Wat met brandweer, afvalophaling of openbaar vervoer? Zo bereiden essentiële sectoren zich voor op besmettingsgolf

Als door de stijgende besmettingscijfers veel mensen uitvallen bij de brandweer, hoeft dat niet noodzakelijk voor grote problemen te zorgen. "Ik ben ondertussen de tel kwijt over in welke golf we nu precies zitten, maar we hebben het tot nu toe altijd goed kunnen opvangen", zegt Hans Clarysse, voorzitter van Brandweer Vlaanderen. "Stel dat er ergens heel veel besmettingen zijn, dan kunnen we dat bijvoorbeeld opvangen met mensen van een andere kazerne. Bovendien werken we met een combinatie van vrijwilligers en beroepsbrandweerlieden. Via een applicatie hebben we ook goed zicht op wie beschikbaar is en wie ziek is."

Daarnaast doet de brandweer veel inspanningen om besmettingen bij het personeel zoveel mogelijk te vermijden. "Sinds de eerste golf hebben we de teugels heel strak aangespannen", aldus Clarysse. "Oefeningen doen we enkel nog pragmatisch, we werken met bubbels en we hebben alle sociale bijeenkomsten afgeschaft. We proberen onze voertuigen regelmatig te ontsmetten en iedereen draagt een mondmasker. En we proberen ook kort op de bal te spelen door te testen."

Ook bij de ambulanciers wordt er alles aan gedaan om hulpverlening te blijven garanderen. "Iedere organisatie stelt zelf een noodplan op", legt Kenneth Arkesteyn van de Belgische vereniging van ambulancediensten uit. "Organisaties zullen er alles aan doen om het aanbod voor het noodnummer 112 te waarborgen. Bij niet-dringend patiëntenvervoer is aanpassen gemakkelijker. Bij uitval van personeel kunnen verschillende diensten of organisaties samenwerken en elkaar uit de nood helpen. In het slechtste geval kan het aantal ritten daar ook afgebouwd worden."

Bij de politie stelden de verschillende eenheden zogenoemde "Business Continuity Plans" op. Daarin staat beschreven waaruit een minimale dienstverlening moet bestaan en op welke manier die verzekerd kan worden. "Dat kan bijvoorbeeld door bepaalde taken vanop afstand uit te voeren, bijstand te vragen aan andere eenheden, of niet-essentiële taken uit te stellen", zegt Jana Verdegem van de federale politie.

 Al lijkt dat momenteel nog niet aan de orde. "Volgens de laatse info waarover wij beschikken is het aantal afwezigen gelinkt aan Covid-19 de laatste weken inderdaad in stijgende lijn, maar niet van die aard dat het de werking van de politie zwaar impacteert", aldus Verdegem.

Vooral in de zorgsector, onder andere in de ziekenhuizen, is men zeer ongerust over de snel stijgende besmettingscijfers. "Als de huidige voorspellingen kloppen, zou deze vijfde golf kort en hevig zijn. Hij zal al onze creativiteit vergen", zegt Tom Van de Vreken, woordvoerder van Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA). Naast een stijging van de opnamecijfers, kan ook uitvallend personeel voor uitdagingen zorgen. "We monitoren dat permanent over alle afdelingen heen. Zo kunnen we snel ingrijpen bij stijgende afwezigheid." 

"Voor de komende weken hebben we in kaart gebracht welke diensten niet eenvoudig een zogenoemde ‘backfill’ kunnen krijgen om te blijven draaien. Een backfill is het doorschuiven van medewerkers vanuit een andere afdeling."

"Om zo weinig mogelijk uitval te hebben, heeft ZNA maximaal ingezet op vaccinatie en boosterprikken", legt Van de Vreken uit. "Als er echt tekorten dreigen, bekijken we met scholen of we de planning van stagiairs kunnen aanpassen, zodat we hen kunnen inzetten. Daarnaast is er ook een afschakelplan volgens de toestroom aan patiënten en beschikbare medewerkers. Maar spoedeisende zorg schakelen we niet af."

Ook bij Zorgnet Icuro ligt een afschakelplan op tafel. Daar wordt nu eigenlijk al gebruik van gemaakt, want er wordt al een hele tijd zorg uitgesteld. "We zien dat we daar de limieten hebben bereikt", zegt gedelegeerd bestuurder Margot Cloet. "We geraken niet in fase 1A."

De mogelijke uitval van personeel onder invloed van de stijgende cijfers baart Cloet ook zorgen. "We zullen al het personeel moeten inzetten dat er is. Maar er staan meer dan 6.000 vacatures open in de zorg. Er is dus sowieso een tekort aan personeel. Ik hoor dat de ziekenhuizen vooral hun covidafdelingen op orde hebben en dat er dan in tweede instantie gekeken wordt naar wat men daarnaast nog kan aanbieden."

Als er echt niet genoeg personeel meer beschikbaar is, kan ook het leger ingeschakeld worden. Dat geldt ook voor de woonzorgcentra, waar ook een beroep gedaan kan worden op vrijwilligers en personeel uit de thuiszorg. Cloet hoopt vooral dat zeer ingrijpende maatregelen uit vorige golven, zoals een bezoekersverbod, vermeden kunnen worden. "Voor woonzorgcentra is dat het meest te vermijden scenario", zegt ze.

