Eén jaar na de ongeziene bestorming van het Capitool: wat weten we intussen? En waar zitten er nog blinde vlekken?

Even het geheugen opfrissen. Op 6 januari moet het lange en ingewikkelde proces van de presidentsverkiezingen (gehouden op 3 november 2020) zijn beslag krijgen, zoals voorgeschreven in de Electoral Count Act van 1887. Op die dag worden in het Congres de electors of kiespersonen geteld die door elke staat op basis van het verkiezingsresultaat waren aangeduid. Joe Biden had er 306 verzameld, Donald Trump 232, Biden is dus de winnaar. Die aantallen en die uitkomst zijn uiteraard al bekend, maar de procedure moet op 6 januari formeel worden afgerond onder leiding van vicepresident Mike Pence. 

Omdat ze geloven dat Biden zijn zege enkel te danken heeft aan fraude en bedrog komen duizenden aanhangers van Donald Trump samen in Washington voor een grote demonstratie. Omstreeks het middaguur worden ze toegesproken door Donald Trump. Nog tijdens die meeting trekken sommige kleinere groepen al op naar het Capitool. 

Om één uur 's middags begint daar de gezamenlijke vergadering van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat om de kiespersonen te tellen. Op dat moment staan er al honderden demonstranten bij het gebouw te scanderen. Het duurt niet lang of de eerste demonstranten breken door de buitenste politieversperringen. Daarna trekken ze steeds verder, en met steeds meer mensen, de trappen en het terrein op, en vechten en breken ze zich een weg naar binnen. 

Rond kwart over twee wordt vicepresident Mike Pence door de veiligheidsdiensten naar buiten geëscorteerd, kort daarna ook de andere parlementsleden. Wanneer demonstranten de glazen deuren breken van de zaal van het Huis van Afgevaardigden en zich een weg naar binnen willen banen, opent een agent het vuur; hij doodt daarbij een vrouw van 35. 

Op dat moment zijn de bestormers er daadwerkelijk in geslaagd om de telling en bekendmaking van de verkiezingsuitslag te blokkeren. Pas na 17 uur komen er zo'n 150 manschappen van de Nationale Garde ter plaatse. Die verjagen de demonstranten uit het Capitool. Na 20 uur komen Senaat en Huis van Afgevaardigden daar opnieuw samen om de procedure voort te zetten. Pas tegen halfvier in de ochtend van 7 januari wordt Joe Biden officieel tot winnaar uitgeroepen.  

Het lijdt geen enkele twijfel meer dat een aantal radicalere groepen die aan de manifestatie deelnamen vooraf gepland hadden om het Capitool te bestormen en in te nemen. Dat is (naderhand) gebleken uit tal van berichten die op de sociale media circuleerden in de weken en dagen voorafgaand aan 6 januari. Dat werd toen ook opgepikt door tientallen agenten van de FBI. En het blijkt overduidelijk uit heel wat beelden die de demonstranten zelf genomen hebben met hun smartphones en uit de conversaties die daarop te horen zijn. 

Een paar voorbeelden. "We moeten in het Capitool binnen gaan", zegt één manifestant al in een interviewtje aan de vooravond van de bestorming. In de ochtend van 6 januari loopt een groep Proud Boys door Washington. "Let's take this fucking Capitol!", hoor je er één roepen. "Let's not fucking yell this", antwoordt een ander. En nog tijdens de meeting met Trump wordt er door een megafoon geroepen "Zo gauw Trump klaar is, bestormen we het Capitool." 

Dat veel manifestanten ook klaar waren voor gewelddadige confrontaties blijkt uit hun outfit (militaire kledij met steek- of kogelwerende vesten) en de wapens die ze bij zich hadden: baseballbats, pepperspray voor beren, tasers en stokken. Ze hadden walkie talkies meegenomen waarmee ze elkaar tijdens de bestorming berichten en instructies doorgaven. Hoe meer camerabeelden er intussen van die dag opduiken, hoe grimmiger en harder het blijkt te zijn verlopen. Er zijn geen aanwijzingen dat de politie daarbij geprovoceerd heeft of buitensporig geweld heeft gebruikt. Integendeel: de schaars bemande politieversperringen werden makkelijk onder de voet gelopen, en waar agenten de doorgang probeerden te blokkeren, werden ze blootgesteld aan stokslagen en pepperspray. 

