Direct naar artikelinhoud
OverzichtDe vragen van Proust

‘Scheiden is een rouw­proces dat je niet ziet aankomen, terwijl het al heel lang bezig is’: 22 inzichten die uw blik op het leven kunnen veranderen

‘Scheiden is een rouw­proces dat je niet ziet aankomen, terwijl het al heel lang bezig is’: 22 inzichten die uw blik op het leven kunnen veranderen
Beeld Stefaan Temmerman

Bart Kaëll, Gloria Monserez, Omar Souidi: intussen ­hebben al meer dan 200 ­Bekende Vlamingen ‘De vragen van Proust’ ­beantwoord. Uit alle ­interviews van 2021 ­selecteerden wij 22 ­inzichten die uw blik op het leven kunnen veranderen.

1. ‘Het leven is meer dan voldoende lang’

Na het verlies van zijn zoontje was literatuur de redding van strafpleiter Omar Souidi (35).

“De lengte van het leven (‘De brevitate vitae’, red.)
van Seneca heb ik de eerste zes maanden na wat ons is overkomen, zeker honderd keer gelezen en herlezen. Dat was mijn persoonlijke Dirk De Wachter, mijn persoonlijke therapie. In dat essay, dat intussen bijna tweeduizend jaar oud is, geeft Seneca kritiek op mensen die voortdurend klagen dat het leven te druk en te kort is en te snel voorbij­gaat. Seneca noemt dat een denkfout. De hamvraag is volgens hem wat je doet met de tijd die je geschonken is. Afhankelijk van hoe je die tijd zelf invult, is het leven meer dan voldoende lang en kun je al je dromen realiseren, of kun je minstens een poging ondernemen om te doen wat je denkt te moeten doen. Het stoïcisme geeft ook ­raad­gevingen over hoe om te gaan met verlies en over hoe bepaalde keuzes te maken. Die literatuur heeft me enorm gesteund en gemotiveerd om mezelf weer recht te trekken.”

Lees het interview met Omar Soudi.

2. ‘De mensen die je het hardst pijn doen zijn je grootste leermeesters’

Documentairemaker Lidewij Nuitten (28) over de ingewikkelde relatie met je ouders.

“Ik geloof dat de mensen die je het hardst pijn doen je grootste leermeesters zijn. Zou je me nu vragen: we gaan terug naar je geboorte, 1992, zou je in dezelfde familie en in dezelfde omstandigheden willen terugkeren? Ik zou waarschijnlijk net hetzelfde kiezen, want ik ben er uitgekomen zoals ik nu ben en ben daar heel blij mee. Mijn ouders zijn nu ook mijn beste vrienden, omdat we samen veel doorstaan hebben en zielsverwanten zijn. Maar het is niet omdat ik hen nu beter begrijp, dat vergeven makkelijk zou zijn.”

Lees het interview met Lidewij Nuitten.

3. ‘Bewustwording is de sleutel tot geluk’

Zanger Bart Kaëll (60) heeft lange tijd misbruik gemaakt van zijn lichaam en geest.

“De eerste contacten met de psycholoog verliepen heel moeilijk en waren confronterend, maar eigenlijk kwam het erop neer dat ­bewust­wording de sleutel was. Bewust­wording van mijn eigen mankementen. Piekeren, nooit tevreden zijn, chronische stress, slaap­gebrek, hyper­gevoeligheid, noem maar op! Allemaal factoren die een sluipende depressie in de hand hadden gewerkt. Iemand anders zou dan misschien een hersen­bloeding of hart­infarct opgelopen hebben, bij mij had het zich op mijn gehoor gezet. Oké, die knal was de trigger, maar de oorzaken zaten veel dieper.”

Lees het interview met Bart Kaëll.

Omar Souidi, Lidewij Nuitten en Bart Kaëll.Beeld Stefaan Temmerman

4. ‘We zijn onszelf aan het vernietigen’

Minister van Staat Herman De Croo (83) roept op tot samenwerking.

“De dinosaurussen hebben 85 miljoen jaar geleefd, wij gaan het zo lang niet uithouden zoals we nu bezig zijn. Ik vrees dat ons ras aan autodestructie bezig is. Je had ten tijde van Christus nog geen driehonderd miljoen mensen, nu heb je er zeven miljard. En al die mensen hebben honderd keer meer noden. De aarde kan die uitbuiting niet blijven dragen.

