De coronabarometer was ‘klaar’ in oktober 2020. Waarom is hij er dan nog altijd niet?

“De barometer op zich is klaar.” Dat zei Pedro Facon in deze krant, kort na zijn aanstelling als coronacommissaris in oktober 2020. De coronabarometer was een van de eerste opdrachten die Facon op zijn bord kreeg van premier Alexander De Croo (Open Vld). Vijftien maanden later buigen de regeringen van het land zich voor de zoveelste keer over de vraag of dat instrument officieel wordt ingevoerd. De geschiedenis van de barometer is exemplarisch voor de politieke wispelturigheid tijdens de coronacrisis.

Het idee van een gefaseerd stappenplan gaat al terug tot de zomer van 2020, toen premier Sophie Wilmès (MR) nog aan het roer stond. Het coronabeleid kreeg op dat moment een flinke realitycheck; het idee dat we na de eerste golf van de miserie verlost zouden zijn, bleek hopeloos naïef. Antwerpen stond opeens in brand, even later gebeurde hetzelfde in Brussel. Het zou de aanloop blijken voor een tweede golf en een tweede lockdown in het najaar.

Aparte kleuren

Geïnspireerd door het Ierse beleid werkte de wetenschappelijke adviesraad Celeval toen aan een barometer avant la lettre: een systeem met kleurcodes, parameters en streefdoelen, en maatregelen die vanaf een bepaalde drempel in voege zouden treden. Provincies en gewesten werden apart ingekleurd, om gerichte lokale ingrepen mogelijk te maken.

Maar precies die aanpak leidde in september 2020 tot zenuwachtigheid in Brussel. Minister-president Rudi Vervoort (PS) zag dat zijn gewest er bekaaid vanaf zou komen, met strengere maatregelen dan elders in het land. Vervoort zette de hakken in het zand. Het was een van de redenen waarom de barometer toen begraven werd.

“Dat, en politieke onwil”, zegt een betrokkene. De Wetstraat besefte dat een barometer haar een stuk beslissingsvrijheid afnam. Afhankelijk van de ziekenhuisopnames en besmettingscijfers zouden bepaalde maatregelen haast automatisch ingevoerd worden. Die vaste voorspelbaarheid viel niet te rijmen met het gemarchandeer in de politieke cockpit. “Er werden meer compromissen gesloten dan op een Aziatische tapijtenmarkt”, zegt een bron. Langs alle kanten knibbelden bovendien sterke lobbygroepen aan de maatregelen, met als gevolg dat op een zeker moment Aveve-winkels open konden maar doe-het-zelfzaken niet.

Nieuwe kapiteins

De barometer werd nieuw leven ingeblazen toen andere kapiteins op het schip verschenen. De Croo en minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) gaven op 6 oktober 2020 Facon de instructie om de barometer snel te voltooien. Exact tien dagen later lag zijn voorstel op de tafel van het Overlegcomité, maar zij stuurden de coronacommissaris wandelen.

De timing was niet ideaal, klonk de officiële versie toen. Alle focus moest op de aangekondigde maatregelen liggen, want alle cijfers ging snel crescendo. Maar de waarheid is ook dat de politiek wel erg snel op haar stappen teruggekeerd was. “De vraag werd gesteld naar een vereenvoudigde methodiek”, klinkt het in een samenvattend verslag dat Facon vorige maand aan het Overlegcomité overmaakte. De barometer werd daarop een schakelaar. Ook die kreeg nul op het rekest. En van uitstel kwam uiteindelijk afstel.

Ook Vandenbroucke, die vandaag absoluut een barometer wil, toonde zich in die tijd een koele minnaar. Hij serveerde de barometer live op de radio af, terwijl Facon nog van niets wist. De socialist betwijfelde of het wel zo’n goed idee was om te versoepelen en te verstrengen in kleine stapjes, bepaald door op voorhand vastgelegde drempels. De vrees was dat nodige, strenge ingrepen daardoor te laat zouden gebeuren.

Bij Facon groeide intussen de frustratie. In een interview in november 2020 liet hij zich ontvallen dat hij aan zijn nieuw mandaat “alleszins nog geen plezier beleefd had”. Het commissariaat moest het beleid stroomlijnen, maar beet de tanden stuk op politiek getalm. En intussen waren er talloze uren besteed aan allerhande sectorprotocollen die afgestemd moesten worden op een barometer die er nooit kwam.

In zijn verslag van vorige maand lijst Facon droogjes alle barometervariaties op die nog zouden volgen. Een pakket met een plan A, B, en C; een systeem met alarmniveaus; een paraatheidsplan. Tussen de lijnen door is het punt van de topambtenaar duidelijk: make up your mind. Het Overlegcomité moet nu eindelijk maar eens weten of het een barometer wil.

Zoveelste compromis

Facon kreeg eind vorig jaar de opdracht om de barometer alsnog de haven in te leiden. Op het Overlegcomité van 6 januari trokken enkele regeringsleiders evenwel opnieuw het nut ervan in twijfel, zij willen de touwtjes zelf in handen houden. Maar tegelijk was er het besef dat de samenleving na de rampzalige opeenvolging van Overlegcomités nood heeft aan voorspelbaarheid.

De barometer die wellicht groen licht zal krijgen, is daardoor het zoveelste coronacompromis. Werden de fases van de barometer in 2020 nog gekoppeld aan maatregelen zoals verplichte mondmaskers en beperkingen op sociale contacten, dan is de barometer vandaag vooral een afsprakenkader voor drie grote sectoren: horeca, evenementen en cultuur.

Politiek is de appetijt nog steeds niet erg groot. “De barometer zal er komen. Maar of die echt kan doen wat hij moet doen, het beleid stroomlijnen, valt te betwijfelen”, klinkt het bij een partijvoorzitter.