Zijn investeringen in kernenergie en gas ‘groen’? Frankrijk en Duitsland liggen op ramkoers over die vraag

Het is een van die onderwerpen die Brussel al maanden in verhoogde staat van hysterie brengt en waarvan de buitenstaander denkt: Wat? Tax-o-no-mie? En nee, het gaat niet over de classificatie van uitstervende plant- en diersoorten, maar om een catalogus met normen voor groene investeringen in de toekomst. 

De taxonomie wordt het kompas waarop grote investeerders straks koersen bij hun beslissingen. Bedrijven die op die standaard inspelen met hun plannen betalen mogelijk een lagere rente op hun leningen. De groene catalogus geeft richting aan de Europese Centrale Bank (ECB) bij de beoordeling hoe solide banken zijn, aan de Europese Investeringsbank die dé klimaatbank van Europa wil worden en aan investeringen uit het EU-budget. Bovendien kijkt de rest van de wereld geïnteresseerd toe.

Belangrijk dus, die taxonomie. Maar het debat erover in Brussel is “compleet uit de hand gelopen”, erkennen alle betrokkenen. Voor- en tegenstanders vechten een ideologische oorlog uit over één onderdeel: hoe groen kernenergie en gas zijn in de overgang naar klimaatneutraal. De clash bereikte eerder deze maand het hoogste politieke niveau – dat van de EU-leiders – met verdere verdeeldheid als resultaat. Nu is het aan de Commissie om voor de jaarwisseling een salomonsoordeel te vellen. 

‘Shitshow’

Het opstellen van de taxonomie leek nochtans zo’n gelukkige match te kunnen opleveren. Enerzijds de EU die klimaatneutraliteit in 2050 wettelijk heeft vastgelegd, een ambitie die investeringen vergt van duizenden miljarden euro’s. Anderzijds grote investeerders (pensioenfondsen) die wanhopig op zoek zijn naar rendabele beleggingen, liefst groen om de achterban (u en mij) gerust te stellen. Ze leefden nog lang en gelukkig met zo’n catalogus, zou je denken. Zeker als daarmee een einde wordt gemaakt aan greenwashing, het wegmoffelen van vieze investeringen achter een groen schaamlapje.

Maar het debat tussen de EU-landen is totaal gepolitiseerd. Dat gebeurt vaker, maar in dit geval staan Frankrijk en Duitsland – onmisbaar voor elke voortgang in de EU – diametraal tegenover elkaar. President Emmanuel Macron wil coûte que coûte kernenergie als groen erkend krijgen, bondskanselier Olaf Scholz (en meer nog zijn kersverse Groenen-coalitiepartner) wil daar niets van weten. Bij gas loopt de scheidslijn in Europa tussen oost (gasafhankelijk) en west/zuid/noord. “Een enorme shitshow”, verzucht het Nederlandse Europese Parlementslid Bas Eickhout (GroenLinks) die namens het Parlement onderhandelt over de taxonomie.

Duurzaam

Voor een beter begrip over de splijtende discussie is het goed terug te gaan naar 1987. Toen bracht de VN het befaamde Brundtland-rapport (Our common future) uit, met ‘duurzaam’ als sleutelwoord. Een mooie term waar iedereen jarenlang van alles onder kon schuiven. Maar als handleiding voor groene investeringen anno 2022 volstrekt ongeschikt. “Wat we nu doen, is in feite achterstallig onderhoud”, stelt Eickhout: exacte criteria opstellen voor wat een duurzame investering is.

Geen sinecure, zo blijkt uit de eerste stap die onlangs werd gezet: het aanwijzen van economische activiteiten die onder de noemer ‘tegengaan/verzachten van klimaatverandering’ kunnen worden geplaatst. Het resulteerde in een annex van ruim 300 pagina’s waarin bijvoorbeeld staat dat investeringen in auto’s vanaf 2025 groen zijn, mits ze leiden tot elektrische auto’s en geen schade toebrengen aan andere milieudoelstellingen zoals schoon water en biodiversiteit.

Deze stap was alleen mogelijk omdat gas, kernenergie en landbouw uit die eerste indeling waren gehaald. Uitstel is echter geen afstel en voor gas en nucleair is het moment van de waarheid nu daar. Van gas is duidelijk dat het niet bijdraagt aan klimaatneutraliteit, het is immers een eindige en vervuilende (CO2-uitstoot) fossiele brandstof. Maar in de overgang naar klimaatneutraliteit kan het nog vervuilender energiebronnen (kolen, olie) vervangen. De hamvraag hier is: aan welke eisen moeten gascentrales voldoen om in die tussenfase als groen aangemerkt te worden? Bij kernenergie ligt het moeilijker: geen CO2-uitstoot, maar wel radioactief afval. Bovendien is de grondstof uranium eindig.

Amber

De Commissie broedt al langer op een pragmatisch compromis dat iedereen (en vooral Frankrijk en Duitsland) in gelijke mate boos maakt: de tussencategorie ‘amber’ voor de huidige gas- en kerncentrales. Dan is voor investeerders duidelijk dat dit suboptimaal is. Superschone, afval- en uitstootvrije centrales in de toekomst, kunnen wel het groene label krijgen. 

De taxonomie-indeling verbiedt niemand om te investeren in activiteiten die niet op de lijst staan. Het is louter een beschrijving van het financiële product. Macron is echter in grote woede ontstoken, hij dreigde zelfs de eerste annex te blokkeren om zijn zin over kernenergie door te drijven. “Het nucleaire ego van Macron”, moppert Eickhout. Hij noemt de discussie over de vraag of kernenergie in de groene catalogus wordt opgenomen “volkomen symbolisch” omdat er nauwelijks privaat geld in kerncentrales zit.

Parijs heeft volgens Eickhout “een smerige alliantie” gesloten met gasminnende Oost-Europese landen die hun energievoorziening veilig willen stellen. Daartegenover staan Duitsland, Oostenrijk en Luxemburg die kernenergie te vuur, te zwaard en bij de rechter bestrijden. Hoe gepolitiseerd en (soms symbolisch) het debat ook is, de uitkomst is belangrijk omdat de discussie daar niet stopt. Begin volgend jaar wordt vastgesteld welke landbouwactiviteiten groen zijn. Daarna volgen de criteria voor investeringen die bijdragen aan bescherming van de biodiversiteit, voor schoon water, een schonere bodem en lucht en een circulaire economie. 

Opnieuw duizenden pagina’s met activiteiten en normen. Monnikenwerk voor de Europese Commissie en taaie kost voor financiers. Maar de schuldencrisis heeft geleerd hoe onzalig diffuse investeringspakketjes – de beruchte ‘rommelkredieten’ – uitpakken voor investeerders.