“Als we de onevenwichten in de wereld niet proberen op te lossen, vernietigen we onszelf. Zolang we niet begrijpen dat samenwerking onze enige redding is, zolang we niet willen inzien dat de bietenoogst in Waver zal afhangen van het klimaat in Congo, zijn we verloren. Nee, in plaats daarvan zijn we het gevaar van het populisme aan het bewandelen. ‘Eigen volk eerst.’ Staats- en rasegoïsme kan dodelijk zijn. De slechtste dienst die je aan je eigen gemeenschap kunt bewijzen is een middeleeuwse ophaalbrug optrekken aan je versterkte kasteel.”

Lees het interview met Herman De Croo.

5. ‘Mijn lichaam, dat ben ik. Ik mag het niet haten’

Tv- en radiopresentatrice Heidi Lenaerts (45) kreeg vijf jaar geleden de diagnose van reuma en probeert haar ziekte te omarmen.

“Ik kijk niet graag naar mijn lichaam en heb er weinig affiniteit mee. Vooral sinds ik last heb van die chronische pijnen en het afvallen en vooral weer bijkomen door de medicijnen en een gebrek aan sport. Ik versier het wel graag. Je kiest er niet voor dat je lijf je in de steek laat, maar je kunt er wel voor kiezen om het wat op te pimpen. (lacht)

“Ik zeg altijd bij mezelf dat ik mijn ziekte moet omarmen, want mijn lichaam, dat ben ik. Ik mag het niet haten. Als ik de hele tijd zou denken: ‘wat een kaklichaam’, dan gaat het helemaal verkeerd. Je vindt manieren om ­ermee om te gaan. Als ik op mijn slechtst ben en veel tijd heb, dwalen mijn gedachten af en denk ik: moet ik dit werkelijk nog twintig of dertig jaar volhouden? Klinkt heel vermoeiend, maar dan haal ik mezelf terug en denk: nee, je leeft nu. Nú.”

Lees het interview met Heidi Lenaerts.

6. ‘Scheiden is een rouw­proces dat je niet ziet aankomen, terwijl het al heel lang bezig is’

Tv-presentatrice Cath Luyten (43) vraagt zich af of iedereen zoveel verdriet heeft na een scheiding.

“Ik ben heel blij dat er een aantal mensen in mijn omgeving waren die hetzelfde doorgemaakt hadden en zeiden: ‘Het lijkt alsof dit nooit meer over zal gaan, maar het cliché dat de tijd alle wonden heelt, klopt wel.’

“Toch denk ik dat je levenslang een zekere pijn in je hart zult voelen als je scheidt van iemand die je nog altijd graag ziet. Wat ik me de laatste jaren vaak heb afgevraagd: hebben al die mensen die scheiden achteraf evenveel verdriet? Of is het voor sommigen toch makkelijker om een punt achter een hoofdstuk te zetten?”

Lees het interview met Cath Luyten.

Herman De Croo, Heidi lenaerts en Cath Luyten.Beeld Stefaan Temmerman

7. ‘Het leven is een les in nederigheid. Je moet leren aanvaarden’

Schrijfster Kristien Hemmerechts (65) heeft twee zoontjes verloren. Door dat verlies heeft ze bewuste keuzes leren maken.

“Toen mijn eerste kindje stierf, was ik 28. Ik dacht: fuck, het kan hier nog lang duren, hoe ga ik dat overleven? Het leven was zijn vanzelfsprekendheid kwijt. Zoals ik het heb ervaren, moet je bewust kiezen om overeind te blijven en op een goede manier met mensen om te gaan. En dat vraagt heel wat energie. Het leven wordt een wilsbeschikking. Soms denk ik: ik ben moe. Moe van steeds die bewuste keuzes te maken.

“Maar: je hoort mij niet klagen. Ik heb heel veel moeten loslaten, waardoor ook veel ruimte voor het essentiële in het leven is vrijgekomen. Door bewuste keuzes te moeten maken over: hoe kan ik verder, wat kan ik redden, welke ballast moet weg... heb ik ook een rijk en interessant leven. Je moet aanvaarden dat je een aantal dingen mist, maar daar komt altijd iets voor in de plaats. Misschien niet datgene waarvan je gedroomd had, maar het kan wel iets heel waardevols zijn.”

Lees het interview met Kristien Hemmerechts.

