Poetin heeft niet alleen Oekraïne in het vizier: ook in deze regio’s laat Rusland de spierballen rollen

1. Zweeds eiland Gotland in de Oostzee

Vandaag patrouilleren zwaarbewapende Zweedse militairen op Gotland, een eiland in het hart van de Oostzee. Ze werden donderdag met een C-17-transportvliegtuig overgevlogen. Ze zijn aanwezig in en rond de haven van het pittoreske stadje Visby. Elders staan nabij de stranden nu pantservoertuigen met zwaar geschut opgesteld, de laatste dagen aangevoerd met ferry’s. De bewoners kregen via de media een waarschuwing: dit is geen oefening.

De Zweedse regering is erg bezorgd over Russische landingsvaartuigen die op aanvalsafstand van het eiland zijn komen varen. De aard van de schepen maakte al duidelijk dat de Russen niet zomaar even komen oefenen, want ze werden sinds eind december weggehaald van routine-opdrachten in de Atlantische Oceaan, de Zwarte Zee en de Middellandse Zee.

Volgens militaire bronnen van de krant Dagens Nyheter gaat het om minstens twee schepen van de Ropucha-klasse, waarin plaats is voor 10 tanks en 340 militairen. Er is ook een schip van de Ivan Gren-klasse, met ruimte voor 13 tanks en 300 infanteristen. Vanuit Baltiysk, de haven van de Russische exclave Kaliningrad, vertrokken nog eens drie gelijkaardige schepen.

De reden van het Russische invasiedreigement is drievoudig. Zweden is weliswaar geen NAVO-lid, maar zoekt door de oplopende spanningen toenadering tot de alliantie. Het Kremlin wil met de machtsontplooiing zijn eisen kracht bijzetten: de NAVO mag dit land en andere in de regio niet opnemen. De andere twee redenen hebben te maken met de strategische ligging van Gotland. Controle zou de Russen meer invloed geven over de Oostzee, waardoor de Nordstream-gaspijplijnen lopen. Ze zouden er ook scheeps- en luchtafweer kunnen installeren die het moeilijker maken voor NAVO-schepen en -vliegtuigen om langs te komen. Momenteel is er maar één NAVO-schip in de buurt, de Nederlandse Zr. MS. Rotterdam. 

De manoeuvres kunnen evenwel ook een afleiding zijn om de NAVO te dwingen versterkingen te sturen naar de Oostzee, die de alliantie dan niet kan inzetten op andere fronten. Of de Russen hebben Gotland net nodig om een ander front te vergemakkelijken: de Suwalki-corridor.

2. De Suwalki-corridor, de achilleshiel van de NAVO

Die andere kopzorg ligt vlakbij. De Suwalki-corridor is een gebied op de Pools-Litouwse grens, tussen Wit-Rusland en de Russische exclave Kaliningrad aan de Oostzee. Daar, in het oud-Pruisische Königsberg, heeft Rusland een strategische militaire basis waar modern S400-luchtafweer staat opgesteld. Hiermee kunnen ze nu al de toegang tot het luchtruim ontzeggen aan oudere NAVO-gevechtsvliegtuigen.

Een landbrug scheppen tussen Wit-Rusland en Kaliningrad zou Poetin niet alleen logistiek goed uitkomen, het zou vooral een geopolitieke stunt zijn die de geografische eenheid van de NAVO verbreekt. De Baltische lidstaten Litouwen, Letland en Estland zouden dan afgesneden worden van Polen en omsingeld raken door de Russische invloedssfeer.

De NAVO is zich van deze achilleshiel bewust en is de voorbije maanden extra op haar hoede vanwege Russische troepenbewegingen vanuit Kaliningrad en aan Wit-Russische kant. Zo rapporteerde de denktank European Council on Foreign Relations dat het 41ste Russische legeronderdeel vanuit Siberië overgebracht werd naar het Russische westelijke district, waar het vorig jaar deelnam aan de vierjarige oefening Zapad (‘Westen’), die een aanval simuleert op de oostelijke flank van de NAVO. En daarna bleven ze er aanwezig. 

Sinds oktober zijn ze ondergebracht in de buurt van de Russische stad Smolensk, vlak bij Wit-Rusland. Met dat land voerden de Russen de bilaterale oefeningen de voorbije weken op. Deze troepen kunnen ook ingezet worden tegen Oekraïne, maar opnieuw: hun positie op het schaakbord dwingt de NAVO nu ook haar defensieve hand in te zetten op de Suwalki-corridor.

Evident is dat niet. Als laagland is het gebied moeilijk te verdedigen. Het is typisch terrein voor een leger dat massaal met tanks en infanteristen binnenrolt. Inzake getallensterkte in de regio heeft Poetin op dit moment de bovenhand.

