Epidemioloog Marius Gilbert: ‘De curves kunnen straks veel sneller de hoogte ingaan, maar ook sneller dan verwacht stabiliseren’

“Ja, dat raakte mij”, zegt epidemioloog Marius Gilbert (ULB). “De sluiting van de theaters door het laatste Overlegcomité was naar mijn gevoel onnodig en zeker niet in proportie. Er is een funeste tendens in de besluitvorming geslopen, die duidelijker wordt met ieder Overlegcomité: de kloof tussen politici en burgers, en ook die tussen politici en experts, wordt almaar groter. Dat is ongezond, want het zal er op den duur toe leiden dat mensen de democratie verwerpen. Het maakt mensen erg boos en tast het vertrouwen aan. Dat besef greep mij enorm aan en maakte mij emotioneel tijdens dat radio-interview.”

In Vlaanderen is Gilbert nog geen bekende naam, maar als epidemioloog met statistische expertise volgt hij deze pandemie uiteraard op de voet. Hij maakte vorig jaar deel uit van de GEES, die toen de ‘exit’ – die geen exit werd – moest voorbereiden, maar zit niet meer in de GEMS, de expertengroep die nu het beleid adviseert. Hij praat in onafhankelijkheid. “We zien al een hele tijd dat de politiek de aanbevelingen van mijn collega’s in de GEMS niet zomaar volgt”, zegt hij. “Daar is op zich niets mis mee, het beleid heeft de legitimiteit om beslissingen te nemen. Niet de experts, maar de politici besturen: ze wegen belangen tegen elkaar af, en beslissen in het belang van alle burgers. Maar er is iets veranderd: het laatste Overlegcomité ging niet meer over het algemeen belang of over het afwegen van evenwichten. Het was plat gemarchandeer, in het belang van deze of gene politicus en deze of gene achterban. Dat was altijd al een beetje zo, maar het is uit de hand gelopen.”

De horeca heeft altijd een betere lobby gehad dan de cultuursector.

“Ja, dat hebben we vorig jaar gezien: toen was de cultuursector de laatste die weer open mocht. En vorige week was het nog erger, want de sluiting van theaters is onrechtvaardig. Ik begrijp de boosheid. Als de ziekenhuizen overbelast raken, beseft iedereen dat er strenge maatregelen moeten worden genomen. Maar deze willekeur is slecht voor de sociale samenhang, en die solidariteit gaan we nog nodig hebben, als men ooit weer streng moet ingrijpen.”

Dat moment komt er toch aan? Gaat omikron niet exploderen?

“Tot dusver volstonden de huidige maatregelen om de curves te doen dalen. De sluiting van de theaters en bioscopen heeft op die curves slechts een marginaal effect. Omikron is zeker een bedreiging, en het aandeel in de besmettingen neemt toe, dus er komt iets op ons af. De vraag is hoe erg het zal zijn. Als het even hard gaat als in Denemarken of het Verenigd Koninkrijk, dan zal het niet volstaan om alleen de theaters en de bioscopen te sluiten. Dan hebben we veel meer maatregelen nodig – een semi-lockdown, zeg maar.”

Was het niet slim geweest om dat alvast te doen?

“De GEMS had daar in haar advies rekening mee gehouden. Het is beter om ineens door te pakken met maatregelen op het moment dat het nodig is – beter dan theaters sluiten op een moment dat de curves nog dalen.”

Maar wachten tot het te laat is, heeft ons toch al vaak de das omgedaan?

“Akkoord. We moeten anticiperen, maar dat was voorzien in de adviezen. Om snel te schakelen als de cijfers weer beginnen te stijgen. En op dat moment geen twee weken te wachten alvorens een nieuw Overlegcomité bijeen te roepen. Dát is niet slim, je moet schakelen op het juiste moment, met de juiste maatregelen.”

Maar omikron gaat deze week toch al volop toeslaan in de curves?

“Dat is mogelijk. Het kan ook nog een week duren. Er is onzekerheid. In Zuid-Afrika zien we de besmettingen veel sneller dan verwacht een piek bereiken. Er is nog veel dat we niet begrijpen aan deze variant. Hij kan intrinsiek veel besmettelijker zijn. Maar het is ook mogelijk dat de tijd tussen twee besmettingen veel korter is, waardoor de curves veel sneller de hoogte ingaan, maar ook sneller dan verwacht stabiliseren. Dat lijkt in Londen het geval, bijvoorbeeld. Het is dus niet noodzakelijk zo dat er in korte tijd vier keer zoveel mensen zullen worden besmet als met delta.”