8. ‘Tuurlijk is het leven zinloos, maar dat betekent niet dat je niet tot een zinvol leven kan komen’

Hoogleraar filosofie Ignaas Devisch (50) vindt het te makkelijk om te zeggen: alles dient tot niets.

“Het gaat om de intensiteit denk ik, het gevoel dat het er wel toe doet. Het is een te makkelijke houding om te zeggen: alles dient tot niets, het leven is zinloos. Tuurlijk is hét leven zinloos, maar dat betekent niet dat ik niet tot een zinvol leven kan komen. Zin ontstaat voor mij in wat we met ons leven aanvangen. Niet in iets wat er vooraf zou zijn, of er na dit leven zou zijn. Die zinvolheid ervaren of daarnaar op zoek gaan, dat is misschien wat voor mij het dichtste aanleunt bij een religieuze ervaring.”

Lees het interview met Ignaas Devisch. 

9. ‘Verraad kan een levenslang trauma zijn’

Muzikant Ronny Mosuse (50) is als kind van zijn broers gescheiden en in een pleeggezin geplaatst.

“Een keerpunt in mijn leven was het moment dat ik aankwam bij mijn pleegouders. De vrouw van de sociale dienst die mijn zusje en mij wegbracht, had ons voorgelogen dat we naar mijn broers reden die samen in een tehuis zaten. Dat was de voorwaarde geweest van mijn moeder, dat haar vijf kinderen samen zouden blijven toen ze ons na de vechtscheiding met mijn vader aan de jeugdrechter toevertrouwde. Maar blijkbaar was er geen plaats meer in het tehuis en werden wij twee in een pleeggezin geplaatst. ‘Ga ik straks mijn broers zien?’ vroeg ik. ‘Ja’, zei ze.

“Dat verraad heb ik nooit begrepen. Op dat moment heb ik voor mezelf uitgemaakt: als het zo zit, doe ik niet meer mee. Volwassenen of niet, ik vertrouw ze niet. Ik zal doen wat er van me gevraagd wordt, maar ik trek me terug in mijn eigen wereld. Met het kleine verstand dat ik toen had, heb ik besloten dat ik niets ooit nog zomaar zou aannemen. Nooit meer.”

Lees het hele interview met Ronny Mosuse.

Kristien Hemmerechts, Ignaas Devisch en Ronny Mosuse.Beeld Stefaan Temmerman

10. ‘Polygamie is geen synoniem van vreemdgaan’

Klimaatactiviste Anuna De Wever (20) ziet liefde niet als twee individuen die met elkaar versmelten.

“Je hebt mensen die liefde zien als twee individuen die met elkaar versmelten, maar ik zie het meer als twee individuen die zelfstandig zijn en op zichzelf kunnen terugvallen. Ik ben niet monogaam. Ik ben polyamoreus, omdat ik voel dat ik op verschillende mensen tegelijk verliefd kan worden, en dat op heel andere manieren. Je krijgt energie door tijd met elkaar te spenderen. Maar het is niet zo dat ik bij iemand moet thuiskomen, want dat doe ik bij mezelf.

“Veel mensen snappen het concept van polygamie niet, maar intussen gaan ze wel vreemd. Ik haat vreemdgaan. Voor mij gaan relaties over respect en intimiteit en ­communicatie. Polygamie is geen synoniem van ­vreemdgaan. Het betekent dat iedereen op de hoogte is van de situatie. Er zit veel eerlijkheid in polyamoreuze relaties, misschien meer dan in monogame. Ik snap het idee van exclusiviteit niet, we hebben toch ook geen exclusiviteit in vriendschappen? Waarom zouden we het dan hebben in intense liefde?”

Lees het hele interview met Anuna De Wever.

Marcel Proust.Beeld Mellon

11. ‘De puberteit is voor homoseksuele jongens veel moeilijker’

Acteur Benny Claessens (39) merkt nog altijd schaamte bij jonge homoseksuelen.

“Je schaamt je voor je lichaam, voor wat je denkt, voor wat je voelt, omdat je er de hele tijd op gewezen wordt of jezelf erop wijst dat je niet normaal bent. Je ziet een trein aan je voorbij­trekken van jongens van je leeftijd en staat daar toch altijd een beetje buiten. Daardoor heb je het gevoel dat je achterloopt en alleen bent. Kunst heeft me wel ­gered, maar die schaamte is lang blijven hangen. Het gevoel dat je lichaam niet mag. Je kan wel zeggen dat er nu meer tolerantie is omdat de stad vol met regenboogvlaggen hangt, maar ik merk bij jonge homo­seksuelen dat die schaamte nog altijd weegt.”

