. Niet de antivaxers, maar de twijfelaars zijn een grote bezorgdheid. Daar zetten we nu fors op in, onder meer met de hulp van antropologen om te achterhalen wat er in de hoofden van die mensen speelt. 

“De situatie is overal anders: in sommige landen weigeren jongeren de prik omdat ze denken dat ze toch niet ernstig ziek kunnen worden, in Griekenland zijn het dan weer de zestigplussers uit rurale gebieden die beïnvloed worden door hun pastoor. Daar is nu beslist dat elke ongevaccineerde zestigplusser een boete van 100 euro moet betalen. De aankondiging alleen al heeft het aantal prikken sterk doen oplopen.” 

Wat is uw standpunt over de nieuwe hete hangijzers: de vaccinatieplicht en het vaccin voor kinderen?

“De verplichte vaccinatie is een laatste redmiddel. Er zijn twee kanten aan dat verhaal: in Griekenland heeft die boete voor zestigplussers goed gewerkt, maar je riskeert sociale uitsluiting en een dalend vertrouwen in de overheid. Wij staan er dus niet voor te springen. Landen die er toch voor kiezen, moeten goed nadenken over een communicatieplan. In de zorg ligt dat anders: we gaan deze pandemie niet overwinnen zolang er gezondheidswerkers zijn die zich niet laten vaccineren. 

“Wat de kinderen betreft, ik begrijp dat ouders zich vragen stellen. Maar we zien dat de pandemie zich wat verlegd heeft naar die jonge kinderen, net omdat ze niet gevaccineerd zijn. De gevaren voor kinderen worden ook onderschat. Ik ken jonge mensen die hun studies hebben moeten staken vanwege long covid, en ook kinderen lopen het risico op langdurige problemen na een coronabesmetting. Maar opnieuw: we hebben een publiek debat nodig, met duidelijke communicatie en begrip voor de bezorgdheid van ouders.”

Tot slot: hoe viert u dit jaar kerst en Nieuwjaar?

“Ik weet het nog niet, want mijn dochter heeft net in Engeland corona opgelopen. Ik zal alleszins mijn ouders en mijn vrienden van het college bezoeken, uiteraard na een zelftest. En als mijn dochter ons niet kan bezoeken, gaan mijn vrouw en ik een weekje op adem komen in de Dordogne. Daar kom je geen kat tegen.” (lacht)