De coronadesinformatie tiert weer welig: alle fabels van A tot Z ontkracht

Een bingokaart met de meest herhaalde misverstanden over corona erop. Een poster met daarop wat er nu wel of niet klopt van allerlei vaccinatie- en coronageruchten. Of nee, een ‘handboek’ met daarin ‘alle antwoorden voor twijfelende ongevaccineerden’. Het is een verzoek dat ik nogal eens krijg.

Want ja: corona is echt dodelijker dan de griep en vaccins zijn wel degelijk gewoon goedgekeurd voor gebruik. En nee, het middel ivermectine werkt helaas écht niet tegen corona en er is geen enkele aanwijzing dat coronavaccins het aantal miskramen verhogen.

Nu het virus alweer twee jaar de wereld ontwricht, is er een parallel universum ontstaan waarin dergelijke verhalen rondgaan als vaststaande feiten. Veel mensen geloven erin, anderen gaan er in elk geval een beetje door twijfelen. Niet uit domheid of naïviteit: ook de dwarsdenkers komen met op het oog betrouwbare cijfers, grafieken, onderzoeken en uitspraken van prominenten.

Achter de flirt met desinformatie zitten doorgaans oprechte zorgen en terechte vragen. Over de rol van de farmaceutische industrie, die garen zal spinnen bij ieder jaar een boosterprik. Over de beslissing om de hele samenleving plat te leggen, voor een ziekte waarvan de meeste mensen welbeschouwd niet erg ziek worden. Of over het kabinet, dat aan de ene kant volhoudt dat vaccinatie een vrije keuze is, maar tegelijk de schuld van alle problemen bij de ongevaccineerden legt.

Terechte bedenkingen – alleen wil dat nog niet zeggen dat er dus een kolkende samenzwering is die erop uit is een totalitaire staat te vestigen, of dat de vaccins alzheimer, kanker, dollekoeienziekte, miskramen, vroeggeboortes, hartstilstanden of spasticiteit veroorzaken.

Dit alfabet is bedoeld om het debat te informeren, niet om tegenstanders de mond te snoeren. Want zolang het gesprek niet gaat over de achterliggende zorgen van coronasceptici en vaccinweigeraars, zullen de misverstanden en roddels blijven komen, als de steeds weer in veelvoud terug groeiende slangenkoppen van de Hydra uit de Griekse mythologie.

Het abc op deze pagina biedt in elk geval een aardig beeld van hoe misverstanden kunnen ontstaan.

ALZHEIMER, ALS

Mooi, dat zijn meteen twee ziekten in één klap. Volgens een in vaccinsceptische kring veel aangehaalde wetenschapspublicatie van een zekere James Lyons-Weiler hangen die ziekten in de lucht na coronavaccinatie.

Alleen: het ‘onderzoek’ is bij nader inzien geen echte academische publicatie, maar een warrig opiniestuk in een onbekend vakblad dat tegen betaling artikelen plaatst. Verhoogde aantallen ALS of Alzheimer zijn bij gevaccineerden intussen nog nooit gevonden.

BIJWERKINGEN

Duizenden mensen zouden zijn overleden aan de bijwerkingen van de vaccins, zo melden veel vaccintwijfelende websites als vaststaand feit. Dat klopt niet. De cijfers waarom het gaat, vaak zeer officieel ogend, zijn in de regel ruwe meldingen, zoals die binnenkomen bij instanties die bijwerkingen registreren.

Zulke meldingen moeten eerst nader worden onderzocht. Helaas gebeurt het ook door toeval dat mensen kort na vaccinatie ziek worden of overlijden. Dat moeten onderzoekers verrekenen. Toen de krant de Volkskrant eens een lijst ‘vaccinatiedoden’ beter bestudeerde, stonden er bijvoorbeeld ook mensen op die kort na de vaccinatie waren doodgeschoten – overduidelijk geen bijwerking van vaccinatie.

Geruststellend is dat de bijwerkingencentra wel degelijk zeer zeldzame bijwerkingen oppikken, zoals myocarditis na Pfizer (eens in de circa 10.000  keer) of zeldzame trombose na AstraZeneca (eens in de ongeveer 100.000 keer). Dat geeft vertrouwen dat de ‘bijwerkingen-radar’ redelijk scherp staat afgesteld en er niet zomaar allemaal ‘vaccindoden’ kunnen vallen zonder dat het opvalt.