Lees het interview met Benny Claessens.

12. ‘We zouden de dood moeten vieren’

Radio- en tv-presentatrice Gloria ­Monserez (20) weet dat ze niet zal sterven met het gevoel iets gemist te hebben.

“Ik vind dat wij de dood te veel zien als iets grijs en grauws. Ik haat dat. Begrafenissen zouden buiten moeten plaatsvinden in een veld met bloemen. We zouden de dood moeten vieren. Als je kunt feesten als een kind geboren wordt of als mensen trouwen, dan moet je dat ook kunnen als iemand sterft. De dood zou omgeven moeten zijn met licht.

“Ik leef graag, maar omdat sterven zo’n groot deel van het leven is, neem ik het er graag bij. Ik weet dat ik nooit ga sterven met het gevoel dat ik iets heb gemist, daar ben ik van overtuigd. Als ik weet dat ik volgende week zou sterven, dan zou ik het erg vinden voor mijn vrienden en familie die ik achterlaat. Niet voor mezelf.”

Lees het volledige interview.

Anuna De Wever, Benny Claessens en Gloria Monserez.Beeld Stefaan Temmerman

13. ‘Je moet een manier vinden om jezelf niet te verliezen in de ratrace’

Voor de Gentse imam Khalid Benhaddou (33) helpt bidden om te relativeren.

“Ik bid vijfmaal per dag. Het idee dat je na een hele dag gejaag en gehol kan thuiskomen en bidden, dat helpt om te relativeren. Als ik mezelf die spiegel niet kon voorhouden, zou ik mezelf verliezen in de rat­race.

“Iedereen heeft wel een uitlaatklep of een manier om aan zelf­reflectie te doen. Ik hoef het niet ver te zoeken. Als je uit een geestelijk huis komt en je hebt die rituelen al vroeg ­meegekregen, dan hoef je niet speciaal nieuwe rituelen te bedenken. Was ik geboren in een christelijk of atheïstisch gezin, had ik ­waarschijnlijk andere manieren gevonden. Het vormelijke is niet belangrijk. Je moet een manier vinden om op de rem te gaan staan en te beseffen dat je maar een mens bent die vergankelijk is en zal sterven als een­ieder.”

Lees het hele interview. 

14. ‘Ik kan alleen zijn omdat mijn moeder mij graag ziet’

Tv-presentator Thomas Vanderveken (39) over de kracht van onvoorwaardelijke moederliefde.

“Ieder huisje heeft zijn kruisje, elk mens heeft zijn verdriet. Anders was mijn leven tot nog toe pijnloos geweest en was ik nu misschien arrogant. En zou ik het verdriet van anderen misschien niet begrijpen. Het kan nooit goed zijn wat me overkomen is, en wat mijn vader overkomen is, maar het hoort wel bij het leven. Zo zie ik het, en dat is ook dankzij mijn moeder, die in de eerste plaats een bron van ­eeuwig­durende liefde is.

“Ik kan alleen zijn omdat mijn moeder me graag ziet. Zelfs als ze morgen sterft, blijft dat zo. De liefde van mijn moeder is zo onvoorwaardelijk dat ik daar mijn hele leven uit kan puren. Als ik vandaag opgesloten word in een donker hol, voel ik me toch nog graag gezien, en dat oergevoel komt van mijn moeder. Dat is wat volgens mij een moeder in het beste geval betekent.”

Lees het interview met Thomas Vanderveken.

15 . ‘Alle mannen gaan door een midlifecrisis’

Zanger en muzikant Gabriel Ríos (43) vindt het een bevrijding om je te realiseren dat er ongekende krachten in je spelen.

“Volgens Carl Jung gaan alle mannen zonder uitzondering door een midlifecrisis. Tot je veertigste denk je als man te weten wie je bent en waar je voor staat, maar plots word je gegrepen door emoties waarvan je het bestaan niet eens kende, negatieve emoties die je vooral associeerde met vrouwen, zoals ­hysterie. Plots kamp je als man met dezelfde shit. Alleen je vrouw en kinderen weten dat.

