Twee De Morgen-journalisten over hun verschillende vaccinatiestatus: ‘Egoïstisch? Ik vind me net betrokken’

Het voelt voor ons allebei een beetje onwennig als we samen plaatsnemen rond de keukentafel met een kop koffie. Zij, omdat het toch wat emotioneel is om haar verhaal te doen. Ikzelf, omdat ik - in alle eerlijkheid - nog nooit écht gesproken heb met een vaccinweigeraar. 

Over die vaccinweigeraars wordt al eens gezegd dat ze “dom, gevaarlijk en onverantwoordelijk egogedrag” vertonen, om het met de woorden van hoofdredacteur Bart Eeckhout te zeggen. Maar hoe moet ik dat rijmen met de persoon die voor mij zit? Een intelligente vrouw en zowat het typevoorbeeld van de bewuste, geïnformeerde links-progressieve stedeling. Niet meteen een wappie, dus.

Waarom dan die weigering? “Dat is een heel proces geweest”, zegt Evelyne Coussens, freelance theaterjournalist voor deze krant. “Op het moment dat het vaccin beschikbaar was, heb ik een afwachtende houding aangenomen. Ik was niet per se tegen, maar ik had wel vragen bij het discours dat gevoerd werd om mensen te overtuigen. De druk om in een bepaalde richting te gaan. Dus besloot ik te wachten. Voor alle duidelijkheid: ik ben niet bang voor het vaccin, ik ben niet tegen vaccins en ik geloof ook in de wetenschap. Ik ben geen aanhanger van complottheorieën. Het is vooral het rancunebeleid van de overheid dat mij de hakken in het zand deed zetten.”

Rancunebeleid? Dat moet je uitleggen.

“Ik ben echt overtuigd geraakt dat ik niet wou meedoen aan dit vaccinatiebeleid toen men over het Covid Safe Ticket begon. Daarmee wordt op een bijna achteloze manier een groep van de bevolking uitgesloten van grote delen van het publieke leven omdat ze niet wil laten ingrijpen op haar fysieke integriteit. De consequentie voor die weigering is volledig disproportioneel. Ze staat niet in verhouding tot het ‘vergrijp’, namelijk de beslissing om je niet te laten vaccineren.

“Die straf staat ook niet in verhouding tot de winst die je zou halen mocht je die laatste groep niet-gevaccineerden toch nog overhalen. Stel dat Vlaanderen 100 procent geprikt is, zijn we dan van het virus verlost? Dat is in deze globale wereld een illusie, dat weten we allemaal. Maar de suggestie dat het kan, leidt wel tot de foute perceptie dat het de schuld is van de niet-gevaccineerden dat we nog in deze crisis zitten. 

“Als het niet de grote oplossing is, waarom moeten we die groep dan zo hard dwingen? De hardnekkigheid van de vaccinatiedwang doet mij denken dat het over iets anders gaat dan het gezondheidsbeleid.”

Waarover dan?

“Er is voor mij een groot verschil tussen een beleid dat besmettingen wil tegenhouden en een beleid dat mensen per se wil vaccineren. Die twee zijn op een bepaald moment van elkaar losgezongen geraakt.

“Ik volg de coronamaatregelen zo goed en zo kwaad mogelijk op, ik wil net als iedereen zo snel mogelijk weg uit deze crisis en uit de quarantaines. Ik laat me als niet-gevaccineerde heel vaak testen, anders kan ik mijn werk als theaterjournalist nauwelijks nog doen. Ik ben daardoor wellicht de meest veilige toeschouwer in die hele theaterzaal. Er zijn democratische alternatieven mogelijk voor het CST, via een testbeleid bijvoorbeeld, maar ze zijn nog nooit echt onderzocht.”

Dat een volledige vaccinatiegraad ons niet van het virus zal verlossen en dat je vragen kunt stellen bij de waarde van dat CST, daarin kan ik je volgen. Maar het is toch niet omdat je het niet volledig kunt oplossen dat je niet moet proberen zoveel mogelijk te doen?

“Voor wie dat wil en daar geen ethische, religieuze of medische bezwaren tegen heeft. Ik ga ook nooit tegen mensen zeggen dat ze zich niet moeten laten vaccineren. Het probleem is net het omgekeerde: het geweld dat wordt uitgeoefend op mensen die om welke reden dan ook beslissen om dat niet te doen.”

Geweld? Is dat niet wat overdreven?

“Absoluut niet. Je moet eens op de taal letten die gebruikt wordt als het over niet-gevaccineerden gaat. Het discours lijkt op oorlogstaal. Verbaal geweld is geweld, en vaak de voorbode van sociaal geweld - uitsluiting - en fysiek geweld.

