In landen met minder overheidsvertrouwen is er meer oversterfte door corona. En ook België staat in de lijst

Eigenlijk wilden de onderzoekers becijferen hoe het effect van coronamaatregelen wordt beïnvloed door het vertrouwen van burgers in de overheid. Lockdowns slagen erin om de oversterfte terug te dringen, maar de verwachting was dat een strikte lockdown efficiënter was in landen waarin burgers veel vertrouwen hebben in de regering. Ze vonden iets anders.

In landen met veel overheidsvertrouwen, zoals in Scandinavië, was er in 2020 minder oversterfte, ook met minder strikte maatregelen. Voor veel coronacritici was Zweden in 2020 het walhalla: weinig maatregelen en toch minder coronadoden dan bij ons. Het antwoord was dan meestal dat Zweden verder van elkaar wonen, waardoor het virus zich minder gemakkelijk verspreidt, maar dit onderzoek hield rekening met bevolkingsdichtheid.

“Het zou kunnen dat burgers die hun overheid vertrouwen ook beter de sensibilisering opvolgen en de suggesties van hun overheid over afstand houden, of welk type masker u best draagt”, zegt professor Bram Verschuere (UGent). “Regeringen legden namelijk niet enkele verplichte maatregelen op, maar kwamen ook met aanbevelingen.”

In landen met minder overheidsvertrouwen, over het algemeen meer in het zuiden van Europa, maar ook België, was er meer oversterfte. Volgens de Eurobarometer had in België vlak voor de pandemie 35,95 procent van de bevolking vertrouwen in de regering, terwijl dit in de noordelijkere landen boven 50 procent zat.

Naast een overduidelijke, directe samenhang met oversterfte, vonden de onderzoekers ook nog een tweede, minder duidelijke, indirecte samenhang, waarvan ze benadrukken dat dit een voorlopige bevinding is. In tegenstelling tot de verwachting lijken striktere maatregelen beter te werken in landen met minder overheidsvertrouwen en minder goed in landen met meer overheidsvertrouwen.

Mede-onderzoeker Francesco Nicoli (UGent): “Een van de mogelijke verklaringen kan zijn dat burgers die veel vertrouwen hebben in de regering, ontgoocheld geraken als de overheid hen dwingt tot bepaalde maatregelen. De Europese landen met het meeste overheidsvertrouwen vlak voor de pandemie, Zweden, Denemarken en Nederland, zijn drie landen waar lockdowns zeer slecht onthaald werden.”

Zorgvuldig ontworpen maatregelen

De vier UGent-onderzoekers hebben hun resultaten gepubliceerd in een peer-reviewed tijdschrift.

België, een land met weinig overheidsvertrouwen, heeft volgens de resultaten van dit onderzoek meer baat bij striktere maatregelen als het de oversterfte wil terugdringen, maar “inperkende maatregelen kunnen het wantrouwen vergroten als ze niet zorgvuldig zijn ontworpen”, aldus de paper.

“Ik denk dat dit belangrijk is voor België”, zegt professor Verschuere. “Bij een van de vorige Overlegcomités zagen we brede maatregelen die hele sectoren troffen. Ik hoop dat dit in de toekomst fijnmaziger is, in overleg met de sectoren.”

Dat Overlegcomité besliste om de cultuursector te sluiten, waarna die naar de Raad van State stapte, die de beslissing terugdraaide.

“De maatregel is geschrapt en het vertrouwen is verder geërodeerd. Dat is ook het belang van de coronabarometer, die toont welke precieze maatregelen je neemt, in welke specifieke situatie.”

Of die coronabarometer, die al in juni 2020 door expertengroep GEES werd geadviseerd, er ook effectief komt, is nog altijd niet duidelijk. De belangrijkste les van dit onderzoek lijkt echter dat politici er alle belang bij hebben om het vertrouwen in de regeringen te vergroten, als ze een vicieuze cirkel willen vermijden.

“Als je nalaat om te werken aan het vertrouwen, ook buiten crisistijd, zal je strengere lockdowns moeten invoeren. Als het vertrouwen daardoor verder afneemt, zal die lockdown nog strikter moeten zijn”, aldus professor Nicoli.