Een groot aantal demonstranten is ongetwijfeld gewoon gevolgd in het zog van de eerste bestormers  - wellicht verbaasd over het gemak waarmee ze het Capitool konden binnenkomen. Een harde kern had het duidelijk van tevoren gepland. 

De officiële organisator van de demonstratie en de meeting waarop Trump kwam spreken was de organisatie Women for America First. Daarnaast waren er nog een tiental personen die door de onderzoekscommissie van het Huis formeel als organisator werden beschouwd. Enkelen daarvan hebben de commissie laten weten dat ze met het Witte Huis communiceerden over hun plannen. Eén vrouw, een voormalige medewerkster van Trumps campagne, heeft Trump nog persoonlijk ontmoet op 4 januari. 

Dat alles hoeft uiteraard niet te verbazen. De president was de belangrijkste spreker op de meeting. Hij was er dus tenminste bij betrokken als gastspreker. Maar de demonstratie op zichzelf was uiteraard niet illegaal. De manifestanten geloofden dat Trumps zege gestolen was, en dat was ook Trumps eigen overtuiging. Politiek en deontologisch was zijn deelname misschien over de schreef, maar juridisch was er daarmee niet noodzakelijk een probleem.

Behalve de officiële organisatoren mobiliseerden ook radicaal-rechtse groepen, zoals de Proud Boys en de Oath Keepers, voor de betoging van 6 januari. Zij liepen in de voorhoede van de bestormers. Van hen kon enigszins worden vermoed (op grond van vroegere manifestaties) dat ze  het niet enkel bij vreedzaam demonstreren zouden houden. Er liepen ook heel wat aanhangers mee van de QAnon-beweging, zoals de beroemde bizonman. Maar er zijn vooralsnog geen aanwijzingen dat er contacten waren tussen die radicale groepen en de inner circle van Donald Trump, voorafgaand aan 6 januari.

Dat is wellicht de hamvraag: was het ook in hoofde van Trump zélf en/of zijn naaste medewerkers de bedoeling dat demonstranten het Capitool zouden belagen of bestormen - om op die manier de zitting van het Congres te verhinderen? Of was dat voor hen tenminste een optie? Die vraag valt moeilijk haarscherp te beantwoorden. Er zijn tot nu toe geen bewijzen dat Trump of zijn getrouwen de bestorming mee gewild of gepland hadden. Maar voor velen  - ook binnen zijn eigen partij -  droeg hij wel morele verantwoordelijkheid. Een aantal elementen zijn in die afweging van belang. 

• Trump had de menigte van op het podium opgeroepen om naar het Capitool te stappen. Hij had ook meermaals het woord "vechten" gebruikt. "We fight like hell. And if you don't fight like hell, you're not going to have a country anymore", zei hij. Dat klinkt misschien opruiend, maar "vechten" kan uiteraard ook figuurlijk worden gebruikt om "ijveren", "zich inspannen" te bedoelen. 
• Sommige vooraanstaande medestanders van Trump gebruikten eveneens strijdlustige taal. Op 6 januari sprong bijvoorbeeld het optreden van het Republikeinse parlementslid Mo Brooks in het oog. "Onze voorvaderen offerden hun bloed voor Amerika. Zijn jullie tot hetzelfde bereid?" vroeg hij de menigte. En Trumps voormalige topadviseur Steve Bannon zei in zijn podcast van 5 januari: "All hell is going to break loose tomorrow."
• Een belangrijke overweging is dat de demonstranten, juist door de bestorming, bijna gedaan kregen wat Donald Trump en zijn medestanders probeerden te bereiken: dat de officiële telling en certifiëring van het verkiezingsresultaat, waarbij Biden tot winnaar zou worden uitgeroepen, niét zou kunnen doorgaan. Trump had dat overduidelijk gemaakt door vicepresident Pence publiek aan te manen om persoonlijk een aantal kiesmannen te verwerpen, zodat Biden geen meerderheid achter zich zou krijgen. Dat was zijn laatste verdedigingslinie, na weken van vruchteloos juridisch verzet, onverholen politieke druk op verkiezingsraden en tal van media-optredens. De bestorming kwam niet uit de lucht vallen: het was het culminatiepunt van een lange, volgehouden campagne om de verkiezingsuitslag om te keren. 

We weten intussen dat er in kringen rond Trump meerdere scenario's circuleerden om de officiële zege van Biden, tenminste op 6 januari, af te blokken. Het éne plan was al gedurfder dan het andere, maar allemaal kleurden ze min of meer buiten de lijntjes van de Electoral Count Act.  

