Antwerpen was de eerste Vlaamse stad met een stadsdichter. Sinds 2003 benoemde het college van burgemeester en schepenen een stadsdichter die minimum twaalf stadsgedichten schreef. In totaal kende Antwerpen tien dichters die dat literaire ambt mochten bekleden: Tom Lanoye, Ramsey Nasr, Bart Moeyaert, Joke van Leeuwen, Peter Holvoet-Hanssen, Bernard Dewulf, die vorige week onverwacht is overleden, Stijn Vranken, Maarten Inghels, Maud Vanhauwaert en Seckou.

Sommige van hun gedichten zijn tot op vandaag zichtbaar in de publieke ruimte. Denk aan het gedicht op de onderzijde van de Londenbrug, tegen de stellingen van de kathedraaltoren, op de buitenmuur van theaterhuis hetPaleis of ter hoogte van het Droogdokkenpark. Dreigt zo’n stukje poëzie te verdwijnen, dan maakt dat steevast emoties los. Herinner u het gedicht van Tom Lanoye op de Boerentoren of het gedicht van Peter Holvoet-Hanssen op de kaaimuur. Maar vaak kwamen deze stadsdichters ook onverwacht uit de hoek met poëzie die ondertussen lang vervolgen is: een gedicht dat gezaaid werd in een park en opkwam in de lente, het woord ‘Macht’ dat in grote, opblaasbare letters opdook op het Conscienceplein en telkens aanzwol en weer werd afgelaten.

Stadsdichterschap 2.0

Die traditie houdt nu op te bestaan. Of toch in haar huidige vorm. “We gaan voor een stadsdichterschap 2.0”, legt schepen Nabilla Ait Daoud uit. Vanaf 2022 zal de stad samenwerken met een poule van dichters die stadsgedichten zullen schrijven in opdracht. “Antwerpen Boekenstad ontvangt elk jaar veel vragen vanuit de stad, districten, organisaties en bewoners om gedichten te schrijven voor bepaalde gelegenheden. Er zijn ook regelmatig vragen om poëzie te integreren in de openbare ruimte”, aldus de schepen. “Om meer dichters een kans te geven hieraan mee te werken en om meer te kunnen inzetten op nieuw en divers talent, kiezen we vanaf nu voor een poule van maximum vijf dichters die de stad kan bevragen.”

Dichters kunnen zich per mail kandidaat stellen. Deadline daarvoor is Gedichtendag op 27 januari. Deze poule zal elke twee jaar worden vernieuwd.

Vrijheid verliezen

Voormalig cultuurschepen en gemeenteraadslid Caroline Bastiaens betreurt de beslissing van de stad en stelt zich de vraag of de toekomstige dichters nog evenveel vrijheid zullen krijgen. “De stadsdichters zorgden voor een bijzondere dynamiek in onze stad. Gedurende twee jaar kregen ze de tijd en de ruimte om vorm te geven aan het stadsdichterschap, om te voelen waar de Antwerpenaar nood aan had en om aan te voelen wat er leefde. Dat was de kracht van het stadsdichterschap, het voegde iets toe.”

“Natuurlijk werkten alle stadsdichters in opdracht en schreven ze ook gedichten naar aanleiding van bijvoorbeeld de restauratie van de kathedraal”, zegt Bastiaens. “Met werken in opdracht is niets mis, als er daarnaast ook de vrijheid bestaat om zelf invulling te geven aan het stadsdichterschap. Ik vrees dat de nieuwe dichters die vrijheid deels zullen verliezen. Ze zullen schrijven over zaken die de stad aanbrengt. Zo speel je het onverwachte, het kritische kwijt. En dat is toch een essentieel onderdeel van de vrijheid die eigen is aan kunst.”

Ook voormalig stadsdichter Maarten Inghels hoopt dat de toekomstige dichters een zekere autonomie zullen behouden. “Blik ik terug op mijn periode als stadsdichter, dan was dat een fantastische kans om mijn eigen kunstenaarspraktijk te kunnen ontplooien binnen de grenzen van de stad. Natuurlijk kreeg je opdrachten. Zo schreef ik een gedicht naar aanleiding van de heropening van het Museum Plantin-Moretus. Maar ik heb vooral zelf veel in gang gezet rond thema’s die ik interessant vond. Ik wilde met mijn poëzie inbreken in het dagelijks leven van de mensen.”

Dat deed Inghels bijvoorbeeld door een gedicht te laten printen op stoffen zakdoeken. “Die zakdoeken stopte ik vervolgens in een aantal jaszakken tijdens een theatervoorstelling, in de vestiaire”, herinnert hij zich.

Ook lieten tien Antwerpenaars elk een dichtregel van hem tatoeëren. Die regels vormen samen één gedicht. “Ik hoop dat die autonomie behouden blijft, dat het nieuwe stadsdichterschap even verrassend blijft en dat het niet wordt gezien als een manier om aan citymarketing te doen. Maar ik begrijp ook dat concepten moeten veranderen. Dat er wordt gekozen voor een bredere poule, daar heb ik op zich geen mening over.”

Ait Daoud verzekert dat het ook de nieuwe dichters vrij zal staan om te schrijven wat ze willen. “Wij gaan hun pen niet vasthouden. Ook de budgetten blijven dezelfde. We zullen inderdaad werken met opdrachten, maar wanneer binnen die poule een geweldig idee ontspruit en de dichter in kwestie daarmee aanklopt bij Antwerpen Boekenstad, dan zal die alsnog de kans krijgen om dat stadsgedicht te realiseren.”