"Cruciale week" in spanningen tussen Rusland en Oekraïne: komt er een inval of toch een oplossing? 5 scenario's
Komt het tot een militair conflict tussen Rusland en het Westen nu de spanningen rond Oekraïne stilaan tot een hoogtepunt stijgen? Al wekenlang wordt met argusogen gekeken naar de Russische troepenverzameling aan de grens met Oekraïne. Wat zijn de mogelijke scenario's? We overlopen ze in willekeurige volgorde.
"Een cruciale week" noemt VRT NWS-buitenlandjournalist en expert geopolitiek Tom Van de Weghe het in de spanningen tussen Rusland en Oekraïne. Van de Weghe zit momenteel in Kiev. "Verwacht wordt dat de crisis deze week een kritiek keerpunt zal bereiken, waarbij de Europese stabiliteit en de Oost-Westbetrekkingen op het spel staan, zeker na het telefoongesprek van zaterdag tussen president Biden en Poetin. Dat heeft de spanningen absoluut niet doen afnemen. Washington en de NAVO verwachten deze week een schriftelijk antwoord van Moskou."
"De grote militaire oefeningen in Wit-Rusland worden deze week beëindigd. En zaterdag eindigen ook de Olympische Winterspelen in China. Die werden toch wel beschouwd als een mogelijk afschrikmiddel voor onmiddellijke Russische actie."
De Amerikanen waarschuwen daarom dat een inval van Rusland nu een kwestie van dagen is. Ze verwachten dat die zal beginnen met luchtaanvallen in Oekraïne. Uit voorzorg hebben verschillende landen al hun diplomatiek personeel verhuisd of uitgedund. Maar Rusland blijft dat ontkennen en spreekt van "Amerikaanse hysterie". Zelfs in Oekraïne heerst er frustratie over de "paniekzaaierij" uit het Westen. Van de Weghe merkt bij de lokale bevolking vooral gelatenheid. "Ze zijn hier al 8 jaar in oorlog met Rusland, dat laat zijn sporen na."
Beluister hier het gesprek met Tom Van de Weghe in "De ochtend" op Radio 1:
"Cruciale week" in spanningen tussen Rusland en Oekraïne: "Toch gaat het leven zijn gewone gang"
Intussen blijft het diplomatiek topoverleg doorgaan. De Oekraïense president Zelenski heeft gisteren nog de Amerikaanse president Biden uitgenodigd voor een bezoek aan Kiev. Later vandaag gaat ook de Duitse bondskanselier Scholz naar Kiev. Morgen gaat Scholz ook naar Moskou voor gesprekken met de Russische president Poetin.
Hoe zag de Russische troepenopbouw aan de grens met Oekraïne er de voorbije weken uit: "Terzake" vatte het recent nog goed samen in deze video:
Nogmaals: niemand weet exact wat wanneer zal gebeuren en welk scenario het meest plausibel is. De vijf scenario's die we hieronder vermelden, staan dan ook in een willekeurige volgorde.
Scenario 1: de-escalatie
Laat ons beginnen met een optimistische optie: het scenario van de de-escalatie. Al enige tijd is er druk diplomatiek overleg met Moskou, maar tot nu toe hebben die gesprekken de druk niet van de ketel kunnen halen. Wat ligt daarbij op tafel? Voor Rusland staat de positie van Oekraïne centraal.
De Russische president Vladimir Poetin wil te allen prijze vermijden dat Oekraïne lid zou worden van de NAVO, het militaire bondgenootschap van het Westen. Moskou wil garanties dat dat nooit zal gebeuren. Maar de Verenigde Staten weigeren op die eis in te gaan. Niet dat Oekraïne snel lid zal worden van de NAVO, maar het land kreeg in 2008 wel de belofte dat het ooit lid zal worden en Washington vindt dat die mogelijkheid moet blijven bestaan want Oekraïne is een soeverein land en moet zelf zijn bondgenoten kunnen kiezen.
Om tot een diplomatieke oplossing te komen, zullen moeilijke toegevingen moeten worden gedaan
Om tot een oplossing te komen zal het "heel veel creativiteit en moeilijke toegevingen van zowel Rusland als het Westen vragen", stelt VRT-journalist Jan Balliauw. Zo zou Oekraïne in principe een neutrale status kunnen krijgen, in plaats van toe te treden tot de NAVO. Dat zou wel betekenen dat Rusland uiteindelijk bepaalt wie kan toetreden tot de NAVO en wie niet. En in Oekraïne zelf is een neutrale status onbespreekbaar.
