Gewoon eten wat je wilt op ‘anti-dieetdag’? Steeds meer experts hangen het nieuwe ‘intuïtieve eten’ aan

Dit verhaal verscheen voor het eerst op 15 januari 2022.

Als u een beetje een levensgenieter bent slaat u deze weekendkrant open aan de ontbijttafel. Wat ligt er op uw bord? Een vezelrijke boterham om uw darmtransit te bevorderen? Een eitje, rijk aan proteïne, of een vetarme yoghurt? Is het een cheat day en bent u voor de koek met ingebakken crème gegaan, of doet u aan intermittent fasting en en houdt u het bij zwarte koffie?

Er zijn maar weinig dagelijkse handelingen waar we nog steeds zoveel bij (moeten) nadenken als eten. Of u ze nu meegekregen hebt van thuis of ergens opgepikt in de media: de mens heeft zich de afgelopen decennia allerlei tegenstrijdige dieet­regels eigen gemaakt omdat God wil dat we ons vermenigvuldigen, maar GOOP wil dat we ons halveren. “De dieetindustrie is een virus”, schreef Jessica Knoll in de New York Times. Een virus dat zich nestelt in iedereen die ermee in aanraking komt, ook al manifesteert het zich soms asymptomatisch. Want ook wie nog nooit op dieet is geweest, is dankzij voedingslabels, lifestylemedia en brunches met vrienden voldoende met dieetcultuur in contact gekomen om een oordeel te hebben over koolhydraten, lightmayonaise of zero­frisdrank. Fruit is goed, maar blijf weg van bananen want dat zijn caloriebommen en vruchtensap bevat vaak evenveel suiker als een cola. Geen pasta, pistolets of patatjes zegt Pascale, en eigenlijk heb je waarschijnlijk geen honger, maar gewoon dorst. Drink twee grote glazen water voor elke maaltijd en kauw tussendoor op kauwgom zodat je btenminste niets doorslikt. Als je toch per se wil snacken, doe dat dan met selder — je verbrandt meer calorieën met de vertering dan dat je er binnenkrijgt — maar zorg ervoor dat je na acht uur ‘s avonds niet meer eet want dan is je verbrandingsoven al uitgeschakeld. Steek die ’s ochtends meteen weer in gang door te ontbijten, maar vergeet niet om voor de lunch niet te eten zodat je lichaam zijn vetreserves kan aanspreken.

Het is verwarrend. Vermoeiend. En vaak verloren moeite.

Viraal

Grootschalig onderzoek heeft al veelvuldig bewezen dat restrictieve diëten, waarbij voedingsgroepen geschrapt of het aantal geconsumeerde kilocalorieën drastisch verlaagd worden, niet werken. Nu goed, ze werken wél, maar enkel op korte termijn omdat ze niet vol te houden zijn of omdat je lichaam zich simpelweg aanpast aan deze vorm van ontbering ­— een vernuftig staaltje darwinisme waar we dankbaar om zouden moeten zijn, maar dat we vandaag vervloeken. Grofweg 95 procent van de mensen die een streng dieet volgen komen het gewicht dat ze initieel verloren waren binnen de vijf jaar weer bij — vaak zelfs nog een paar kilo extra. Herhaaldelijk op streng dieet gaan zorgt ervoor dat je metabolisme vertraagt, waardoor je uiteindelijk minder zal verbranden en bovendien plegen heel wat diëten roofbouw op je spieren, die nochtans bijdragen tot een gezonde stofwisseling. Ze ontregelen de afgifte van ghreline (verantwoordelijk voor je hongergevoel) en leptine (verzadigingsgevoel) en doen je lichaam in een staat van ‘hongersnood’ verkeren waardoor je naar energie in de vorm van snelle suikers gaat verlangen.

Geen enkel ander project dat zo’n erbarmelijk slaagpercentage kan voorleggen trekt jaarlijks zoveel volk, al zal u vandaag niemand kennen die ‘op dieet’ is.

Zoals het een slim virus betaamt, is de dieetsector ondertussen immers gemuteerd en heeft het zich onder de ‘wellness’-banner genesteld. Want dun willen zijn is demodé, maar we willen wel allemaal gezónd zijn, toch?

Voeding is anno 2021 haast een religie geworden, iedere hap iets wat je dichter bij de eeuwige jeugd, dan wel dichter bij de kist brengt. Het schuldgevoel als kers op de verboden taart.