• Senator Ted Cruz had tien andere senatoren achter een plan kunnen scharen om op 6 januari bezwaar te maken tegen de verkiezingsuitslag van Arizona, om dan in het daaropvolgende debat voor te stellen dat een parlementaire commissie een nieuw onderzoek zou voeren naar mogelijke fraude. Dat moest de procedure vertragen en verdagen en de deur open houden naar een eventuele andere uitkomst van de verkiezingen. 
  
• Uitstel was voor het Trump-kamp een belangrijke doelstelling. Op 5 januari kwamen de Republikeinse kopstukken van de lokale Senaat van Pennsylvania als eersten met een brief op de proppen waarin ze afstand namen van de eerder aangeduide kiesmannen (die voor Biden waren aangewezen). Ook zij vroegen om uitstel van de telling in afwachting van een nieuwe audit. Was de tellingsprocedure op 6 januari niet afgerond, dan hadden andere staatsparlementen met een Republikeinse meerderheid hetzelfde kunnen doen. 
• Bovendien had één van Trumps advocaten, Sidney Powell, op 6 januari nog in extremis een motie ingediend bij het Hooggerechtshof. Daarin beweerde zij dat vicepresident Pence eigenmachtig kon beslissen welke kiesmannen hij zou aanvaarden en meetellen en welke niet. Ze hoopte dat het Hooggerechtshof haar in die visie zou steunen of tenminste  - in afwachting van een arrest daarover -  de hele procedure tijdelijk zou opschorten. 
• Het meest gedurfde scenario kwam van John Eastman, een juridisch adviseur van het Witte Huis. Die schreef in een uitgewerkt advies dat Pence Trump ook onmiddellijk aan de overwinning kon helpen, en wel op twee mogelijke manieren. Hij vertrok van de bewering dat er in zeven staten die voor Biden hadden gekozen nog concurrerende Republikeinse kiesmannen waren opgedoken. Pence zou op 6 januari moeten vaststellen en verklaren dat er in die zeven staten, juist omwille van de duellerende claims, géén kiesmannen als geldig konden worden beschouwd. Hij zou daarom enkel de kiesmannen van de overige staten tellen. In die optelsom zou Trump (met 232) meer kiesmannen hebben dan Biden (met 222). Als Pence daarmee niet weg kwam en op verzet zou botsen in het Congres, dan zou hij de beslissing nog altijd naar het Huis van Afgevaardigden kunnen doorsturen. Daar zou elke staat dan telkens één stem mogen uitbrengen - een procedure waarin de Republikeinen en Trump aan het langste eind zouden trekken.
• Tenslotte vermelden we nog de suggesties van Trumps voormalige veiligheidsadviseur Michael Flynn, openlijk op het Newsmax-kanaal, dat Trump ook de noodtoestand kon uitroepen in swingstates waarvan hij de uitslag niet aanvaardde, en daar een nieuwe verkiezing kon laten organiseren. 

Die vraag werd in juni al gedeeltelijk beantwoord in een rapport dat werd opgesteld door de Senaat. Daarin werden meerdere fouten en tekortkomingen opgesomd op diverse niveaus van de politie- en inlichtingendiensten. 

• De federale politie FBI en het ministerie van Binnenlandse Veiligheid hadden vooraf geen duidelijke waarschuwing uitgestuurd naar de politiediensten in Washington. FBI-agenten hadden wel degelijk genoeg alarmerende signalen opgepikt op het internet. Maar om daaruit te concluderen dat er reëel gevaar dreigde, dat vonden ze  - zo verklaarden ze achteraf - een stap te ver. Het onderscheid tussen vrije meningsuiting en bedreigingen met geweld valt niet makkelijk scherp af te lijnen, was hun verdediging.
• De inlichtingencel van de Capitol Police beschikte wel degelijk over ruwe informatie over de mogelijke dreiging, maar liet na om die adequaat door te spelen aan de leiding.
• De operationele voorbereidingen van de Capitol Police schoten zwaar tekort.  Veel agenten hadden niet eens beschermende kledij, helmen of schilden, en waren ook niet getraind voor het aanpakken van oproer. Het commandocentrum zat bovendien op een afstand van het Capitool en de communicatie tussen de eenheden verliep chaotisch. 
• Terugblikkend valt het ook moeilijk te begrijpen dat de troepen van de Nationale Garde zo laat tussenbeide kwamen. Daarover is het laatste woord zeker nog niet gezegd. Volgens het Amerikaanse leger (en die versie staat in het Senaatsrapport) vroeg de Capitol Police assistentie van de Nationale Garde omstreeks halfdrie. Daarna duurde het nog enkele uren voor de beschikbare manschappen om hun uitrusting bij elkaar te pakken en ter plaatse te komen. Maar enkele gewezen commandanten van de Garde betwisten die weergave. Zij zeggen dat hun troepen meteen al met de juiste uitrusting in bussen zaten, maar dat het tot na 5 uur duurde eer de legerleiding de toestemming gaf om in actie te komen. 

