Het verhaal van Anne Frank en haar familie is een van de bekendste uit de Tweede Wereldoorlog. Met dank aan haar dagboek, waarin ze beschreef hoe ze met haar geliefden ondergedoken zat in een achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam. Wat al die decennia een groot mysterie is gebleven, is wie de familie Frank verraden heeft en ervoor gezorgd heeft dat de Duitse bezetters hen vonden en deporteerden. Anne Frank overleed uiteindelijk in het concentratiekamp Bergen-Belsen.

De Nederlandse documentairemaker Thijs Bayens stelde in 2017 al voor een nieuw onderzoek in te stellen naar het verraad, en die oproep kreeg navolging. Een internationaal coldcaseteam besliste 66 gigabyte aan informatie, gaande van oude en nieuwe interviews en dagboeken tot adreslijsten en oorlogsdossiers uit archieven, te doorzoeken en onderzocht tientallen eerder geformuleerde theorieën over wie het gedaan zou kunnen hebben.

Notaris

Zij kwamen uiteindelijk uit bij de Joodse notaris Arnold van den Bergh, zo blijkt uit het boek Het verraad van Anne Frank. Van den Bergh zou uit eigenbelang gehandeld hebben. De notaris was zelf een Jood, maar overtuigde een Duitse ambtenaar dat hij dat niet was en kreeg uitstel van deportatie omdat hij een belangrijke rol speelde in de Joodse Raad. Pas toen zijn uitstel van deportatie in 1944 verviel en hij ruzie kreeg met een collega, dreigde hij ontmaskerd te worden en sloot hij een deal door onderduikadressen te geven aan de Duitsers. En daarin stond ook het adres van de familie Frank.

“Bij zo’n oude zaak heb je geen DNA-bewijs of videobeelden, dus het zal altijd aankomen op indirect bewijs”, zegt gepensioneerd FBI-rechercheur Vince Pankoke, die deel uitmaakte van het onderzoeksteam. “Toch heeft onze theorie een waarschijnlijkheidspercentage van zeker 85 procent. We hebben geen smoking gun, maar wel een warm wapen met lege hulzen ernaast.” Met andere woorden: Pankoke is erg overtuigd van de theorie van de onderzoekers.

Een van de onderzoeksleiders, de Nederlandse journalist Pieter van Twisk, voegt daar aan toe dat van de dertig onderzochte theorieën er “27, 28 zeer onwaarschijnlijk tot onmogelijk zijn”.

Briefje

Opmerkelijk is dat Otto Frank, de vader van Anne, niet lang na de oorlog een briefje had gekregen waarin het verraad van de notaris al uit de doeken gedaan werd. “Uw schuilplaats te Amsterdam werd indertijd medegedeeld aan de Jüdische Auswanderung te Amsterdam, Euterpestraat, door A. van den Bergh, destijds woonachtig nabij het Vondelpark, O. Nassaulaan. Bij de J.A. bestond er een hele lijst door hem doorgegeven adressen”, stond daarin.

Pas in 1964 kwam vader Frank met het briefje naar buiten. Dat van den Bergh nooit eerder ernstig was genomen als verdachte, heeft als reden dat algemeen aangenomen werd dat hij in 1944 in een concentratiekamp zat. Dat bleek niet waar te zijn, ontdekten de onderzoekers, waardoor de theorie veel waarachtiger werd.