Als je jezelf graag ziet, ontgift je je darmen, herstel je je hormonale balans, geef je je immuniteit een boost en neem je voor de zekerheid alles wat je hebt gegeten nog eens in de vorm van supplementen ook.

“En dat terwijl de basis van gezonde voeding in al die jaren niet veranderd is”, zegt hoofddiëtist van het UZA Michaël Sels. Veel groenten, fruit, peulvruchten, volle granen, gezonde vetten, onbewerkte producten en eventueel mager vlees of vis. Het is dan ook niet verwonderlijk dat toen een Amerikaans panel van voedingsdeskundigen veertig diëten en voedingsgewoontes op vlak van haalbaarheid, gezondheidseffecten, veiligheid en gewichtsverlies onderzocht, het mediterrane dieet er deze week als beste uitkwam. “Mensen kennen die basisprincipes eigenlijk wel, maar toch slaagt maar 5 procent van de Vlaamse volwassenen erin om voldoende groenten te eten, slechts 10 procent eet voldoende fruit”, aldus Sels. “De fixatie op voeding is nog nooit zo groot geweest, maar we gaan er steeds minder goed mee om. Obesitas is een toenemend probleem, tegelijkertijd worden steeds meer patiënten opgenomen met een eetstoornis. Ik denk dat het belangrijk is dat de relatie tussen mens en voeding hersteld wordt, dat we kunnen terugkeren naar de essentie.”

Confronterend kinderspel

De nieuwste revelatie in het dieetlandschap is daarom ook allerminst een dieet. Intuïtief eten is een voedingsfilosofie die door steeds meer experts gedragen wordt, een methode die erop gericht is om alle regels van de dieetindustrie te ontleren en met een blanco canvas opnieuw te vertrouwen op je eigen lichaam. Om te eten wanneer je honger hebt, te stoppen wanneer je voldaan bent en te eten wat goed smaakt, goed doet voelen en goed is. Klinkt kinderspel, maar in de realiteit is het vooral ontzettend confronterend, zegt diëtiste Celien Rombouts, zaakvoerster van Healthy Habits die zich specialiseerde in intuïtief eten. “Dat komt omdat ons constant aangeleerd wordt dat je net niet mag vertrouwen op jezelf. Dat we een gezond lichaam alleen maar kan bereiken door bepaalde extern opgelegde regels en schema’s te volgen. Die regels overboord smijten voelt voor veel mensen aan alsof ze alle controle verliezen.”

Hoewel de beweging steeds meer in een stroomversnelling geraakt, en u ze misschien al wel bent tegengekomen in lifestylepublicaties of sociale media, is ze al in 1995 ontsproten aan het brein van Amerikaanse diëtisten Elyse Resch en Evelyn Tribole. Initieel was de methode ontwikkeld voor mensen met een eetstoornis en chronische diëters, maar dankzij onze grootschalige verstoorde relatie met voeding is ze vandaag des te relevanter.

“Het is ook lang onder de radar gebleven omdat het de moeilijkste methode is”, zegt Rombouts. “Niet alleen voor artsen, die moeten afwijken van gestandaardiseerde schema’s, maar ook voor de cliënten. Want hoewel ze ontzettend moeilijk vol te houden zijn, geven strenge diëten wel duidelijkheid en structuur. Je mag maar zoveel calorieën eten. Je mag geen koolhydraten. Je mag enkel tussen die bepaalde uren eten. Maar die rigide houding zorgt er eveneens voor dat mensen, wanneer ze een van die regels overtreden, meteen overboord gaan. Omdat ze vastzitten in een zwart-witdenken rond wat ‘goed’ is en wat ‘slecht’. Een handje chips veroorzaakt een foertrespons waarbij ze een hele zak chips en misschien nog een tweede achterover slaan “want het is toch al om zeep”. Die reactie vervatte Rombouts in de titel van haar boek F*ck it, maandag start ik echt (2022) waarin ze de dieetcultuur weerlegt. Via verschillende hoofdstukken wil Rombouts mensen meenemen in de tien principes van intuïtief eten, waaronder je lichaam respecteren, je hongerschaal leren kennen, je gezondheid waarderen, de dieetmentaliteit vergeten en vrede sluiten met eten.

Wie nu peentjes zweet: vrede sluiten met eten wil niet zeggen dat je al je maaltijden met chicken nuggets on the side moet nemen. “Dat is denk ik het vooroordeel waar ik het meeste mee te maken krijg”, zegt Rombouts. “Ga ik dan niet de hele dag frieten eten? Ik counter dat dan meteen. Wat als je dat zou doen? De meesten realiseren zich wel dat ze dat op de duur ook wel beu zouden worden. Dat het spannende ervanaf is en dat ze na een paar dagen vette bewerkte voeding plots weer zullen snakken naar een salade. Maar het is wél belangrijk dat ze zichzelf onvoorwaardelijke toestemming geven om die frieten te eten en dat ze dat niet zien als iets slechts.”