CYCLUS

Inderdaad: het lijkt erop dat coronavaccins de menstruatiecyclus tijdelijk kunnen verstoren. Het immuunsysteem en de hormooncyclus zijn immers via allerlei processen met elkaar verbonden.

Er is alleen geen enkel bewijs dat die verstoring schadelijk of langdurig is, of bijvoorbeeld de vruchtbaarheid aantast. Eerder is de tik tegen de biologische klok zoiets als hoofdpijn na de prik: een bijwerking die snel weer wegtrekt.

Zoals gynaecoloog Dorenda van Dijken eerder zei: ‘Als je een stressvolle periode hebt gehad en je cyclus is van slag, vinden we dat normaal. Maar nu het om het coronavaccin gaat, ligt het opeens onder een vergrootglas.’

VITAMINE D

Vitamine D is belangrijk voor onder meer de botopbouw en voor een goed werkend immuunsysteem, maar helpt het ook tegen corona? Al sinds dag één woedt daarover debat, aangejaagd door vurige voorstanders die bezweren dat de ‘zonne-vitamine’ lockdowns kan voorkomen en ziekenhuizen kan leegvegen.

De werkelijkheid is dat de wetenschap er domweg nog niet uit is. Ziekenhuispatiënten met corona hebben vaak vitamine-D-tekort, maar dat kan ook een gevolg zijn van covid, of duiden op een onderliggende aandoening die zowel het vitaminetekort als ernstigere covid veroorzaakt.

Een recente, nieuwe weging van het bewijs, bij een half miljoen patiënten, vond in elk geval geen enkel bewijs dat vitamine-D-tekort directe invloed heeft, noch op het krijgen van corona, noch op het ziekteverloop. Ook vitamine-D-supplementen veranderden niets aan het beloop van de ziekte.

EXPERIMENTEEL

Nee: de coronavaccins zijn niet ‘experimenteel’, zoals critici vaak beweren.

Met het ‘experimentele’ doelt men doorgaans op het feit dat de markttoelating van de vaccins aanvankelijk ‘voorlopig’ was. Dat was een puur formele armslag, omdat de paperassen nog niet allemaal op orde waren. Beoordeeld op werkzaamheid en veiligheid waren de vaccins toen al wel.

‘Experimenteel’ zouden de vaccins ook zijn omdat onderzoekers de vaccins nog steeds monitoren, om bijvoorbeeld eventuele nog onbekende zeldzame bijwerkingen op te sporen. Dat zou gevaccineerde mensen tot proefkonijn maken, redeneren tegenstanders. Dat is overdreven: de testfase is immers al geweest.

Ten slotte wijzen critici erop dat de mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna zijn gemaakt volgens een nieuw concept. Ook dat is niet helemaal juist. Hoewel het inderdaad de eerste keer is dat mRNA-vaccins op zo’n grote schaal worden toegepast, werden ze daarvoor ook al tientallen jaren getest en gebruikt bij mensen, voor aandoeningen als zika, griep, hondsdolheid, kanker en hiv. Een overzichtsstudie uit 2018 turfde 68 afgeronde en nog lopende proeven op mensen.

FOUT-POSITIEVEN

Een van de alweer wat oudere coronaroddels: de wattenstaafjestest, de ‘PCR-test’, slaat vaak ten onrechte positief uit. De test vergroot immers alles wat het wattenstaafje aantreft enorm uit, door een proces van vermeerdering genaamd PCR (‘polymerase chain reaction’). Zo zou de test voortdurend mensen ten onrechte ‘geïnfecteerd’ verklaren.

Maar op het oog klopt dat al niet. Het percentage positieve tests is een goede voorspeller van het aantal ziekenhuisopnamen twee weken later. Hoe hoger het percentage positieve testuitslagen, des te hoger het aantal ziekenhuispatiënten daarna. Bovendien slaat de test bij de meeste geïnfecteerden al na weinig PCR-stappen positief uit: een teken dat ze een keel vol virus hebben.

Los daarvan, zoals hoogleraar medische microbiologie Bert Niesters eens opmerkte in de Volkskrant: ook als het er weinig zijn, moeten de stukjes virus toch érgens vandaan komen. ‘Die komen niet zomaar aanwaaien, die ontstaan in je keel of neus.’

GENTHERAPIE

Nee, de zogeheten mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna veranderen het genetisch materiaal van degene die ermee is ingeënt niet.

