Finse leiders hebben boodschap voor Rusland: wij bepalen zelf of we NAVO-lid willen worden

Premier Sanna Marin, een sociaaldemocraat, zei dat Finland de optie behoudt NAVO-lid te worden. “Wij moeten deze keuzevrijheid handhaven en veiligstellen dat het een reële optie blijft, omdat het onderdeel is van het recht van elk land om te beslissen over zijn veiligheidsbeleid.”

Marin verwees indirect ook naar de Finse neutraliteit tijdens de Koude Oorlog en de beperkingen die het land zich toen oplegde vanwege de druk van de Sovjet-Unie – een proces dat ook wel is omschreven als ‘finlandisering’: “We hebben getoond dat we geleerd hebben van het verleden. We zullen onze bewegingsruimte niet opgeven.”

President Niinisto hamerde erop dat de Finse bewegings- en keuzevrijheid er ook uit bestaat dat het land ervoor kan kiezen zich aan te melden voor NAVO-lidmaatschap, “als we daartoe zelf besluiten”. In zijn reactie merkte hij op dat “elke keer dat de vorm van de geopolitiek verandert, de impact ook wordt gevoeld door landen die kleiner zijn dan de grootmachten, en soms in het bijzonder door hen”.

Rusland heeft een grote troepenmacht langs de grens met Oekraïne opgesteld en publiceerde in december conceptverdragen met de VS en de NAVO, die neerkomen op een totale verwerping van de Europese veiligheidsorde en de verdragen daarover die Rusland zelf heeft ondertekend (onder andere met de NAVO) of heeft erkend, als een van de opvolgstaten van de Sovjet-Unie. Over een week beginnen gesprekken daarover in drie fora: bilateraal tussen de VS en Rusland, tussen de NAVO en Rusland en in de Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa (OVSE).

Ultimatums

Volgens Niinisto is de sfeer snel omgeslagen na de eerste bemoedigende ontmoeting in juni vorig jaar tussen presidenten Biden en Poetin in Genève. “De ultimatums die Rusland in december stelde aan de VS en de NAVO gaan Europa aan. Zij schenden de Europese veiligheidsorde. Invloedssferen horen niet thuis in de jaren 2020.”

Geduld, verantwoordelijkheid en dialoog zijn de enige stappen vooruit, aldus de president. Maar hij voegt er de historische observatie van Henry Kissinger aan toe dat “altijd wanneer het vermijden van oorlog het belangrijkste motief was van een groep machten, het internationale systeem overgeleverd was aan de genade van zijn meest meedogenloze lid”. 

Niinisto plaatste ook vraagtekens bij de afwezigheid in de gesprekken van de Europese Unie, waar Finland wél lid van is. “Zelfs als de uitdaging is gepresenteerd aan de VS en de NAVO, kan de Europese Unie in deze situatie niet slechts toehoorder zijn. De soevereiniteit van enkele lidstaten, inclusief Zweden en Finland, is van buiten de Unie uitgedaagd. Dat maakt de EU tot betrokken partij. De Unie kan geen genoegen nemen met de rol van technische coördinator van sancties.”

Zweden

Ook buurland Zweden, eveneens een neutrale EU-lidstaat, verwierp in december de Russische eisen. Minister van Buitenlandse Zaken Ann Linde zei toen dat Zweden en Finland direct geraakt worden door de Russische eisen aan de VS en de NAVO. “Het verwerpen van elke toekomstige uitbreiding van de NAVO zal de mogelijkheden verkleinen om onafhankelijke politieke keuzes te maken.”

De Finse en Zweedse reacties op de Russische eisen zijn overigens geen indicatie dat deze landen nu overwegen NAVO-lidmaatschap aan te vragen, eerder een verdediging van hun recht dit te doen als ze dat willen. In Zweden is volgens peilingen ongeveer een derde van de bevolking voor en een derde tegen NAVO-lidmaatschap, in Finland is ongeveer de helft van de bevolking tegen en een kwart voor.

Maar Zweden en Finland hebben de samenwerking met NAVO-landen flink opgeschroefd, wat onder meer gezamenlijke oefeningen mogelijk maakt. Aangezien de EU sinds 2009 een wederzijdse bijstandsclausule heeft (Art. 42, lid 7 van het Verdrag van Lissabon), definiëren beide landen zichzelf tegenwoordig niet zozeer als ‘neutraal’ maar als ‘niet behorend tot een militaire alliantie’. Finland heeft de dienstplicht nooit afgeschaft, Zweden heeft in 2018 een beperkte dienstplicht heringevoerd.