Tutu werd in 1986 aartsbisschop van Kaapstad in de anglicaanse kerk, als eerste zwarte man in die functie. Hij was een notoir tegenstander van het apartheidsregime, al bepleitte hij wel geweldloos verzet.

Na de vrijlating van ANC-leider Nelson Mandela in 1990 was Tutu een belangrijk tussenpersoon in de onderhandelingen tussen toenmalig Zuid-Afrikaans president F. W. de Klerk, Mandela, en andere politieke facties, die zouden leiden tot het einde van de apartheid. Daarna was Tutu voorzitter van de zogeheten ‘waarheidscommissies’, waar die mensenrechtenschendingen van zowel blanke als zwarte daders moesten onderzoeken. In 1984 had hij al de Nobelprijs voor de Vrede gewonnen, “voor zijn rol als verenigend leider in de campagne om het probleem van apartheid in Zuid-Afrika op te lossen.”

Tutu was ook een belangrijk voorvechter van mensenrechten in de hele wereld, met name in het conflict tussen Israël en de Palestijnen, als verdediger van homorechten, als tegenstander van de oorlog in Irak, en later ook als criticus van de Zuid-Afrikaanse presidenten Mbeki en Zuma.

“Vaarwel aan een generatie uitmuntende Zuid-Afrikanen”

“Het overlijden van aartsbisschop Desmond Tutu is een nieuw hoofdstuk van rouw in het vaarwel van onze natie aan een generatie uitmuntende Zuid-Afrikanen die ons een bevrijd land hebben nagelaten”, aldus een mededeling van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa. “Hij was een patriot zonder weerga, een leider met principes en pragmatisme die betekenis gaf aan het Bijbelse inzicht dat geloof zonder daden doods is. Een man met een buitengewoon intellect, integriteit en onoverwinnelijkheid tegen de krachten van apartheid, maar ook een zorgzame en kwetsbare man in zijn medelijden voor wie onderdrukking, onrecht of geweld onderging tijdens apartheid, en voor onderdrukte volkeren uit de hele wereld.”

Gevecht van Tutu “zal in onze herinnering blijven”, vindt Emmanuel Macron

Volgens de Franse president Emmanuel Macron zal “het gevecht van Tutu voor het einde van de apartheid en voor de Zuid-Afrikaanse verzoening in onze herinnering blijven. Hij wijdde zijn leven aan de mensenrechten en de gelijkheid der volkeren.”

Boris Johnson laat dan weer weten “diep bedroefd” te zijn door het overlijden van Tutu. De Britse eerste minister prijst diens “spirituele leiderschap” en zijn “onstuitbare goede humeur”, en noemt Tutu op Twitter een “cruciale figuur in de strijd tegen apartheid en in de strijd om een nieuw Zuid-Afrika te creëren.”

Obama noemt Desmond Tutu “mentor” en “moreel kompas”

Desmond Tutu “was een vriend, een mentor en een moreel kompas voor mij en zoveel anderen”, zo heeft de voormalige Amerikaanse president Barack Obama zondag op Twitter gereageerd op het overlijden van een icoon van de strijd tegen de apartheid in Zuid-Afrika.

“Aartsbisschop Tutu, een universele geest, was geworteld in de strijd voor bevrijding en rechtvaardigheid in zijn land, maar ook bekommerd om onrecht elders” in de wereld, schreef Barack Obama, net als Tutu winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede.

Gewezen president Jimmy Carter, die ook met deze prijs onderscheiden werd, en zijn vrouw Rosalynn zeiden in een mededeling dat ze “zich aansloten bij de wereldwijde rouw”. “Zijn menselijke warmte en mededogen bezorgden ons een boodschap voor de eeuwigheid”, voegden ze eraan toe.

Tutu trok zich in 2010 terug uit het publieke leven. In juli was hij nog wel eens te zien in een videoboodschap tijdens de Internationale AIDS-conferentie. Hij zag er uitgemergeld uit, maar was intellectueel scherp als altijd. In 1997 werd er bij hem prostaatkanker vastgesteld. Tutu overleed zondag in Kaapstad op 90-jarige leeftijd. Hij laat een vrouw en vier kinderen na.