Toch zingt die hardnekkige roddel al rond sinds de eerste vaccins het daglicht zagen. De mRNA-vaccins dienen immers een genetische instructie toe aan cellen: ‘MAAK HET UITSTEEKSELEIWIT VAN HET CORONAVIRUS.’ Waarna uw cellen de uitsteeksels maken, zodat uw afweer het virus kan leren herkennen.

Dat is alleen nog geen genetische manipulatie of gentherapie. Rna blijft ronddobberen in de buitengebieden van de cel, wordt snel weer afgebroken en bouwt zichzelf niet in het dna in. ‘Dat hele verhaal zit gewoon niet in deze vaccins’, zegt hoogleraar coronavirologie Eric Snijder (LUMC).

Los daarvan: ‘Bij een gewone infectie produceert het virus ook, en veel meer, mRNA. Dus als dit al een probleem zou zijn, zou je het ook hebben na een natuurlijke infectie’, aldus Snijder.

HARTSTILSTANDEN

Macabere modegril bij vaccinsceptici: wijzen op spontane hartstilstanden in de sport en suggereren dat het een bijwerking is van vaccinatie. Maar de Hartstichting ziet sinds de vaccinaties geen toename in hartstilstanden en een werkgroep van voetbalbond Fifa die plotse hartdoden turft, ziet ook bij voetballers helemaal geen toename van sterfgevallen.

Ongeveer een op de tienduizend keer kan vaccinatie bij jongeren leiden tot ‘myocarditis’, een ontsteking van de hartspier of het hartzakje. In heel zeldzame gevallen kan dat dodelijk aflopen: Nieuw-Zeeland schreef onlangs de dood van een 26-jarige gevaccineerde toe aan het Pfizervaccin. Alleen zijn dat wel de uitzonderingen. In een net verschenen studie van 140 jongeren met myocarditis na vaccinatie herstelde iedereen probleemloos. De bijwerking heeft doorgaans ‘een mild verloop, met snel verdwijnen van de symptomen’, aldus de onderzoekers.

Het gerucht dat er door vaccinatie meer sporters aan een hartstilstand zouden overlijden, werd in het leven gebracht door een Israëlische journalist, die daarvoor cijfers van Wikipedia plukte, volgens een reconstructie door persdienst AFP. Daarna kreeg het verhaal vleugels, onder meer door berichten van oud-voetballer Bryan Roy. In Israël keken cardiologen intussen wat het risico is op myocarditis na corona. Hun conclusie: de kans op myocarditis bij jongeren is na corona zes keer zo hoog als na vaccinatie.

IVERMECTINE

Bij gekweekte cellen in het lab leek ivermectine aanvankelijk in zeer hoge concentratie te werken tegen het coronavirus. Maar zoals dat vaker gaat: bij patiënten vertoonde het middel geen effect. Dat leidde direct tot verontwaardiging en samenzweringstheorieën: boosaardige machthebbers en industriëlen die de pandemie gaande willen houden, zouden het goedkope ivermectine willen weghouden bij het volk.

Intussen blijken de twee belangrijkste onderzoeken die wél een effect lieten zien gebaseerd op fraude: zo waren de deelnemers aan een van de studies geboren op datums die helemaal niet bestaan. De Cochrane Collaboration, een internationaal onderzoeksinitiatief dat ingewikkelde medische kwesties uitpluist, kwam tot het oordeel dat er, alles overziend, geen bewijs is dat ivermectine corona-infecties voorkomt of afremt.

Aanhangers van ivermectine schermen veelvuldig met diverse websites die het ‘bewijs’ voor de werking van het middel zogenaamd samenvatten. De sites, met namen als ‘ivmmeta’ en ‘c19ivermectin’, maken deel uit van een anoniem beheerd netwerk dat de echte onderzoeken verdraaid weergeeft – vaak tot ongenoegen van de betrokken onderzoekers zelf.

JEZUS

Zou de coronacrisis de wederkomst van Jezus en het einde der tijden inluiden? Volgens een roddel die vorig jaar rondzong in streng-religieuze kring vormen de letters van het woord corona 3 + 15 + 18 + 15 + 14 + 1 = 66, terwijl het woord corona zelf 6 letters heeft: 666, het merkteken van het beest.

KINDEREN

Zouden nagenoeg onkwetsbaar zijn voor corona, zo wil het verhaal.

