Steeds meer wrevel over Covid Safe Ticket: hoe zinvol is de coronapas nog?

Met het Covid Safe Ticket is voor politicoloog en ondertekenaar van het Wintermanifest Bart Maddens (KU Leuven) “een rode lijn overschreden”. “Wat aanvankelijk was bedoeld als instrument om reizen mogelijk te maken, is en stoemelings geëvolueerd tot iets dat je nodig hebt om een koffie te gaan drinken”, uit Maddens zijn ongenoegen in De Standaard. Uit solidariteit komt de gevaccineerde Maddens nergens waar een CST vereist is. 

Kritiek op het CST is er al langer, vooral omdat vaccinatie de kans dat iemand geïnfecteerd is en anderen besmet, niet wegneemt. Het CST zou zo een vals gevoel van veiligheid geven. “Wij zijn als experts nooit voorstander geweest van die naam”, zegt biostatisticus Geert Molenberghs (UHasselt en KULeuven). Maar vaccinatie reduceert het risico om zelf besmet te raken en anderen te besmetten wel degelijk. Nog belangrijker is volgens Molenberghs de bescherming tegen ernstige ziekte en hospitalisatie, waar het uiteindelijk om te doen is. “Zelfs al bevindt zich onder gevaccineerden iemand die besmet is en steekt die anderen aan, dan blijft het risico om in het ziekenhuis te belanden beperkt.” 

In zijn jongste rapport aan het Overlegcomité oppert coronacommissaris Pedro Facon om in plaats van het huidige Covid Safe Ticket (CST) een vaccinatiecertificaat in te voeren. Enkel wie gevaccineerd is zou nog toegang krijgt tot horeca en bepaalde evenementen. Vandaag is dat ook zo voor wie een recente negatieve PCR-test of een herstelcertificaat kan voorleggen. De waarde van zo’n test - “een momentopname” - neemt volgens Facon af in de huidige context. Verder verwijst hij naar onderzoek waaruit blijkt dat de immuniteit tegen omikron na infectie “beduidend lager” is.

In de praktijk komt dat neer op het zogenoemde 1G-beleid waar Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert zich eerder al voorstander van toonde. Het hoofddoel is niet om veilige bijeenkomsten mogelijk te maken, maar de vaccinatiegraad op te krikken om zo overbelasting van de zorg te vermijden.

Vrijheid als beloning

Volgens Facon is zo’n regeling “meer proportioneel” dan een vaccinatieplicht. Ook Vooruit-voorzitter Conner Rousseau kant zich tegen een vaccinatieplicht maar wil wel dat enkel gevaccineerden nog toegang krijgen tot bepaalde plaatsen. “Zo wordt solidariteit beloond met vrijheid”, aldus Rousseau.

Op die redenering valt wat af te dingen, vindt moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen). “Het is geoorloofd dat politici vrijheden beperken, wanneer daar gegronde redenen voor zijn. Maar vrijheid is geen gunst die politici ons verlenen.” 

Wat is de beste manier om de vaccinatiegraad op te krikken? Een ‘rechttoe, rechtaan’-verplichting, of niet-gevaccineerden het leven in die mate zuur maken dat ze weinig anders kunnen? “Het is niet zo eenvoudig te bepalen wat het meest proportioneel is”, vindt Loobuyck. “Dat een 1G-beleid een groep tweederangsburgers creëert, terwijl bij een verplichting de nadruk meer ligt op gelijkheid, is een belangrijke overweging.”

In een advies oordeelt het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek dat een vaccinatieplicht onder bepaalde voorwaarden ethisch aanvaardbaar is, maar dat dat wel transparant moet gebeuren. “Het CST mag in geen geval worden gebruikt om vaccinatie op verdoken wijze af te dwingen”, aldus het Comité. “Bij verplichting pleiten wij voor een regeling om mensen die eventuele schade door nevenwerkingen oplopen te vergoeden”, zegt viroloog Zeger Debyser (KULeuven), lid van het bio-ethisch Comité. “Met een 1G-beleid ontloopt de overheid die verantwoordelijkheid.” 

Aan de voorwaarden voor een verplichting die het bio-ethisch comité vooropstelt is momenteel niet voldaan, aldus Debyser. “Zo is op dit moment niet duidelijk wát je precies verplicht, want niemand weet hoeveel prikken er nog zullen volgen.” 

‘Milde’ omikron

Evenmin is volgens Debyser duidelijk of een verplichting noodzakelijk is om overbelasting van de zorg te vermijden, zeker niet in Vlaanderen met zijn hoge vaccinatiegraad. “Daarvoor is een gedetailleerde analyse nodig van het risicoprofiel van de ongevaccineerden, van wie sommigen door infectie immuniteit zullen hebben verworven. Daarnaast is de minder virulente omikron variant een nieuw element in het debat.”

Ondanks de hoge besmettingscijfers lijkt het aantal ziekenhuisopnames relatief beperkt te blijven. “De evidentie lijkt voorlopig niet in de richting te gaan van een verplichte vaccinatie”, zegt N-VA voorzitter Bart De Wever in een toelichting van het partijstandpunt.

Viroloog Steven Van Gucht (Sciensano) waarschuwt ons niet te miskijken op de ogenschijnlijke ‘mildheid’ van omikron. “Dat ligt deels aan het virus zelf, maar is grotendeels een gevolg van onze opgebouwde immuniteit. Er belanden ook met omikron mensen op intensieve zorg die daar niet hoefden te liggen. Dat blijft pijnlijk en ik weet niet of je dat enkel met informeren oplost.” 

Het is volgens Molenberghs bovendien niet gezegd dat delta direct uit de wereld zal verdwijnen. “Al is de kans groot dat bij ons omikron het speelveld zal innemen. Maar met een hogere vaccinatiegraad bouwen we ook aan de muur tegen mogelijke toekomstige varianten. In die zin is het nuttig het debat hierover te voeren.”