“Het is waanzinnig hoe licht men over die uitsluiting uit het publieke leven gaat. Je moet het blijkbaar aan den lijve ondervinden om te ervaren hoe belastend het is. Deelnemen aan het publieke leven is geen luxe. Het gaat over deelnemen aan cultuur, aan vrijetijdsactiviteiten met je kinderen, aan sport. Die ervaring heeft van mij de afgelopen anderhalf jaar een ander mens gemaakt - een bozere mens, die haar vertrouwen in de overheid heeft verloren.”

Het CST is er net gekomen om mensen aan te moedigen zich te laten vaccineren. Bij jou heeft dat blijkbaar averechts gewerkt.

“Totaal averechts. Net als bij heel veel andere mensen. Nu denkt men aan een vaccinatieplicht. Ook die zal mij en vele anderen niet overtuigen. Want het is de extreme consequentie van alles waartegen ik me verzet.”

Uit de comfortzone

Ze heeft het wat moeilijk om uit haar woorden te komen, zegt ze. Terwijl ze doorgaans alles helder verwoord krijgt. Maar ook voor mij is het moeilijk. Al twee jaar lang volg ik coronacurves op de voet, spreek ik experts en zie ik het menselijk leed. In de ziekenhuizen, in de woon-zorgcentra, in de rest van de maatschappij. Verhalen die in je kleren blijven zitten. Maar het is maar door uit je comfortzone en eigen tunnel te komen en te luisteren naar de ander dat je kunt bijleren. Dat beseffen we allebei.

Dat het wél uitmaakt dat zoveel mogelijk mensen gevaccineerd raken, merk ik op. Als je kijkt naar de ziekenhuizen, zie je dat daar proportioneel gezien veel meer niet-gevaccineerden liggen. Daardoor dreigt de zorg te crashen. Dat is net het échte gezondheidsprobleem. Dus moeten we niet-gevaccineerden pushen, toch? 

“Vind je?” repliceert ze. “Wat jij ‘pushen’ noemt, noem ik: stigmatiseren en uitsluiten. Dat is een hoge prijs, in verhouding tot de winst. Stel dat we ons allemaal lieten vaccineren, zouden de ic’s dan leeg zijn?”

Wel een pak leger. Als de ziekenhuizen minder belast worden, moet er ook geen andere zorg uitgesteld worden. Ook op dat vlak gebeuren er drama’s.

“Dat ontken ik absoluut niet. Maar intussen is de crisis bijna twee jaar oud. Moeten we dan niet eerder iets doen aan de opschaling van de zorg? Zit daar niet het echte probleem? Je veroordeelt nu een groep mensen ertoe buiten de samenleving te gaan staan omdat de regeringen decennialang laks met de zorg omgingen.”

Terecht punt, maar de structurele problemen in de zorg los je niet zomaar op.

“Maar je vraagt van mensen in return wel heel ingrijpende dingen.”

Kun je dat uitleggen? Als gevaccineerde is het moeilijk te snappen waarom het veel gevraagd zou zijn. Mij lijkt het eerder een kleine moeite om voor die prik te gaan.

“Het is veel van mij gevraagd om mijn politieke overtuiging aan de kant te zetten. Ik kan mij ethisch totaal niet vinden in wat er nu op politiek vlak gebeurt. Voor mensen die het uit religieuze overtuiging doen, is het wellicht nog een grotere stap. Aan wie oprecht bang is om ziek te worden of schadelijke gevolgen te ondervinden, vraag je dat ze hun diepe angst zomaar opzijzetten. Ik vind dat geen kleine vraag.

“Dat mensen vanuit een zeer diepe ethische, politieke of religieuze overtuiging nee zeggen, is gerechtvaardigd. Ik vind dat je dat recht hebt. Maar wat je vervolgens overkomt, is nu wel volkomen disproportioneel.”

Jij volgt wel zo goed mogelijk de regels, wat ik apprecieer. Maar velen denken dat vaccinweigeraars zich er niets van aantrekken.

“Dat is dan een grote misvatting: het een heeft niets met het ander te maken. Om te beginnen ben ik trouwens geen vaccinweigeraar, zoals je me al een paar keer noemt: mijn kinderen hebben alle basisvaccins gehad. Ik weiger specifiek dit vaccin, om politieke redenen. En in de grote groep mensen die dit vaccin weigeren, zitten allerlei soorten mensen, met wie ik me verder niet per se associeer - ik heb alleen met hen gemeen dat ik deze prik niet wil. Voel jij je sowieso diep verbonden met alle gevaccineerden? Ook met de extreemrechtse figuren onder hen? Nee toch?”

Hoe reageert je omgeving?