Er blijven dus nog wel wat vragen hangen over de gebrekkige voorbereiding van de ordehandhaving rond het Capitool en de laattijdige inzet van de Nationale Garde. Het is wel duidelijk dat onduidelijke en trage commando- en communicatielijnen (tussen politiekorpsen, leger en Nationale Garde) daarin een rol hebben gespeeld. Toch wil het onderzoekspanel van het Huis ook nog scherper nagaan waarom de commander-in-chief Donald Trump niet sneller is tussenbeide gekomen. 

Want het staat inmiddels vast dat het Witte Huis al tijdens de bestorming voldoende op de hoogte was van wat er zich afspeelde. Bood de televisie aanvankelijk nog een onvolledig beeld, dan lieten de tekstberichtjes die stafchef Mark Meadows ontving van parlementsleden die zich in het Capitool bedreigd voelden weinig aan de verbeelding over. Meadows heeft die berichtjes overhandigd aan de commissie in het Huis van Afgevaardigden, al weigert hij daar verder uitleg bij te geven.

"We zijn hulpeloos". "We worden hier belegerd in het Capitool." "Hey Mark, demonstranten zijn het Capitool letterlijk aan het bestormen. Ze breken de ruiten van deuren. Stormen naar binnen. Gaat Trump iets zeggen?" 

Toch duurde het tot bijna twintig voor drie  - toen de bestorming al meer dan een uur aan de gang was -  vooraleer de president een tweet stuurde waarin hij zijn aanhangers vroeg om "vreedzaam" te blijven en om de politie te steunen. De videoboodschap waarin hij hen opriep om naar huis te gaan, liet nog anderhalf uur langer op zich wachten. 

Eén jaar na de bestorming zijn dit een aantal vragen die nog steeds niet of onvoldoende duidelijk kunnen beantwoord worden:

• In welke mate was Trump of het Witte Huis zelf betrokken bij de organisatie, ondersteuning, financiering en/of planning van de demonstratie?
• In welke mate was Trump of het Witte Huis op de hoogte van de plannen die bij de demonstranten leefden  om tot een daadwerkelijke bestorming over te gaan? 
• In welke mate waren de plannen en scenario's voor het concrete verloop van de demonstratie vooraf met Trump of het Witte Huis besproken en afgestemd? 
• Was de zwakke voorbereiding en geringe paraatheid van de Capitol Police op 6 januari louter het gevolg van misrekening en onderschatting van de dreiging? Of is er op één of ander niveau van ordehandhaving (FBI, politie of legerleiding) doelbewust ingegrepen om geen sterkere veiligheidsmacht in te schakelen? En zo ja, op wiens bevel en met wiens medeweten?
• Wat deed en zei Trump precies tijdens de eerste uren van de bestorming, voor hij zijn eerste tweets stuurde met een oproep om het vreedzaam te houden?  
• Waarom duurde het zo lang vooraleer de Nationale Garde tussenbeide kwam?
• Wat was het precieze plan van Trump en het Witte Huis in het geval waarin de procedure in het Congres op 6 januari niet was afgerond?

De commissie in het Huis van Afgevaardigden wil de komende maanden proberen om die vragen nog scherper te beantwoorden. Ze zal nu ook publieke hoorzittingen organiseren met getuigen en betrokkenen. De politieke weerslag daarvan kan twee richtingen uitgaan: het kan Trump in een steeds lastiger parket brengen en misschien ook munitie leveren voor een eventuele juridische aanklacht tegen de gewezen president, of het kan de populariteit van Trump bij zijn aanhangers juist nog versterken. To be continued - het verhaal van 6 januari is zeker nog niet uitverteld.