Waar naartoe met de PFOS-grond? Arrest doet Oosterweel-project wankelen

De PFOS-saga kent net voor het jaareinde een dramatische wending. Nadat de zaak in april vorig jaar losbarstte, waren de werken aan de Oosterweel-verbinding weer volop aan de gang. Daarbij graaft bouwheer Lantis met PFOS vervuilde grond af. Die PFOS is afkomstig van de fabriek van chemiereus 3M. Als oplossing brengt Lantis, de bouwheer van het Oosterweel-project, de meest vervuilde grond naar het terrein van 3M om hem daar in te pakken en op te slaan in een berm. Nu oordeelt de Raad van State dat die werkwijze niet wettelijk is. De grondwerken zijn er opnieuw stilgelegd.

Volgens de Vlaamse regels van ‘grondverzet’ kan je onder bepaalde voorwaarden grond hergebruiken op hetzelfde terrein, zelfs al is die (licht) verontreinigd. Simpel gesteld: als je op een werf op één plek veel grond moet afgraven en elders het terrein moet ophogen, heeft het weinig zin de grond eerst af te voeren en vervolgens weer te laten aanvoeren. 

Alleen: bij de Oosterweel-werken werd de grond enkele kilometers ver weggevoerd. De werf is de grootste van West-Europa. Volgens de Raad van State is het niet correct om het hele terrein als één grote werf te beschouwen. De werken aan de Scheldetunnel hebben volgens de Raad weinig te maken met die van de Oosterweelverbinding even verderop, en al zeker niet met de terreinen van 3M waar geen wegeninfrastructuur wordt aangelegd. Grond naar daar brengen om een berm aan te leggen kan dus niet, oordeelt het arrest, want het gaat om een ander project.

‘Gezondheidsrisico’s beperkt’

Maar was er afgelopen zomer geen advies gevraagd aan de experts? Karl Vrancken, door de Vlaamse regering aangeduid als PFOS-coördinator, stelde effectief half juli met de ‘commissie grondverzet’ een advies op voor de site van Oosterweel. Een van de twee hoofdaanbevelingen daar was om de zwaarst vervuilde grond onder te brengen in een berm op het bedrijventerrein van 3M.

Alleen, de experts bekeken de kwestie vooral vanuit een technisch oogpunt. Ze focusten op de mogelijke gezondheidsrisico’s bij de werken, voor omwonenden en arbeiders op de werf. “Het is nog steeds een goede methode om de gezondheidsrisico's te beperken”, zegt Vrancken nu ook. Maar zoals het document ook expliciet aangeeft: het was “geenszins te beschouwen als een juridisch advies”. 

Niet veel later, eind juli, had afvalstoffenmaatschappij OVAM al formeel aangegeven dat de aanleg van een berm op het bedrijfsterrein van 3M en de Oosterweelwerken niet zomaar als één project kan worden beschouwd.

Toch kwam de juridische uitspraak er nu pas. Afgelopen zomer waren Greenpeace, activist Thomas Goorden en de bewonersvereniging Grondrecht naar de burgerlijke rechtbank getrokken om de werken stil te leggen. Daar vingen ze in eerste instantie bot, maar tijdens het proces dook wel een nieuwe versie van het ‘technisch verslag' op. Dat is het document waarop de toelating voor grondverzet is gebaseerd. Het had een update gekregen na het expertenrapport van Vrancken. De actievoerders hebben dat recente document aangegrepen om naar de Raad van State te stappen en kregen gelijk.

Het is bovendien niet de enige juridische dreiging die Lantis boven het hoofd hangt. Volgens milieuadvocate Isabelle Larmuseau is het sowieso in strijd met de Europese regelgeving om met PFOS-vervuilde grond te verplaatsen.  “De grond zou moeten gesaneerd of afgevoerd worden”, stelt ze. Volgende week zou de Europese commissie zich uitspreken over de Oosterweelverbinding, geeft Larmuseau aan.

Geen pasklare oplossing

Daarmee zit Lantis zit met een gigantisch probleem, en met hen de Vlaamse regering. Het grootste infrastructuurproject van de laatste decennia komt mogelijk op de helling. Alle werkzaamheden waarbij geen grondverzet komt kijken kunnen wel nog doorgaan. Er wordt nu geschoven in de planning om de vaart niet helemaal uit het project te halen, maar op een gegeven moment moet er onherroepelijk weer gegraven worden.

Een pasklare oplossing is er niet. De grond laten saneren is erg kostelijk. Tot nu toe werd die optie altijd als moeilijk haalbaar beschouwd. Het gaat over gigantische volumes. Bovendien zijn sommige stukken zo vervuild dat het technisch moeilijk wordt om ze helemaal zuiver te krijgen. Tegen half januari komt er een rapport van OVAM dat in kaart brengt wat de mogelijkheden zijn. 

Alles afvoeren naar een stortplaats is ook een optie, maar ook daar geldt: het zullen gigantische hoeveelheden grond zijn om te transporteren. En dan moet je nog plaats vinden om die massa PFOS-grond te dumpen. Wie wil dat in zijn achtertuin? “Veel zal afhangen of de vervuilde grond voortaan als afval wordt beschouwd”, zegt Vrancken. Voor afval is de reglementering sowieso strenger.

Lantis zegt nu het arrest verder te bestuderen. “Onze werken zijn steeds met zorg voor de omgeving en de volksgezondheid uitgevoerd”, zegt algemeen directeur Luc Hellemans. “Vanuit die niet aflatende zorg gaan we met het arrest aan de slag.” 

Ook in de politiek wordt de adem ingehouden. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), noch minister van Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld) wagen zich aan grote uitspraken. Hoewel Vlaamse oppositiepartij Groen vraagt om de volledige werken stil te leggen, is Vooruit voorzichtiger. “Wij zijn niet tegen Oosterweel, maar de werken moeten veilig gebeuren.”