“Voor de buitenwereld blijf je een geweldige man, maar thuis gedraag je je fucking crazy. En het grappige is dat je altijd dacht dat dat typisch vrouwelijk is. Niet dus. En dat is ­confron­terend. Volgens Jung kan zo’n periode heel lang duren. En dan komt het erop aan om je hoofd boven water te houden. Dat klinkt vreselijk, maar ik zit nu midden in zo’n periode en snap niets meer van mezelf. Alles wat ik dacht te zijn, is op de helling komen te staan.”

Lees het volledige interview.

Khalid Benhaddou, Thomas Vanderveken en Gabriel Ríos.Beeld Stefaan Temmerman

16. ‘Echte liefde kan alleen maar als je jezelf graag genoeg ziet’

Acteur en regisseur Jeroen Perceval (43) gelooft niet dat iemand anders je geluk zal fixen.

“De belangrijkste relatie in je leven is de relatie met jezelf. Denk niet dat iemand anders je geluk gaat fixen. Als je dat denkt, vergeet het. Foute pad. Foute basis. Alles begint met een beetje zelfliefde, en vooral met zelfaanvaarding. Dat je máár een mens bent. Dat je geen fucking Instagram-account bent. Je bent geen fucking topmodel op een strand. Het leven is veelal heel banaal. Goede kunst toont je de waarde van die banaliteit. Van hier nu te zitten terwijl het buiten regent, een goed gesprek te hebben en fijne mensen te ontmoeten.”

Lees het hele interview.

17. ‘Door te mediteren krijg je meer interne ruimte voor anderen’

Gewezen Europees president en Belgisch premier Herman Van Rompuy (73) werkt nog elke dag aan zichzelf.

“Tijdens de lockdown heb ik door toevallige omstandigheden de meditatie ontdekt. Ik dacht dat mediteren niets voor mij was, maar na een tijd begon ik gewaar te worden dat ik milder werd, met meer empathie naar anderen keek. Mediteren is in feite het bannen van gedachten, zorgen en angsten door het herhalen van een mantra, het omgekeerde van nadenken dus. Eigenlijk is het een soort streven naar ­‘egoloosheid’.

“Door te mediteren krijg je meer interne ruimte voor anderen omdat je minder met jezelf bezig bent. Ook al is het maar vijftien minuten per dag, dat zindert na. In het begin durf je daar niet goed voor uit te komen, maar hoe meer ik erover spreek, hoe meer mensen zich durven te outen en hoe meer mensen het ook weleens willen proberen.

“Ik ben 73, maar werk nog elke dag aan mezelf. Niet in de zin dat ik meer nadenk of meer kennis verwerf, maar dat ik me meer openstel voor anderen. Ik zal nog goed eindigen.” (lacht)

Lees het interview.

18. ‘Een relatie is geen sprookjesachtige suikergoedwinkel’

Muzikant, presentator en acteur Bart Peeters (61) weet wat het geheim is van een lange relatie.

“Wat het geheim is van zo’n lange relatie? Ons geheim is natuurlijk dat we nooit in een soort sprookjesachtige suikergoedwinkel geloofd hebben. Het gaat echt wel met ups en downs. Ons geheim is ook dat we op jonge leeftijd beslist hebben: wij willen oud worden met elkaar. Dat is niet enkel het doel, het is ook de beloning. Daarom kan ik me verzoenen met mijn oude dag. Het is wonderbaarlijk, maar ik voel dat dat moment steeds dichterbij komt. Ik hoef niet meer het gas te doen branden in allerlei arena’s. Ik mag me terugplooien op wat echte ­mensen doen, samen een kop koffie drinken.

“Voor de rest geloof ik niet in sacramenten en ben ik heel realistisch. Het enige wat we zeker weten is dat we samen oud willen worden. Zal er tijdens die ­marathon al eens ambras zijn en zal de woestijn in brand vliegen? Zeker! Anders zou het ook totaal ­oninteressant zijn. ‘Heaven is a place where nothing ever happens’, schreef David Byrne. Dat moet ­verschrikkelijk zijn.”

Lees het volledige interview met Bart Peeters.

Jeroen Perceval, Herman Van Rompuy en Bart Peeters.Beeld Stefaan Temmerman

19. ‘Niet dominant aanwezig zijn geeft meer zuurstof aan een kind’

Schrijver Bavo Dhooge (48) over hoe moeilijk het soms is om je kind los te laten.