Nogmaals, dat klinkt niet als iets wat deskundige in de voedingsleer zou voorschrijven, maar intuïtief eten is wel degelijk gesteund op heel wat beproefde methodes uit de psychologie. Zo is er het principe van schaarsheid, dat voorschrijft dat wat beperkt is, meer waard wordt. Als je enkel mag ontbijten met pannenkoeken op zondag omdat die dag je zondigdag is, zal je sowieso ontbijten met pannenkoeken op zondag, ongeacht of je daar zin in hebt. Daarnaast is er ook de toestemmingsparadox: wanneer iets niet toegelaten is, wordt het des te aantrekkelijker, maar door alle stigma rond voeding te verwijderen en jezelf onvoorwaardelijke toestemming te geven om de dingen te eten die je anders van jezelf niet mag eten, heb je er minder drang naar én ga je ook niet in overdrive wanneer ze plots voorgeschoteld worden.

“Natuurlijk ga je niet van de ene dag op de andere onverschillig kunnen zijn voor dat pak suikerwafels in je kast”, zegt Rombouts. “Het werkt een beetje als exposure therapie: langzaam maar zeker leer je minder bang zijn van voedingsmiddelen, ga je er gewend aan geraken dat je ze gewoon kan nemen, ga je jezelf toelaten dat je ze mag nemen en ga je je realiseren dat je ze niet hoeft te nemen.”

Zo wordt je eetgedrag niet meer bepaald door wat je mág eten, maar door wat je wíl eten, en dat zijn best meer broccolistronkjes dan je zou denken. “Een van de fundamenten van intuïtief eten is leren luisteren naar je lichaam, om weer honger en verzadiging te leren voelen en om te realiseren waar je lichaam zich goed bij voelt, welke voedingsmiddelen energie geven, van welke je buikpijn krijgt, … het is weer openstaan voor alle signalen die je lichaam geeft, en dat is heus niet alleen ‘eet pizza’, lacht Rombouts.

Onder de motorkap

Gestript van alle aangeleerde stellingen, stigma en schuldgevoel zou je lichaam in principe een machine moeten zijn die gewoon kan aangeven wat het nodig heeft, maar zo simpel is het helaas niet, vreest Sels. “We bestaan nu eenmaal niet in een vacuüm en je wordt beïnvloed door heel wat externe factoren. Voeding is tegenwoordig altijd en overal beschikbaar, van de snoeprepen in de krantenwinkel tot het potje nootjes op café en de snackbar op iedere straathoek. Je kan om middernacht zelfs nog een fietskoerier naar de supermarkt sturen en die brengt dan doorgaans geen netje mandarijnen. Marketeers in de voedings­industrie zijn bovendien ontzettend bedreven in subliminale boodschappen sturen en behoeftes creëren die we eigenlijk niet hebben. Intuïtief vertrouwen op wat je lichaam zegt op vlak van voeding is dus niet mogelijk in deze maatschappij die ons constant aanspoort om te consumeren.”

Intuïtief eten heeft daarom misschien een wat ongelukkig gekozen naam, zegt ook Rombouts. Het is niet blind reageren op het lampje in je dashboard dat flikkert dat je Oreo’s wil, het is vooral onder de motorkap kijken. “In plaats van boos te worden op jezelf omdat je een heel pak koeken hebt opgegeten, kan je beter analyseren waarom dat gebeurt. Heb je een vervelend gesprek gehad, heb je stress, eet je misschien altijd koeken na het avondeten of voor tv, … door daarbij stil te staan leer je bij over waarom je bepaalde voedings­behoeftes hebt en leer je ook om ermee om te gaan. Nogmaals: het is niet zo dat je geen koeken mag eten, maar geniet er tenminste van. Koeken eten uit gewoonte of koeken eten omdat je moe bent en nood hebt aan suiker is niet plezierig en misschien ook niet zo efficiënt als gewoon eens een avond vroeger in bed kruipen.”