Hoewel de kans op ernstige covid bij gezonde kinderen gelukkig inderdaad zeer klein is, komen complicaties ook bij hen wel degelijk voor. Doorgaans gaat het daarbij om de ernstige ontstekingsziekte MIS-C. 

LOCKDOWN

Helpt niet tegen corona, zeggen ze in de tegenbeweging. Vaak met inderdaad overtuigend ogende grafieken, waarop te zien is dat het aantal besmettingen in een land al afnam vóórdat er een lockdown van kracht was.

In werkelijkheid is een lockdown wel degelijk een van de best werkende maatregelen tegen de epidemie, zo blijkt keer op keer uit onderzoeken die de kracht van maatregelen vergelijken. Logisch: hoe meer mensen thuisblijven, des te minder kansen het virus krijgt om van persoon naar persoon te hopsen.

Dat het soms lijkt alsof maatregelen al werken vóórdat een lockdown ingaat, is gezichtsbedrog. In Duitsland hadden veel deelstaten tijdens de eerste golf bijvoorbeeld al lockdownachtige maatregelen genomen voordat de federale overheid het een lockdown noemde. De ‘lockdown’ was sluitstuk van de maatregelen, niet het begin.

MISKRAMEN

Bij gevaccineerde vrouwen zouden er zeven tot acht keer zoveel miskramen en extreme vroeggeboorten voorkomen als bij ongevaccineerde vrouwen, aldus een hardnekkig gerucht dat de ronde doet in kringen van alternatieve verloskundigen. Men verwijst daarbij naar echt bestaand, Nieuw-Zeelands onderzoek. Het is bewezen!

Wat men verzwijgt, is dat de auteurs van dat onderzoek zelf hun artikel hebben ingetrokken, na kritiek van andere wetenschappers. Epidemioloog Simon Thornley en verloskundige Aleisha Brock hadden de zwangerschappen te kort gevolgd, waardoor ze relatief veel miskramen en vroeggeboortes turfden, maar lang niet alle succesvolle gewone geboortes.

In werkelijkheid staat vast dat de vaccins geen kwaad kunnen bij de zwangerschap. Een Noorse en een Amerikaanse analyse van opgeteld meer dan honderdduizend zwangerschappen bij gevaccineerden vonden geen enkel verhoogd risico op miskramen of andere problemen. Bij een andere grote studie, van vierduizend ingeënte zwangere vrouwen in de VS, bleken 60 vroeggeboorten voor te komen: mínder dan je gemiddeld zou verwachten.

NATUURLIJKE IMMUNITEIT

Hoewel ‘natuurlijke immuniteit’ klinkt als iets zachts en geurends uit de natuurwinkel, is het gewoon de immuniteit die we opdoen als we de ziekte doormaken. Door veel tegenstanders van vaccinatie wordt natuurlijke immuniteit bejubeld als veruit te prefereren boven vaccinatie.

Daarin zit een kern van waarheid. Studies die de immuniteit na een gewone infectie vergelijken met die na vaccinatie komen vaak tot de conclusie dat de ‘natuurlijke’ immuniteit minstens zo goed en misschien iets beter is dan na vaccinatie. Het jaar na infectie is men voor 80 tot bijna 100 procent beschermd tegen herinfectie, berekende een recent overzicht in The Lancet. En in Oostenrijk volgde men 15.000 mensen die ziek waren geweest tijdens de eerste golf. Na een halfjaar waren er van hen vijf alsnog met corona in het ziekenhuis beland en was er een overleden.

Dat zegt ook: waterdicht is natuurlijke immuniteit niet. Grootste nadeel is dat je eerst de infectie moet doormaken, misschien wel met meer ‘bijverschijnselen’ dan na welk coronavaccin ook. De allerbeste bescherming ontstaat overigens als men zich na ziekte alsnog laat inenten, blijkt uit meerdere studies.

ONVRUCHTBAAR

Een van de hardnekkigste vaccingeruchten van allemaal: vrouwen zouden er onvruchtbaar door worden. Het vaccin zou een afweerreactie oproepen tegen ‘syncytin-1’, een eiwit dat essentieel is voor de aanmaak van de placenta, zo wil het verhaal.

Dat klopt niet. In een vruchtbaarheidskliniek onderzocht men of kunstmatige inseminatie beter lukte bij ongevaccineerde dan bij gevaccineerde vrouwen: het maakte geen enkel verschil. Een andere studie bracht meer dan duizend volledig ingeënte vrouwen aan het licht die probleemloos zwanger waren geworden.