“Ik vind het moeilijk om hierover te spreken omdat het vaak gezien wordt als uitpakken met je gevoeligheid en dat wil ik niet, maar als mijn zoon een week bij zijn moeder is, heb ik het er lastig mee. Ook al is hij intussen 20. Ik dacht dat dat zou overgaan. Maar ik heb maar één kind. En ik heb een voorgeschiedenis met mijn eigen vader. Eén zoon. Het is een beetje op het obsessieve af geweest.

“Pas door het van mij af te schrijven (In ‘& Son’, het twaalfde en laatste deel van de Stunt-reeks, red.) heb ik geleerd dat niet dominant aanwezig zijn meer zuurstof geeft aan een kind. We komen gelukkig in veel dingen overeen. Film, literatuur, kunst. Hij heeft ook veel van mij, zoals het melancholische. Dat maakt het iets makkelijker om los te laten, omdat je beseft dat er een stukje van jezelf voortleeft in je kind.

“Wat hij minder heeft dan ik, is het honkvaste. Dus ik weet dat hij binnen een paar jaar in het buitenland zit. Ik weet ook dat ik mijn geluk niet van hem mag laten afhangen. Hij moet zijn eigen leven leiden. Door erover te schrijven kijk je in de spiegel en besef je dat je moet loslaten.”

Lees het hele interview.

20. ‘Alles was kanker, er was niets lichts aan’

Zanger en muzikant Sam Bettens (48) miste een uitlaatklep toen zijn vrouw borstkanker had.

“Het was niet alleen de schok van het woord, maar ook het dagelijkse omgaan met de ziekte. Mijn vrouw was redelijk down en ik moest alles draaiende houden. De kinderen waren negen jaar en werden niet ineens volwassen: ik moest voor hen blijven zorgen. Ik had geen uitlaatklep. Ik wilde zeker niet tegen mijn vrouw klagen en vrienden durfde ik niet via de telefoon lastig te vallen met de vraag of ik even mocht leeglopen.

“Mijn advies aan mensen die als partner kanker meemaken: neem tijd voor jezelf. Ik heb het niet over een week in een wellness gaan zitten, maar zorg dat je met iemand kunt praten. Een vriend, of waarom niet, een therapeut. Zolang je maar niet alleen bent.”

Lees het hele interview.

21. ‘Moet ik dieper gaan graven in mezelf?’

Muzikante en model Sylvie Kreusch (30) ervaart de druk dat we allemaal gelukkig móéten zijn, als iets toxisch.

“We leven in een tijd waarin iedereen naar een psycholoog gaat en aan psychoanalyse doet. De ene dag denk ik: ik heb dat niet nodig. De andere dag denk ik van wel. Die vraag houdt mij bezig. Moet ik dieper gaan graven in mezelf? Is dat nodig? Ik doe het al via mijn schrijven, maar is dat genoeg? Het lijkt wel alsof ik mezelf verwaarloos. Ik voel gewoon dat heel dat mentaal welzijn iets toxisch begint te worden. Die druk dat we allemaal gelukkig moeten zijn. Mensen die zo diep op zoek gaan naar zichzelf en zich daardoor net verliezen. Sommigen gaan zo ver dat ze hun toekomst laten bepalen door tarotkaarten of pendelaars. Ik vind dat ­gevaarlijk.”

Lees het volledige interview.

22. ‘Het leven is een cadeau omdat ik aan deze kant van de wereld geboren ben’

Stand-upcomedian en presentator Jan Jaap van der Wal (42) telt zijn zegeningen.

“Als je het heel dramatisch bekijkt, zou je kunnen zeggen dat er heel veel landen in de wereld zijn waar ik het niet gehaald zou hebben mocht ik daar met een hazenlip zijn geboren. Of ik zou in de marginaliteit zijn terechtgekomen. Dus in die zin is het leven al een cadeau voor mij, omdat ik in Nederland of gewoon aan deze kant van de wereld ben geboren.

“Tot mijn twaalfde lag ik wel vaak in het ziekenhuis. Zowat ieder jaar. Om te komen waar ik nu ben, heb je zo’n dertien operaties nodig. Die heb ik allemaal ondergaan, maar tegelijk kwamen er wel veel vriendjes en vriendinnetjes naar het ziekenhuis. Dus daar hing altijd wel een soort spanning omheen die ook wel leuk was. Achteraf bekeken zou je kunnen zeggen dat die ziekenhuisopnames al een soort van eerste performances waren.” 

Lees het hele interview met Jan Jaap van der Wal.

Sam Bettens, Sylvie Kreusch en Jan Jaap van der Wal.Beeld Stefaan Temmerman