Een aanval op de Suwalki-corriror zou Artikel 5 van het NAVO-handvest in gang zetten, waarbij alle lidstaten zich engageren de anderen te helpen. Dit zou dus hoog spel zijn, zelfs voor Poetin. Toch het valt het in het huidige opbodklimaat niet langer uit te sluiten dat de Russische president denkt dat een verrassende blitzkrieg hem een voordeel geeft om het westen in een catch 22-situatie te dwingen. 

Een verovering zou onvermijdelijk gevolgd worden door politieke twijfel onder Europese leden over de tegenreactie. Ook België wordt dan betrokken, niet in het minst omdat we dit jaar in NAVO-verband 140 militairen naar Litouwen gaan sturen. 

De Krim leerde Poetin al: hoe langer je een patstelling afdwingt, hoe definitiever ze wordt.

3. Open steun aan Bosnisch-Servische paramilitairen

Vorige week zondag vond in de Republika Srpska, het Servische deel van de Bosnische Federatie, een verontrustende paramilitaire parade plaats. In de stad Banja Luka marcheerden zwaarbewapende paramilitairen onder het goedkeurende oog van Russische diplomaten. Bosnische media rapporteerden ook dat leden van de Russische motorbende Nachtwolven meestapten, met een Russische vlag. Dezelfde bende, geleid door Poetins persoonlijke vriend Aleksandr Zaldostanov, hielp het Kremlin in de maanden na de annexatie van de Krim in 2014 om de lokale bevolking te intimideren en met antiwesterse gevoelens te indoctrineren.

De optocht was een regelrechte provocatie. Daarmee gaf Moskou openlijk steun aan de radicale leider van de Bosnische Serviërs, Milorad Dodik, die de voorbije maanden dreigde met de oprichting van een eigen leger en een afscheiding van Bosnië. Aanleiding was zijn protest tegen een wet die Bosnië aannam om de ontkenning van genocide, waaronder Servische bloedbaden zoals Srebrenica (17 april 1992), strafbaar te stellen. Dodik is een openlijke negationist van Srebrenica. Op de parade van vorige zondag werden strijdliederen gezongen die Servische veroveringen herdenken.

De Republika Srpska werd opgericht na de Dayton-vredesakkoorden van 1995. Het gebied wordt in twee gesplitst door de etnisch gemengde Brcko-corridor. Daar zijn er recent steeds meer incidenten waarbij extremistische Serviërs, zogeheten četniks, Bosnische moslims intimideren. De VS namen al financiële sancties tegen Dodik maar hij voelt zich gesterkt door Poetin, die zo opnieuw een lucifer houdt aan het buskruit van de Balkan.

4. Russische Wagner-huurlingen naar Mali

Al sinds oktober komen en gaan in Mali Russische huurlingen van het privébedrijf Wagner, op uitnodiging van de militaire junta. Officieel zijn zij geen Russische militairen , officieus werken ze nauw samen met het Kremlin. Ze zijn berucht om hun mensenrechtenschendingen in Centraal-Afrika, waar ze beschuldigd worden van de moord op drie Russische journalisten die hun activiteiten daar onderzochten. Hun komst is reden voor grote ongerustheid bij de EU. Met name Frankrijk, maar ook België, is bezorgd.

De Fransen vechten sinds 2014 tegen islamitische opstandelingen in Noord- en Centraal-Mali, die gelieerd zijn aan Al Qaida en IS. België wil deze missie vanaf volgend jaar met minstens 150 militairen steunen. Ons land neemt in Mali deel aan twee operaties: de vredesmissie van de Verenigde Naties (MINUSMA) en de trainingsmissie van de Europese Unie (EUTM). Mali is strategisch door de grote voorraden uranium, nodig voor kernenergie en nucleaire wapens. Ook Rusland aast op onontgonnen voorraden.

De vrees bestaat dat de aanwezigheid van de Wagner-troepen de situatie alleen maar conflictueuzer zal maken, al dan niet op aangeven van het Kremlin.

5. En wat met Oekraïne?

Dit weekend zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov op CNN dat Rusland en het Westen op “totaal uiteenlopende” posities blijven over Oekraïne, ondanks een week intensieve diplomatieke contacten. Hij noemde dat “verontrustend”.

Aan de grens met Oekraïne heeft Rusland meer dan 100.000 troepen verzameld. Het eist dat Oekraïne, dat vreest voor een invasie, nooit mag toetreden tot de NAVO. Sinds de Maidan-revolutie, de afscheiding van Donetsk en Loehansk en de annexatie van de Krim in 2014 heeft Oekraïne fors geïnvesteerd in zijn leger. Waar het zeven jaar geleden 60.000 parate militairen had, zijn er dat nu 255.000. Onder meer de VS hielpen met training en verkochten Kiev Javelin-antitankraketten.

Maar zelfs dan is Rusland op eigen houtje weerstaan een schier onmogelijke opdracht. Dat leger telt niet alleen meer dan een miljoen parate manschappen, maar is, in de woorden van expert James Sherr van het International Centre for Defence and Security in Financial Times, “een van de wereldmeesters in moderne oorlogsvoering”.