Lula heeft alles in stelling staan om voor de derde keer president van Brazilië te worden

Een donkere vrouw verheft haar stem en wijst met een priemende vinger naar de grijze man in het witte overhemd. “Om over ons te kunnen praten, moet je een van ons zijn. En Lula is een van ons.” De aangesprokene laat de aanzwellende woordenstroom over zich heen komen. “Jouw regering”,  vervolgt de vrouw, “gaf ons waardigheid. Jij begrijpt wat het volk wil: onderwijs, huisvesting, een beschaafd salaris, een waardig leven.”

Deze scène speelde zich afgelopen week af tijdens de kerstviering van de afvalinzamelaars van miljoenenstad Sao Paulo, mensen die overleven dankzij het verkopen van materiaal dat nog gerecycleerd kan worden. Sinds 2003 miste Lula de viering slechts drie keer. In 2018 stuurde hij een kerstkaart vanuit de gevangenis. Hij was veroordeeld voor corruptie en moest lijdzaam toezien hoe de extreemrechtse Jair Bolsonaro op een golf van haat tegen zijn Arbeiderspartij de presidentsverkiezingen won.

Maar op de drempel van verkiezingsjaar 2022, acht maanden nadat het hooggerechtshof de veroordeling tegen hem door de papiervernietiger haalde, is Lula helemaal terug. De man die al twee termijnen regeerde (2003 - 2010), bereidt zich niet alleen voor op de verkiezingen in oktober, maar ook op de vier jaar daarna. Tijdens een bezoek aan Europa vorige maand werd hij warm onthaald door regeringsleiders. Een week geleden lunchte hij met Geraldo Alckmin, oud-gouverneur van de machtige deelstaat Sao Paulo en jarenlang een rivaal, maar nu naar alle waarschijnlijkheid zijn running mate voor 2022.

Donkere Bolsonaro-jaren

Hij heeft zich nog niet eens officieel kandidaat gesteld, maar nu al bouwt Luiz Inácio Lula da Silva aan het brede fundament dat zijn regering vanaf 2023 moet stutten. Peilingen voorspellen winst voor hem, en dat heeft dat alles te maken met Bolsonaro. De rechtse populist heeft er volgens veel Brazilianen een potje van gemaakt. Hij verzette zich tegen coronamaatregelen om de economie te redden, maar 600.000 doden later staat de economie er juist belabberder voor.

“We oordelen over de ene leider in relatie tot de andere”, zegt Rafael Cortez, politiek analist van adviesbureau Tendencias. Zoals stormram Bolsonaro het antwoord was op dertien jaar hegemonie van Lula’s Arbeiderspartij, zo belooft Lula het licht te zijn na de steeds donkerder Bolsonaro-jaren. Corruptie is niet langer het thema, zegt Cortez. Onder Bolsonaro leeft inmiddels een op de tien Brazilianen in extreme armoede. “Dit keer draait alles om de economie. Brazilianen zijn bezorgd over hun toekomst en niemand heeft zo'n trackrecord als Lula bij het bestrijden van armoede.” Vandaar die heiligverklaring bij de vereniging van afvalinzamelaars.

Maar in een land waar het woord impeachment (afzetting) altijd binnen handbereik ligt, is een stabiele regering vormen minstens zo’n uitdaging als verkiezingen winnen. De Braziliaanse publieke opinie is “beroemd om haar volatiliteit”, zegt politiek commentator Thomas Traumann. Lula’s opvolger Dilma Rousseff zag de mening op straat kantelen en werd afgezet door een vijandig parlement. “Daarom smeedt Lula nu al allianties met rechtse politici, zoekt hij contact met bankiers en zakenmensen.”

Die tactiek dient nog een doel: de linkse politicus maait daarmee het gras alvast weg voor de voeten van een mogelijke ‘derde weg’-kandidaat, iemand die met gematigde standpunten beter zou kunnen scoren dan Bolsonaro in de eerste ronde. Als Lula in de tweede ronde bijvoorbeeld zou stuiten op de voormalige onderzoeksrechter Sergio Moro (die hem in 2018 veroordeelde) of Joao Doria, de gouverneur van Sao Paulo die van zijn deelstaat een vaccinatiesucces maakte, heeft de oud-president het midden al bezet.

Flirt met rechts

Lula’s recentste zet is de publieke flirt met voormalig rivaal Alckmin, een conservatieve katholiek die vier termijnen gouverneur was van Sao Paulo en in 2006 de presidentsverkiezingen van hem verloor. Traumann: “Conservatieve stemmers zullen denken: als Alckmin geen gevaar ziet in de linkse Lula, ís er wellicht geen gevaar.” De degelijke Alckmin staat weliswaar bekend als chayote, een groente zonder smaak, maar is populair onder rechtse stemmers en biedt Lula toegang tot de rijkste en dichtst bevolkte staat van Brazilië.

“Een meesterzet”, zegt Giorgio Romano Schutte, hoogleraar internationale relaties aan de universiteit UFABC in Sao Paulo. “Hij is iedereen twee stappen voor en zet het spel naar zijn hand. Zelfs zijn eigen partij werd verrast.” De realist Lula kan zowel de held van de armen zijn als de brede verbinder tussen links en rechts, zegt Schutte. “Zo’n politicus komt maar één keer per eeuw voorbij.”

Dat talent kent een keerzijde: in Lula’s schaduw is het voor nieuwe politici moeilijk opbloeien, zegt Traumann. Als hij wint, wordt hij op zijn 77ste voor de derde keer president. “Het is tragisch dat er geen nieuwe linkse leiders zijn opgestaan”, zegt de politiek commentator. Maar nadat Lula’s veroordeling nietig werd verklaard, kon hij niet anders dan Bolsonaro’s uitdager worden, stelt Traumann. “Het is de enig mogelijke ontknoping van een waanzinnig verhaal.”