Het is dat noodzakelijke denkproces dat eventueel kan leiden tot het aanpakken van je snoep­gedrag dat geen ruimte krijgt wanneer je voeding meteen demoniseert. Het is dat halverwege stilstaan (en eventueel het pak koeken terug in de kast te leggen) dat onmogelijk is wanneer je vastzit in een eetbui die aangevoerd wordt door het idee dat dit de allerlaatste keer is dat je Oreo’s mag eten ‘want morgen begin ik écht’.

Want natuurlijk, wetenschap blijft wetenschap.

Koeken zijn niet bepaald nutritionele superhelden en ervoor zorgen dat we voldoende vitaminen, mineralen, en andere belangrijke voedingsstoffen binnen krijgen is weldegelijk essentieel voor ons fysiek en mentaal welzijn. Dat weten de experts die intuïtief eten voorschrijven ook. Daarom dat de laatste stap in het proces voedingseducatie is. Niet omdat dat minder belangrijk is, maar omdat het meer gevorderd is. “Je moet eerst het psychologische luik aanpakken — komaf maken met zwart-witgedachten en de dieetmindset, het weer leren aanvoelen van honger en verzadiging- om dáárna te leren over hoe een gezond en gevarieerd voedingspatroon eruit ziet en welke voedingsmiddelen en gewoonten je kan incorporeren om beter voor je lichaam te gaan zorgen”, zegt Rombouts. Met andere woorden: als iemand met een dieetmindset leert dat een banaan, naast kalium en voedingsvezels, ook zetmeel bevat, zal die bang worden van een banaan,terwijl iemand die al wat verder staat vanzelf zal kunnen concluderen dat je misschien niet elke dag acht bananen moet eten.

Baanbrekend

Prima theorie, maar werkt het ook echt?

“Dat hangt ervanaf wat je daarmee bedoelt”, zegt Rombouts. “Klassieke diëten worden doorgaans beoordeeld op basis van hoe snel je (veel) gewicht kan verliezen — dat is bij intuïtief eten niet het doel, en ook niet voor iedereen een bijwerking. Bepaalde mensen zullen weinig effect merken op de weegschaal, anderen zullen afvallen omdat ze minder eetbuien hebben en bij sommige mensen, die zich lang alles ontzegd hebben, kan intuïtief eten zelfs zorgen voor (tijdelijke) gewichtstoename. Maar als het je doel is om uiteindelijk mentaal en fysiek gezonder te zijn, dan werkt het.”

De wetenschap schaart zich ondertussen ook achter de revolutie. Studies hebben al aangetoond dat mensen die de methode toepasten minder vatbaar zijn voor eetbuien en eetstoornissen en stabieler bleven in gewicht. Niet onbelangrijk wanneer eerder onderzoek heeft uitgewezen dat de gevolgen van gewichtsschommelingen en stress op lange termijn schadelijker zijn dan overgewicht, al bleek uit de studies dat mensen die leren intuïtief eten ook minder risico lopen op obesitas in de toekomst. Bovendien is bewezen dat intuïtief eten bijdraagt tot een beter zelfbeeld en beter mentaal welzijn in het algemeen.

Dat merkt Celien Rombouts ook bij haar cliënten. “Nog meer dan wat ze van zich afgeschud hebben, vind ik het inspirerend om te horen wat ze gewonnen hebben. Ik krijg mailtjes van mensen die eindelijk weer op de foto gaan met hun kinderen, die weer kunnen genieten van etentjes met vrienden, zich in de sportschool of op het strand durven vertonen, van partners die zeggen dat hun geliefde veel gelukkiger rondloopt, van moeders die zo blij zijn dat hun dochter nog eens met hen wil gaan shoppen, alle dingen die het leven de moeite waard maken maar waar ze vroeger te veel angst en te weinig energie voor hadden omdat ze constant bezig waren met eten of niet-eten.”

En dat is, in feite, wat misschien nog het baanbrekendste is.

Bij intuïtief eten leer je om op een gezonde manier je lichaam fysiek en emotioneel te voeden en er zorg voor te dragen. Uiteindelijk zal deze levensstijl ook leiden tot een bepaald gewicht, eentje dat misschien hoger ligt dan het getal waarnaar je altijd streefde. Een getal waarvan je in eer en geweten zal moeten zeggen dat je er gezonder noch gelukkiger van zal worden om het te proberen bereiken. Een getal dat je moet loslaten, om alles wat ervoor in de plaats komt te kunnen omarmen.

Eten doe je met mate, met maten, maar niet met gewichten.

Celien Rombouts, F*ck it, maandag start ik echt (...en andere dieetonzin weerlegd), Pelckmans Uitgevers, 220 p., 22,50 euro. Verschijnt op 17 maart.