Kunnen we niet beter het zekere voor het onzekere nemen?

“Better safe than sorry. Uiteraard. Dat was ook het uitgangspunt van het GEMS-rapport. De experts nemen over het algemeen weinig risico’s en kiezen de kant van de veiligheid. Het waren meestal de politieke beslissingen die te laat kwamen. Maar een lockdown zoals in Nederland lijkt mij in België op dit moment niet aan de orde – daar kunnen we pas voor kiezen als we weten dat de druk op de ziekenhuizen onhoudbaar wordt. En dan zal de cultuursector zeker solidair willen zijn, daar ben ik van overtuigd.”

Ik blijf met vragen zitten. Als er nog veel onzekerheid is, en we moeten voorzichtig zijn, waarom grijpen we dan niet in vóór de curves exploderen?

“Omdat we zien dat er een spectrum van mogelijkheden is, van bestcase- tot worstcasescenario. In Zuid-Afrika is het sterftecijfer bij omikron wel tien keer zo laag als bij delta – wat erop neerkomt dat het daar ongeveer zo erg is als een seizoensgriep. Als dat zich overal doorzet, kan dat een gamechanger zijn.”

Het einde van de ellende?

“Misschien. Het begin van het einde, zeg maar. Dat is een bestcasescenario, maar heeft nog altijd een groot nadeel: in tegenstelling tot bij griep zullen de meeste besmettingen vallen in ongeveer één maand tijd, waardoor de ziekenhuizen zeker in moeilijkheden zullen komen. Na die golf kan de situatie er dan wel veel beter uitzien. Maar we weten niet of we de gegevens van Zuid-Afrika mogen vertalen naar hier.”

BIO

- Geboren in 1972

- Directeur van het lab voor spatiale epidemiologie (ULB)

- Vicerector Onderzoek van de ULB

- Was lid van de GEES, niet meer van de GEMS

Is omikron nu minder ziekmakend, of niet?

“Dat lijkt toch wel het geval te zijn: omikron lijkt op individueel niveau minder gevaarlijk voor de gezondheid. Men begint dat stilaan bevestigd te zien. In het Verenigd Koninkrijk lag de hospitalisatiegraad 30 tot 50 procent lager dan bij delta. Ook dat is moeilijk om te vergelijken met België, maar onze parameters leken wel op die van het VK. Het punt is natuurlijk dat heel veel besmettingen zelfs met een lagere hospitalisatiegraad kunnen leiden tot een overbelasting van het zorgsysteem.”

Een klein percentage van een gigantisch getal is nog altijd een groot getal.

“Precies. In ieder geval hoop ik dat wij niet in een worstcasescenario terecht komen, waarbij we in semi-lockdown moeten, maar dat onze sokkel van immuniteit die we hebben opgebouwd door vaccinatie en natuurlijke besmettingen de symptomen over het algemeen veel minder ernstig zal maken.”

Je hoort voortdurend dat iedereen ‘het’ toch zal moeten krijgen. Is het een idee om je twee weken na de booster te laten besmetten met omikron, om een extra natuurlijke boost te krijgen? Als de booster straks niet meer helpt, dan sta je weer machteloos als individu. Of is dat een onnozele gedachte?

(lacht) “Ik zou voorzichtig zijn. Er zijn altijd mensen die gezond zijn en gevaccineerd en die toch ernstig ziek worden. Het is altijd beter om risico’s te vermijden.”

Wat te doen met onze scholen? Die gaan open op een moment dat omikron mogelijk volop aan het huishouden is.

“Het is bekend dat het risico van infectie voor kinderen relatief klein is, al zijn pediaters verdeeld. Het ligt buiten mijn domein, dus ik waag me liever niet aan advies. Maar kinderen spelen ook een rol in de gemeenschapstransmissie, dus de balans tussen risico en voordeel van de heropening van de scholen moet geëvalueerd worden met de kennis van dat moment.”

In het Verenigd Koninkrijk leidt omikron tot meer kinderen in het ziekenhuis.

“Dat kan ook liggen aan het feit dat er zoveel meer besmettingen waren. Ik zou toch wel hoopvol durven te zijn. In Frankrijk en Italië sloeg omikron toe bij stijgende curves. In België en Nederland bij dalende curves. Nederland is nu in lockdown, wij hebben daar niet voor gekozen. We zullen nu zien wat er gebeurt. Het blijft onvoorspelbaar. Maar als het fout gaat: metéén schakelen, dat is de boodschap.”