In een heel ander experiment vergeleken vruchtbaarheidsonderzoekers uit Miami het sperma van 45 wel en niet gevaccineerde mannen. Geen verschil in kwaliteit te bekennen, noteerden ze in een vakblad.

PANDEMIE

Nee, we zitten niet in een pandemie omdat de WHO zijn definitie van ‘pandemie’ heeft versoepeld, zoals rondgaat in kringen van dwarsdenkers.

De pandemie werd een ‘pandemie’ op 11 maart 2020, toen het coronavirus zich had verspreid over 114 landen. Secretaris-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus riep toen de pandemie uit. Zo’n beslissing neemt de WHO na een algemene, brede inschatting van hoe belastend en hoe wijdverspreid een ziekte is. ‘We luiden de alarmbel, hard en duidelijk’, aldus Tedros.

Het gerucht dat er zou zijn gesleuteld aan de definitie gaat terug op een tamelijk onbenullige aanpassing van de website van de WHO, blijkt uit een academische reconstructie van de zaak. Daarbij ging het overigens gewoon om een publiekstekst, niet om wat voor officiële definitie ook.

Q

Doe ik ook altijd, meteen bij de Q kijken welk woord men daar heeft bedacht. Maar er staat al volop informatie over quasi-wetenschap, quarantaines en QR-codes onder de andere lemma’s.

RIOOLWATER

Al in 2019, voordat het virus opdook, zou het zijn aangetoond in het riool van Barcelona. Bij een ander onderzoek, in Milaan, vond men antistoffen tegen corona in de bloedmonsters van patiënten die al in de nazomer van 2019 hun bloed afgaven.

Hoewel die bevindingen officieel wetenschappelijk werden opgeschreven en door diverse media werden opgepikt, achten de meeste serieuze wetenschappers het waarschijnlijker dat de Spaanse en Italiaanse onderzoekers zich hebben vertild aan de ingewikkelde technieken die nodig zijn om virussen en antistoffen aan te tonen.

STERFTECIJFER (IFR)

Van alle mensen met corona overlijdt uiteindelijk slechts 0,15 procent, zo wil het hardnekkige verhaal – in sommige versies is het 0,23 procent. Dat is niet veel meer dan in een normaal griepseizoen, waar de sterfte (ofwel IFR, ‘infection fatality rate’) ook ongeveer eentiende procent van alle zieken is.

Het zeer veelvuldig rondgepompte cijfer komt uit een onderzoek van de overigens respectabele epidemioloog John Ioannidis. Die kwam echter op het lage percentage uit omdat hij ook veel Afrikaanse landen meerekende met een zeer jonge bevolking – en dus nauwelijks sterfte. Bovendien rammelt zijn onderzoek: zo hangt hij de sterfte van heel Chili op aan de sterftecijfers op een school en de sterfte van Servië aan een onderzoek bij fabrieksmedewerkers.

Voor westerse landen ligt de sterfte aanzienlijk hoger, erkent Ioannidis zelf.

TERUGSLAG

Terugslag na een tijdje, oftewel ‘antibody-dependent enhancement’ of ADE, voor wie het wat korter wil. Bij ADE verergert het vaccin ziekte: raakt men na vaccinatie besmet, dan is de infectie erger in plaats van minder erg.

Deze echt bestaande valkuil werd eerder waargenomen bij onder meer het vaccin dengvaxia, tegen knokkelkoorts. Na een overzichtsartikel over het fenomeen in vakblad Nature werd ‘ADE’ een soort quasi-geleerd griezelverhaal bij veel vaccintwijfelaars: dat is óók nog mis met die vaccins.

In werkelijkheid hebben vaccinontwerpers vanaf het begin juist scherp gelet op het (goed begrepen) fenomeen en is er van enige ‘enhancement’ na een intenting geen sprake. De statistieken uit tientallen landen laten allemaal hetzelfde zien: gevaccineerden die onverhoopt opnieuw besmet raken, hebben veel mínder kans om in het ziekenhuis te belanden, in plaats van meer.

