President Kazachstan zegt ‘staatsgreep te hebben verijdeld’, en bedankt Poetin

De Kazachse president Kassym-Jomart Tokajev heeft het geweld van de afgelopen dagen omschreven als een poging tot een staatsgreep. Hij zei maandag dat acties van gewapende militanten in het hele land gecoördineerd zijn vanuit ‘een enkel centrum’, maar zei niet welk centrum.

Tokajev probeert het harde ingrijpen van zijn veiligheidsdiensten en het inroepen van hulp van een door Rusland geleide troepenmacht te rechtvaardigen. Doordat de autoriteiten de grenzen sloten en het internet platlegden, is er veel onduidelijk over wat er in Kazachstan is gebeurd nadat demonstraties tegen verhoogde brandstofprijzen gewelddadig werden, en nadat Tokajev het leger instrueerde om te schieten zonder waarschuwing. 

Maandag hadden inwoners van Almaty, de stad waar de zwaarste gevechten plaatsvonden, voor het eerst in vijf dagen een paar uur internet waardoor meer beelden naar buiten kwamen. Lokale journalisten filmden bloedplassen en uitgebrande voertuigen op het centrale plein van de stad. Op andere plekken waagden mensen zich weer op straat en gingen sommige winkels open.  

Hoeveel mensen er door het hele land bij het geweld zijn omgekomen, is onbekend. De autoriteiten spraken afgelopen weekeinde op sociale media van 164 doden onder de bevolking, maar trokken die informatie later in. Aan de kant van de veiligheidsdiensten zouden 16 doden zijn gevallen. Twee agenten zijn volgens de politie onthoofd.

‘Terroristen’

President Tokajev zegt dat de orde nu is hersteld, maar dat de jacht op ‘terroristen’ doorgaat. Zijn veiligheidsdiensten meldden maandag dat er bijna 8.000 mensen zijn gearresteerd. Dat is slechts een klein deel van het aantal tegenstanders waar Tokajev enkele dagen geleden over sprak: hij zei vrijdag dat alleen Almaty al onder vuur lag van ‘20.000 bandieten’, onder wie in het buitenland getrainde strijders.

Voor het ordeherstel bedankte hij maandag de Russische president Poetin en andere regeringsleiders van de leden van het de door Rusland geleide Verdragsorganisatie voor collectieve veiligheid (CSTO). Door de komst van deze buitenlandse troepen zonk ‘de militanten’ de moed in de schoenen, en zagen ze af van plannen om het presidentieel paleis in te nemen, aldus Tokajev.  

De buitenlandse troepen blijven voorlopig in Kazachstan. President Poetin kondigde aan dat zij blijven ‘zo lang als nodig is’. CSTO-lidstaten Rusland, Armenië, Belarus, Tadzjikistan en Kirgizië hebben samen ruim tweeduizend militairen en honderden militaire voertuigen naar Kazachstan overgebracht. Ze hebben onder meer de controle over de luchthaven van Almaty.

Net als Tokajev zoekt Poetin de oorzaak van het geweld in het buitenland. Kazachstan is volgens Poetin doelwit geworden van internationaal terrorisme. De Russische president sprak maandag ook over het inzetten van ‘Maidan-technieken’, genoemd naar het Maidan-plein in Kiev dat het centrum was van de volksopstand in Oekraïne van 2013 en 2014 – een opstand die volgens Poetin was georkestreerd door het Westen. 

‘Inmenging’

“De gebeurtenissen in Kazachstan zijn niet de eerste en niet de laatste poging tot inmenging in onze interne aangelegenheden”, aldus Poetin. “De maatregelen van de CSTO laten zien dat we geen destabilisering van onze regio toestaan en dat we geen zogenaamde kleurenrevoluties laten plaatsvinden.” Poetin gaf geen onderbouwing voor zijn beschuldigingen. Tokajev beloofde om binnenkort aan de internationale gemeenschap bewijzen te tonen voor buitenlandse verantwoordelijkheid. 

Een zuivering van zijn eigen regeringsapparaat suggereert echter dat Tokajev zich juist zorgen maakt over een interne dreiging. Zondag ontsloeg hij twee vicevoorzitters van de Kazachse veiligheidsdienst. Zij stonden bekend als vertrouwelingen van oud-president Noersoeltan Nazarbajev, de zelfbenoemd ‘leider van de natie’ die drie jaar geleden Tokajev aan de macht hielp. Tokajev lijkt Nazarbajev en diens kliek nu te willen uitschakelen: hij verving Nazarbajev vorige week al als voorzitter van de Nationale Veiligheidsraad en liet Nazarbajevs rechterhand arresteren op beschuldiging van landverraad.  

Drie andere hoge officieren werden maandag dood aangetroffen. Een politiechef en een kolonel uit de inlichtingendienst pleegden volgens de autoriteiten zelfmoord. Een politiechef in Almaty zou plotseling zijn overleden aan een hartstilstand.

Het is onduidelijk waar Nazarbajev zelf is. De oud-president, die 30 jaar als een autocraat leidinggaf aan Kazachstan, en de macht in handen probeerde te houden als voorzitter van de Nationale Veiligheidsraad, is eind december voor het laatst in de openbaarheid gezien. Zijn woordvoerder ontkent geruchten dat de 81-jarige Nazarbajev naar het buitenland is gevlucht.