‘Ik wil de regels volgen, maar ik houd dit niet meer vol’: mentaal welzijn van jongeren op dieptepunt

Van groepswerken die eindigen in lange café-avonden tot ontluikende romances die zo nodig besproken moeten worden in de lespauze. Even leek het erop dat jongeren dit jaar eindelijk konden proeven van de kleine dingen die een studentenleven maken tot wat het is. En toen drukte een nieuwe virusgolf weer alle hoop de kop in. 

“Toen alles weer verstrengd werd, kreeg ik een enorme klap”, zegt de 19-jarige Sofie Cox, die al twee jaar taal- en letterkunde studeert. “Met alle onlinelessen heb ik sowieso al moeite om me erg betrokken te voelen. Maar vooral mis ik het sociale aspect van het studentenleven. Ik kan niet zeggen dat ik al echt veel vrienden gemaakt heb. Behalve tegen mijn psycholoog kan ik ook tegen weinig mensen vertellen hoe moeilijk ik het heb, want ik vrees dat ze het niet zouden begrijpen.”

De vierde golf was psychologisch een stevige klets in ons gezicht, leert de nieuwste Gezondheidsenquête van Sciensano, die in december werd afgenomen. Niet alleen voor jongeren trouwens. Een op de drie volwassenen geeft aan dat ze ontevreden zijn met hun leven. In oktober was dat nog maar 14 procent. Ook voelt 28 procent van de volwassenen zich ‘ernstig eenzaam’. Maar wat het meest in het oog springt, is dat volgens de enquête 21 procent van de volwassenen kampt met een depressieve stoornis en 24 procent met een angststoornis.

Stress en angst

Dat ons mentaal welzijn erop achteruitgaat als de besmettingscijfers stijgen, is op zich weinig nieuws. “Oncontroleerbare situaties wekken heel wat stress en angst op bij mensen”, zegt klinisch psycholoog Filip Raes (KU Leuven). “Als die gevoelens lang aanhouden, kan zich dat vertalen in mentale problemen.” Alleen is de deltagolf psychologisch nog zwaarder dan andere omdat hij zo onverwachts kwam, na onze geslaagde vaccinatiecampagne. “Er werd de verwachting gecreëerd dat het ergste voorbij was. Als die verwachtingen dan niet ingelost worden, maakt dat alles nog onvoorspelbaarder.” 

In die zin bracht delta een zekere uitzichtloosheid terug. “Mensen raken gewoon uitgeput door de stress”, zegt Koen Lowet van de Vlaamse Vereniging voor Klinisch Psychologen (VVKP). Er is niet alleen stress voor het virus, jobonzekerheid en een sterk opgelopen energiefactuur geven ook flink wat financiële bezorgdheden. 

Maar de mentale schade blijkt dus het grootst te zijn bij jongeren. Die zijn niet alleen het meest ontevreden over hun leven, ook depressies en angststoornissen blijken vaker bij jongeren voor te komen. Sciensano stelt dat jongeren tussen 18 en 29 drie keer meer kans hebben om aan depressie of angststoornissen te lijden dan 65-plussers. 

Het gemis aan sociale contacten komt bij hen nog harder aan, stelt professor psychiatrie Inez Germeys (KU Leuven), die ook lid is van de expertengroep psychologie en corona. “Tot de leeftijd van 25 ontwikkelen jongeren nog heel wat sociale vaardigheden. Door de coronamaatregelen hebben we dat proces eigenlijk stopgezet. Daarnaast zien we dat jongeren motivatie voor school verliezen, want met anderen samen zijn, elkaar stimuleren en zo jezelf ook beter leren kennen is doorgaans net een belangrijk aspect van het studentenleven.” 

Maandenlange depressie

Door het voortdurende isolement belandde Sofie vorig jaar in een maandenlange depressie. “Aangezien ik autisme heb, heb ik het moeilijk om uit mezelf met mensen af te spreken. Ik heb er echt nood aan om naar de les te kunnen gaan en daar mensen te zien, maar dat is een jaar lang onmogelijk geweest. Ook nu heb ik niet veel hoop meer op een normaal studiejaar. Ik wil me wel aan de regels houden, maar ik houd dit niet meer vol.”

Volgens Germeys heeft de regering kansen gemist om meer in te spelen op de sociale noden van jongeren. “We hadden jongeren sneller kunnen toelaten om informele contacten te hebben, bijvoorbeeld door sportactiviteiten voor die leeftijdsgroep of een kot- of studiebubbel mogelijk te maken.”  

Gelukkig zien we in het verloop van de pandemie dat ons mentaal welzijn er ook snel weer op verbetert als de epidemie weer afzwakt en we ons meer sociale contacten kunnen permitteren. “Mensen zijn veerkrachtig”, zegt Germeys. “Een grote groep zal weer rechtkrabbelen. Maar ik vrees tegelijk dat het voor bepaalde groepen, zoals mensen die het mentaal al moeilijk hadden of jongeren met een kwetsbare achtergrond, moeilijker wordt.” Dat is niet zonder risico, want driekwart van de psychische problemen ontwikkelt zich voor het 24ste levensjaar. 

Wachtlijsten

Het maakt het des te pijnlijker dat er nog steeds aanzienlijke wachtlijsten zijn in de psychische hulpverlening. “De geestelijke gezondheidszorg wordt nog steeds stiefmoederlijk behandeld”, zegt Filip Raes. “Als ik morgen mijn been breek, beland ik diezelfde dag nog op de spoed en krijg ik het meeste terugbetaald. Maar als ik een psychische aandoening heb, moet ik misschien maanden wachten, vaak heel erg mijn weg zoeken en krijg ik niet zoveel terugbetaald.” 

Wat wel in onze controle ligt, is de structuur die we ondanks corona kunnen aanbrengen in ons eigen leven. Daarnaast is het vooral zaak om mild te zijn voor jezelf, zegt Raes. “Weet dat het heel normaal is om je nu minder goed in je vel te voelen. Alleen al dat besef kan het draaglijker maken.”