UITGESTELDE BIJWERKINGEN

Oftewel: de langetermijneffecten van coronavaccins. Voor haast negen op de tien ongevaccineerden is de vrees voor langetermijneffecten reden om af te zien van vaccinatie. Die zorg is begrijpelijk. Coronavaccins zijn nog maar kort in gebruik. Ook van DDT, DES of softenon kwam de schade pas na een tijd aan het licht.

Maar vaccins zijn geen DDT, DES of softenon. Vaccins stapelen niet op, maar geven een korte, eenmalige por aan het immuunsysteem en worden daarna weer afgebroken. Vandaar dat er nauwelijks voorbeelden zijn van vaccins waarvan de bijwerking pas na een poos opduikt (dengvaxia is de enige uitzondering, zie vorige lemma). Vaccinbijwerkingen ontstaan in de regel vrijwel direct na de prik of in elk geval binnen enkele weken.

Wacht, maar bijvoorbeeld trombose na het AstraZeneca-vaccin dan? Die kwam pas aan het licht toen het vaccin al maanden werd gebruikt. Dat klopt, maar ligt anders: dat de bijwerking pas later werd ontdekt, komt doordat ze extreem zeldzaam is. Pas toen er miljoenen mensen waren gevaccineerd, viel de bijwerking op. De trombose zelf dient zich al kort na de prik aan.

VARIANTEN

Aan omikron zitten we ondertussen, de vijftiende letter van het Griekse alfabet. Nochtans gaat het nog ‘maar’ om de dertiende variant met een eigen letter: nu en xi werden overgeslagen, de eerste om verwarring met het Engelse ‘new' te vermijden, de tweede omdat Xi een vaak voorkomende Chinese naam is. 

En neen, varianten worden niet zomaar ergens in een lab opgekweekt om de pandemie bewust te kunnen verlengen. Dat een eventuele volgende variant pi - de volgende letter uit het Griekse alfabet - net als het getal 3,14... oneindig zal doorgaan, lijkt ook weinig waarschijnlijk.

WUHAN

Is het virus ontsnapt uit het virologisch instituut in Wuhan? Merkwaardig genoeg kreeg die gedachte pas echt vleugels nadat een internationale WHO-onderzoeksmissie naar China die gedachte wel erg snel, en zonder veel inhoudelijke argumenten, terzijde had geschoven. In reactie daarop stelden veel critici dat de WHO de ‘labtheorie’ in elk geval serieus moet onderzoeken.

Het bewijs dat het virus gewoon via een of ander verhandeld dier op de mens is overgesprongen, is sindsdien alleen maar sterker geworden. Zo ontdekten Canadese biologen dat er in Wuhan tijdens de uitbraak op grote schaal zwarte handel plaatsvond in coronagevoelige soorten zoals nertsen, civetkatten en wasbeerhonden. Het virus mist bovendien de kenmerkende ‘littekens’ waaraan je een gekweekt virus kunt herkennen.

ZIEKTE X

De Amerikaanse toparts Anthony Fauci zei het in 2017 echt: ‘Er is geen twijfel mogelijk dat er de komende periode een uitdaging wacht op het gebied van infectieziektes.’

Bewijs dat hij al weet had van de pandemie, en dat er sprake is van een vooropgezet plan? Natuurlijk niet: Fauci bedoelde dat we voorbereid moeten zijn dat er ooit, ergens een nieuw pandemisch virus zal opduiken, bij de WHO bekend als ‘Disease X’.

De pandemische voorbereidingen op ziekte X worden vaker ten onrechte opgevoerd als ‘bewijs’ dat het coronavirus al eerder in omloop was of zelfs opzettelijk is verspreid. Zo organiseerde Bill Gates twee maanden voor de coronacrisis een pandemie-oefening met, uitgerekend, een fictief coronavirus. Een ongelukkiger toeval is nauwelijks denkbaar.

YOUTUBE

Verwijderde een miljoen video’s over corona, maar bleek niettemin gedurende de hele pandemie een belangrijke geleider van onjuiste en misleidende informatie.

ZWEDEN

Voor veel coronacritici een walhalla: het land dat weinig maatregelen nam en toch minder leed onder het virus dan Nederland. Zie je nu dat het kan?

Een eerlijke vergelijking maken is lastig. Zweden is nu eenmaal een ander land dan het dichtbevolkte EU-knooppunt België, met een andere landscultuur, geen grote havens, en een dunbevolkt achterland. Bovendien nam ook Zweden wel degelijk coronamaatregelen en was de uitkomst geen onverdeeld succes.