Omikron zal alle besmettingscijfers verpulveren. Hoe houden we de maatschappij de komende weken draaiende?

Als we iets met zekerheid mogen stellen, dan is het dat we de komende weken besmettingscijfers krijgen die we nog niet eerder zagen in deze pandemie. De modellen van het SIMID Consortium, een onderzoeksproject van de UAntwerpen en UHasselt,  schetsen een piek van 30.000 tot 125.000 symptomatische besmettingen per dag midden januari. 

Het verschil tussen die twee uitersten toont meteen hoe lastig het is om in te schatten hoe hard omikron hier zal tekeergaan. Een probleem is dat de data die we hebben van omikron in ons land vooral dateren van de vakantieperiode. “Dat maakt het moeilijk om de evolutie van de voorbije weken te projecteren naar de komende maand”, zegt Lander Willem (UAntwerpen), een van de auteurs van het rapport. “Mensen zien tijdens de vakantie doorgaans minder mensen, maar er is wel meer contact tussen de verschillende leeftijdsgroepen.”

Wat het effect van de heropening van de scholen zal zijn, is lastig in te schatten. Net als het effect van het versoepelde test- en quarantainebeleid, waardoor meer mensen het virus ongemerkt kunnen doorgeven. Toch denkt Willem dat we wellicht niet aan het worstcasescenario van 125.000 besmettingen per dag komen. “Vooraleer je zulke cijfers haalt, komen er wellicht strengere maatregelen of gaan heel wat mensen zich uit zichzelf voorzichtiger gedragen.” 

Zelfs al komt de piek lang niet zo hoog, toch zitten heel wat sectoren met kopzorgen. Ook met 40.000 tot 50.000 besmettingen per dag dreigen aanzienlijke personeelstekorten in tal van sectoren. Net als in het begin van de pandemie kan dat er bijvoorbeeld voor zorgen dat de logistieke ketens verstoord worden. 

Verschillen met maart 2020

Al zijn er ook verschillen met maart 2020. “Toen bestond de uitdaging er vooral uit om van de ene op de andere dag mensen te laten thuiswerken”, zegt professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis  (KU Leuven). “Nu dreigen enkele weken lang heel wat mensen tegelijk ziek te vallen, waardoor ze hun werk ook op afstand niet kunnen voortzetten.”

Godderis roept bedrijven dan ook op om met het oog op de volgende weken hun continuïteitsplannen scherp te stellen. Zeker voor sectoren als de metaalindustrie, waar je bepaalde ovens niet zomaar kunt aan- of afzetten. “Net zoals ziekenhuizen nadenken over welke zorg essentieel is, moeten bedrijven zich dus afvragen: wat zijn de essentiële diensten die we moeten blijven leveren? En hoe kunnen we anticiperen op personeelstekorten door bijvoorbeeld extra trainingen te geven, zodat personeel op andere diensten kan invallen?”

Van nieuwe ‘business continuity-plannen’ door omikron lijkt voorlopig weinig sprake. Zowel bij de Vlaamse als federale overheid en het Nationaal Crisiscentrum is te horen dat de meeste bedrijven die oefening al gemaakt hebben. 

Zo hebben ze bij energiemaatschappij Engie, die onder meer de kerncentrales runt, al heel de pandemie noodmaatregelen paraat. “Als er besmettingen komen onder het personeel, proberen we bijvoorbeeld mensen in kleinere ploegen te laten werken”, zegt woordvoerster Hellen Smeets. “Ook kunnen we in geval van nood beslissen de shiften van bepaalde ploegen te verlengen of personeelsmedewerkers die van thuis uit werken te laten invallen om tekorten op te vangen.”

Ook ons openbaar vervoer komt onder druk te staan bij stijgende besmettingen. Zowel De Lijn als de NMBS moest bij de deltagolf ritten schrappen, omdat zo’n 15 procent van het personeel uitviel. “We analyseren begin volgende week hoe we dit gaan aanpakken”, meldt De Lijn. “Als er opnieuw meer personeel uitvalt, proberen we dat altijd op te vangen door de weggevallen te ritten te verdelen over andere diensten. We doen er steeds alles aan om zoveel mogelijk cruciale lijnen, zoals schooltrajecten, te laten doorgaan.”

Druk op de ziekenhuizen

De vraag die het moeilijkst te beantwoorden is, is hoe groot de druk op de ziekenhuizen wordt. Ondanks de lagere ziektegraad van omikron is het al duidelijk dat het aantal ziekenhuisopnames ook sterk zal stijgen. Volgens de modellen van het SIMID Consortium mogen we tegen eind januari 400 tot meer dan 1.400 nieuwe ­opnames per dag verwachten. Ter vergelijking: bij de deltagolf piekten we op 386 nieuwe opnames. Bovendien gaan die voorspellingen ervan uit dat de boosterprik de kans op ernstige ziekte met 96,9 procent vermindert. Dat is een optimistische inschatting. Rekenen we met een bescherming van 83,7 procent, dan worden het al minimaal 1.000 ziekenhuisopnames per dag. 

Opvallend is dat de onderzoekers geen voorspellingen hebben toegevoegd over het mogelijk aantal opnames op intensieve zorg: daarvoor weten we op dit moment nog te weinig over de nieuwe variant. Meer nog dan de ziektegraad van de patiënten ligt de uitdaging voor de ziekenhuizen wellicht vooral in de grote aantallen patiënten die opgevangen zullen moeten worden, terwijl ook heel wat zorgpersoneel zal uitvallen door besmettingen. 

In het Verenigd Koninkrijk worden 1.800 militairen in de ziekenhuizen ingeschakeld, omdat ze anders handen tekortkomen om noodzakelijke handelingen uit te voeren. Ook in eigen land is afgesproken om Defensie in te schakelen voor logistieke ondersteuning in de ziekenhuizen. De vraag is of dat volstaat. “Het zal erop neerkomen dat we dagelijks ingrepen moeten plannen op basis van hoeveel mensen aanwezig zijn”, zegt Margot Cloet van Zorgnet-Icuro. “Toch moeten we al het nodige doen om op korte termijn extra mensen te vinden, bijvoorbeeld door studenten verpleegkunde in te schakelen.”