“De meeste mensen reageren niet slecht, wel vragend. Soms krijg ik ook een negatieve reactie. Ook van vrienden, die niet meer willen afspreken omdat ik niet ‘safe’ ben. Ze zijn bang dat ik besmettelijker ben.

“Pijnlijk, maar een logisch gevolg van het feit dat mensen voortdurend zijn bang gemaakt. Ze zien niet-gevaccineerden als de zondebok. Er is veel discussie over de vergelijking van wat hier gebeurt met de Holocaust. Die vergelijking is volgens mij van de pot gerukt, de geschiedenis herhaalt zich gelukkig nooit. Maar de mechanismen die gebruikt worden om mensen uit te sluiten of zwart te maken, zijn wel de universele zondebokmechanismen.”

Je zegt ‘bang gemaakt’, maar wie maakt hen dan bang?

“Een amalgaam van mainstreammedia aangestuurd door de politiek en de social media die in hun eigen filterbubbel zitten. Ik lees, voor alle duidelijkheid, geen alternatieve media. Maar de berichtgeving is eenzijdig, waarbij het officiële beleid rond vaccinatie en maatregelen disproportioneel veel aandacht krijgt. Genuanceerde stemmen worden nauwelijks gehoord. Alsof er maar één wetenschappelijke waarheid is. Daarom vind ik de verslaggeving over wetenschap zo problematisch.”

Er is wel zoiets als wetenschappelijke consensus. Over vaccins is die erg groot. Moeten de media dan per se iemand opvoeren die er anders over denkt?

“Ja. Zo werkt een democratisch debat nu eenmaal, ook de officieel ‘onwenselijke’ stemmen dienen te worden gehoord. Wat meer nuance zou goed zijn, vind ik. Er is bijvoorbeeld ook nog nooit een deftig debat gevoerd over het CST. Vind je dat normaal?”

Dat is wel gevoerd, zowel in de media als in het parlement. Met uitzondering van Vlaams Belang en PVDA zien alle politieke partijen de noodzaak daarvan in. Misschien is de uitkomst van het debat gewoon niet wat je graag zou zien?

“In de media kun je nauwelijks spreken van een eerlijk debat, toch? Politiek zullen we zien wat dat in 2024 oplevert. Er zijn heel wat mensen boos. Zowel niet-gevaccineerden als gevaccineerden. Daar hou ik mijn hart voor vast.

“Bij het begin van de crisis heeft de overheid systematisch ingezet op het bang maken van de bevolking, omdat ze vond dat de situatie dat rechtvaardigde. Maar ze vergaten één ding: die angst gaat niet weg. Hij blijft, verspreidt zich en wordt groter. We zijn intussen twee jaar verder, en mensen gaan onderdoor aan die angst, het wantrouwen en de haat. De consequenties daarvan zijn vele malen erger dan de crisissituatie zelf. Ik kan alleen maar zeggen dat ik een angstige, gepolariseerde en haatvolle maatschappij zoals we die nu aan het opbouwen zijn veel erger vind. Vandaar dat mijn verzet politiek is.”

Kan er iets jou nog overtuigen om de prikken wel te laten zetten?

“Als de politieke bezwaren van de baan zijn en alle discriminerende maatregelen tegenover de niet-gevaccineerden weg zijn, zou het ik nog durven te overwegen. Wie weet?”

Vergt het niet enorm veel energie om zo principieel te zijn?

“Gigantisch. Ik moet opletten voor mijn woede. En ik ben dan nog geprivilegieerd. Ik kan die tests betalen als ik eens een cavaatje wil gaan drinken in een of andere hippe bar. Maar het maakt een heel boze mens van je en het is mijn grootste gevecht om niet te verzuren.

“Er wordt mij vaak gevraagd of het niet egoïstisch is van mij om mij niet te laten prikken. Zo zie ik dat niet. Ik vind net dat mijn bezorgdheid over hoe onze samenleving politiek-sociaal evolueert heel betrokken is. Ik wil dat we democratisch en verdraagzaam blijven, en met elkaar blijven praten. Het enige wat ik niet wil doen, is dat prikje laten zetten.”

Nee, elkaar overtuigd hebben we ook na dit gesprek niet. Ik blijf pro, zij blijft een weigeraar. Maar overtuigen was ook nooit de bedoeling. Begrijpen en nieuwe inzichten verwerven wel. Wat het doet met iemand om buiten het publieke leven geduwd te worden, kon ik mij als gevaccineerde nauwelijks voorstellen. En het wederzijds respect is aan de keukentafel bijna fysiek voelbaar.

Bij het afscheid verwoordt Evelyne dat gedeelde gevoel nog met een citaat dat ze onlangs ergens las en koestert. Het is een uitspraak van een Perzische geleerde: ‘Out beyond rightdoing and wrongdoing, there is a field. I’ll meet you there.’