"Een mogelijk scenario voor Oekraïne is een Finlandisering, de positie van Finland tijdens de Koude Oorlog", zegt VRT-specialist Jan Balliauw
Zolang er geen aanval is gebeurd, is een de-escalatie niet uitgesloten. Ook vorig jaar was er bijvoorbeeld een belangrijke Russische troepenverzameling nabij de grens met Oekraïne en toen kwam er geen inval.
Scenario 2: een beperkte inval in het oosten
Met een Russische inval in Oekraïne wordt dus wel degelijk ernstig rekening gehouden. "Het meest waarschijnlijke is dan dat het om een beperkte invasie zal gaan", zegt Dick Zandee van het Clingendael Instituut.
"Niet omdat Rusland niet in staat is om grootschalig aan te vallen en Oekraïne te bezetten. Maar de gevolgen daarvan zouden zijn dat Rusland het gebied daarna onder controle moet zien te houden. Dat vergt politiek, economisch en militair een enorme inspanning."
Een beperkte inval in het oosten van Oekraïne is dan een plausibel scenario. Het is aan die grens dat er naar schatting zo'n 100.000 Russische militairen hebben verzameld, waaronder 60 gevechtsbataljons. Het Russische leger zou in dat scenario de gebieden Donetsk en Loegansk veroveren, twee regio's die al sinds 2014 deels onder controle staan van pro-Russische rebellen.
Scenario 3: hoofdstad Kiev aanvallen vanuit Wit-Rusland
Rusland heeft niet alleen aan de oostelijke grens met Oekraïne troepen verzameld. Ook naar Wit-Rusland zijn heel wat Russische militairen en militair materiaal gebracht. Officieel voor een grootschalige militaire oefening. Maar in de praktijk maakt die Russische aanwezigheid ook een inval vanuit het noorden mogelijk.
Op die manier zou de Oekraïense hoofdstad Kiev rechtstreeks kunnen worden aangevallen; Russische troepen zouden dan niet meer de brede Dnjepr-rivier moeten oversteken. Eens Kiev zou veroverd zijn, kan Rusland een andere regering installeren en van Oekraïne een Russische satellietstaat maken.
Zeker in combinatie met een eventuele inval in het oosten, zou dit uitdraaien op een grootschalige militaire operatie met een enorme internationale impact.
Scenario 4: een inval vanuit het zuiden
De Russische president Poetin zou zijn pijlen ook kunnen richten op het zuiden van Oekraïne. Door bijvoorbeeld havenstad Odessa en omstreken in te nemen, zou Oekraïne de belangrijke toegang ontzegd worden tot de Zwarte Zee. "Daarvoor zou het Russische leger kunnen gebruikmaken van kruisraketten op hun schepen in de Zwarte Zee", stelt Dick Zandzee. "Maar dan heb je het opnieuw over een grootschalig scenario."
Met een inval in het zuiden zou Rusland ook een verbinding kunnen proberen te maken tussen de oostelijke pro-Russische gebieden Donetsk en Loegansk enerzijds en anderzijds de Krim die door Rusland in 2014 werd geannexeerd. "Maar dat kan je niet alleen doen door de kustweg onder controle te houden", stelt expert Zandzee. "Je zal ook een hele strook land erachter moeten controleren. Ook daar zit je dus in een meer grootschalig scenario. Bovendien hebben de Russen al een brug gebouwd die een rechtstreekse corridor biedt tussen het Russische grondgebied en de Krim."
Scenario 5: geen inval in Oekraïne, maar...
Er is ook nog een ander scenario mogelijk, al lijkt dat de voorbije weken minder waarschijnlijk te zijn geworden. Namelijk dat er helemaal geen Russische inval gebeurt in Oekraïne. De Russische president Poetin wil zich namelijk meten met de Verenigde Staten. Maar bij een inval in Oekraïne wordt Amerika niet rechtstreeks betrokken, zo'n inval doet vooral het zwakkere Europa pijn.