‘Niet wat we graag willen zien, maar ook niet het einde van de wereld’: nieuwe versie van omikronvariant opgedoken

Experts fronsten vorige week de wenkbrauwen toen het recentste rapport van het Nationaal Referentiecentrum binnenliep. Daarin stond te lezen dat de omikronvariant intussen goed was voor ongeveer 85 procent van de coronabesmettingen in ons land. Opmerkelijk, omdat modellen hadden voorspeld dat omikron rond de jaarwisseling al goed zou zijn voor 90 procent van de besmettingen. Delta leek dus beter stand te houden dan verwacht. Onder meer Dirk Ramaekers van de Taskforce Vaccinatie noemde de cijfers zaterdag tijdens een wekelijkse briefing “een verrassing”. 

Volgens biostatisticus Tom Wenseleers speelt er echter iets anders. Het antwoord ligt bij BA.2, een nieuwe sublijn van de omikronvariant die er niet uitgehaald blijkt te worden met de techniek waarmee de originele sublijn BA.1 geïdentificeerd wordt, en daardoor verkeerdelijk als delta aanzien kan worden in de cijfers.

Wat is er precies aan de hand?

“Eigenlijk zijn er intussen al drie sublijnen van omikron ontdekt - BA.1, BA.2 en BA.3 - maar alleen de eerste twee zijn al in ons land gedetecteerd", vertelt Wenseleers . “BA.1 en BA.2 blijken redelijk afwijkend van elkaar en je ziet dat BA.2 aan een groei bezig is bij ons. Voorlopig gaat het wel nog om kleine aantallen. Een exact cijfer geven is moeilijk, want dat is afhankelijk van welke datasets je precies gebruikt.”

BA.2 komt vermoedelijk uit India. Daar is hij intussen bijna de enige variant. “Maar ook in andere landen is er een opmars te zien. In Denemarken bijvoorbeeld, waar hij al doorgestegen is tot meer dan 50 procent. Hij vertoont vermoedelijk nog een klein beetje meer ‘immune-escape’ (waardoor hij meer in staat is onze immuniteit te omzeilen, red.), maar voor de rest weten we er nog bijzonder weinig over. Vermoedelijk zullen de eerste nuttige data uit Denemarken komen. Met de data uit India moeten we opletten, omdat het een land is dat erg van ons verschilt. Zo is er een lagere vaccinatiegraad en een andere leeftijdsstructuur van de bevolking. Een beetje zoals je de situatie in Zuid-Afrika ook niet zomaar naar hier kan vertalen. Het is in elk geval te hopen dat BA.2 min of meer dezelfde eigenschappen heeft als BA.1.”

Waarom wordt BA.2 niet opgepikt in tests zoals BA.1?

Wenseleers: “BA.1 kan gedetecteerd worden als nevenresultaat van de PCR-tests die door de acht laboratoria van het Federaal Platform COVID Testing gebruikt worden. Bij de test worden drie genen ‘geamplificeerd’ (zeg maar ‘geweekt’ om te kunnen analyseren, red.) en in het geval van BA.1 laat het S-gen het daarbij afweten. Het werd een manier om BA.1 te onderscheiden van delta, waar het S-gen wél amplificeert. BA.2 blijkt zich op dat vlak echter te gedragen zoals delta: ook daar amplificeert het S-gen. Dat maakt dat als je de incidentie van omikron zou bepalen op basis van die ‘S-dropout’, dat je de gevallen van BA.2 foutief bij die van delta zou rekenen.”

Delta is dus verder op zijn retour dan gedacht?

Wenseleers: “Daar lijkt het toch op. En ik denk dat delta nog altijd aan het inkrimpen is. Het is wel de vraag of de variant ooit volledig zal verdwijnen en op termijn niet zal terugkeren. Dat heeft te maken met het feit dat omikron een variant met immune-escape is.”

Wetenschapper Alex Sigal van het Max Planck Institute for Infection Biology in Berlijn schreef pas nog een paper die aantoont dat een omikroninfectie een boost geeft aan je immuniteit en ook bescherming biedt tegen een herinfectie met delta. Maar dat blijkt alleen het geval als je gevaccineerd bent. “Voor wie niet gevaccineerd is, wekt een omikroninfectie maar heel beperkte immuniteit op, niet genoeg om een herinfectie met delta te voorkomen. Dan kan je een heropflakkering krijgen van delta. Je kan dan over de langere termijn afwisselende golvende krijgen of een co-circulatie van omikron en delta. Het is iets wat je verwacht door de beperkte kruisimmuniteit tussen omikron en delta. Dit is dus een extra argument om je te laten vaccineren. ”

Het is volgens Wenseleers nog te vroeg om die evolutie nu al te zien in de cijfers. Het gaat om een proces op de langere termijn, lees: over een periode van maanden. “Je ziet zoiets ook bij andere virussen”, vertelt hij. “OC43 is bijvoorbeeld een endemisch coronavirus dat een gewone verkoudheid veroorzaakt. Daar zien we ook dat er twee grote afwijkende lijnen zijn, die eigenlijk stabiel co-circuleren en behouden blijven in de populatie. Dat komt ook door een beperkte kruisimmuniteit. Ook bij influenza B zie je dat: twee grote lijnen die kunnen alterneren in opeenvolgende jaren en een beetje haasje over spelen.”

Is dat geen slecht nieuws? Komen we er dan nooit van af?

Wenseleers: “Het is niet wat we graag willen zien, maar het is ook niet het einde van de wereld. De ziekte-ernst zal immers wel altijd verder dalen. Het immuunsysteem van de mens raakt getraind. Dat zien we nu al. Bij nog maar 1 procent van de besmettingen is nog hospitalisatie vereist. De infecties worden altijd minder ernstig. Dat komt omdat we niet meer te maken hebben met een ‘naïeve populatie’. Mensen raken steeds beter bestand en worden minder ziek. Daar kunnen we blij mee zijn. Het percentage mensen dat nog in het ziekenhuis moet worden opgenomen, zal ook in de toekomst  naar alle waarschijnlijkheid verder dalen.”

Ook in het geval van delta? Want omikron is intrinsiek natuurlijk minder ziekmakend. 

Wenseleers: “Dat is in elk geval de hoop, dat we ook beter tegen een nieuwe deltagolf bestand zullen zijn. Cellulaire immuniteit werkt over veel langere termijn en voorkomt in belangrijke mate ernstige symptomen.”

Er wordt daarnaast ook aan een nieuwe generatie vaccins gewerkt.

Wenseleers: “Dat klopt. Het gaat om vaccins die zowel werken tegen delta als tegen omikron. Pfizer denkt het vaccin in maart klaar te hebben, Moderna eerder tegen het najaar. Dat zou een scenario met twee samen circulerende varianten ook minder erg maken. Er bestaat natuurlijk altijd nog wel een mogelijkheid dat er nieuwe varianten met immune-escape opduiken, dat is niet van de baan. Maar nogmaals: we zien met omikron dat de ziekte-ernst opnieuw minder wordt.”

Dat is volgens de biostatisticus hoofdzakelijk gelinkt aan onze hoge vaccinatiegraad en boosters. “In het Verenigd Koninkrijk is de berekening gemaakt. Mocht de boostercampagne daar niet gebeurd zijn, dan zou de omikrongolf tot een piek in hospitalisaties geleid hebben die nog 25 procent hoger had gelegen dan de piek van de winter vorig jaar", zegt hij nog.