Bij afval-intercommunale VERKO wordt al twee jaar continu gemonitord hoeveel personeelsleden uitvallen door corona. Als dat er te veel zijn, moet er geschakeld worden. "Op één dag gebeuren verschillende ophalingsrondes, namelijk lange en korte. De ene ronde kan de andere dus wel uit de nood helpen. Maar natuurlijk gaat dat niet meer werken als er heel veel mensen uitvallen", legt directeur Peter De Leeuw uit.

"Als er echt een enorme uitval is, zullen we genoodzaakt zijn om te kiezen welke fracties afval we wel en niet ophalen. Voor GFT is het bijvoorbeeld een kalme periode omdat mensen nu niet snoeien of hun gras maaien. Als dat eens overgeslagen wordt, is dat geen ramp. Restafval is veel vervelender als dat te lang blijft liggen."

Uitvallende afvalophalers kunnen eventueel ook tijdelijk vervangen worden via interimcontracten. "Maar chauffeurs gaan we op die manier niet zo snel vinden", aldus De Leeuw. "Dat is echt een knelpuntberoep. Onze chauffeurs moeten we dus zeker goed verzorgen."

De NMBS stemt haar aanbod af op het aantal beschikbare medewerkers. Zo worden sommige ritten soms preventief geschrapt, zoals begin december het geval was, omdat er te weinig personeel beschikbaar is. "Het laatste wat we willen is dat er in real time treinen worden geschrapt, vandaar dat het aanbod al preventief wordt aangepast", legt woordvoerder Bart Crols uit.

Welke treinen geschrapt worden, hangt af van waar het personeelstekort het grootst is. Het NMBS-personeel werkt namelijk vanuit depots die verspreid liggen over het hele land. De situatie wordt continu gemonitord. Nu de kerstvakantie afgelopen is, biedt de NMBS in elk geval opnieuw een (bijna) volledige treindienst aan. "Op dit moment zijn er maar een elftal treinen die niet rijden", aldus Crols.

En ook De Lijn is na de kerstvakantie opnieuw gestart met hun gewone dienstverlening. Al houden ze er rekening mee dat ze de komende weken opnieuw zullen moeten schakelen. Begin december moest De Lijn ook al enkele ritten schrappen omdat te veel personeel was uitgevallen. "Volgens de meest recente cijfers is de uitval nu minder erg dan in die periode, maar het is koffiedik kijken hoe dat de komende week evolueert", zegt woordvoerder Marco Demerling.

"Als de uitvalcijfers opnieuw stijgen zullen de planners de werkschema's moeten herorganiseren", aldus Demerling. "Onze planners hebben genoeg expertise om daar flexibel mee om te gaan. Het is vooral belangrijk om het schrappen van ritten dan zoveel mogelijk te spreiden. Vooral laagfrequente ritten en schoolritten zullen in elk geval zo weinig mogelijk geschrapt worden."

Al bijna twee jaar houdt het coronavirus het onderwijs stevig in zijn greep. Onlangs werd de kerstvakantie voor leerlingen uit de basisscholen nog met een week verlengd om de coronacurves onder controle te houden. Maar nu de vijfde golf officieel op gang getrokken is, houden directies en leerkrachten hun hart vast voor de impact van de stijgende besmettingscijfers.

Om te vermijden dat elke klas om de haverklap in quarantaine moet, werden de quarantaineregels voor het onderwijs versoepeld. Maar wat als de leerkrachten ook massaal uitvallen? Door het lerarentekort is het allesbehalve evident om vervanging te vinden.

"Soms springen gepensioneerden of directeurs in",  zegt woordvoerder van het gemeenschapsonderwijs GO! Nathalie Jennes. "Elke school gaat in dat geval zelf op zoek naar oplossingen. Dat hebben ze de afgelopen jaren al veel moeten doen. Het is nu dus vooral zaak om daarin flexibel te blijven. Maar we weten dat het een zware periode wordt. Het weegt, zowel bij de directies die alles moeten organiseren als bij de leerkrachten die vaak moeten inspringen voor collega's. Het is echt niet te onderschatten."

In het gemeenschapsonderwijs kunnen scholen nu ook proactief overschakelen op afstandsleren. "We hebben dat vóór de vakantie mogelijk gemaakt", aldus Jennes. "Scholen kunnen die mogelijkheid nu aangrijpen wanneer dat nodig lijkt. Vroeger kon dat alleen bij een tekort aan leerkrachten of wanneer er te veel besmettingen waren. Nu kan het dus ook preventief."

Ook het katholiek onderwijs raadt haar scholen aan om op tijd over te schakelen op afstandsonderwijs. Door scholen op tijd de deuren te laten sluiten, willen ze vermijden dat te hoge besmettingscijfers zelfs afstandsonderwijs onmogelijk zouden maken. Er zijn geen drempelwaarden vastgelegd die bepalen wanneer een school mag schakelen. De koepel wil voldoende ruimte voorzien zodat scholen daar zelf, in samenspraak met het CLB, een correcte inschatting van kunnen maken.