1,2 miljoen overlijdens door bacteriën die bestand zijn tegen antibiotica
Antibiotica redden talloze mensenlevens. Maar omdat we ze zoveel voorschrijven, kosten ze indirect ook mensenlevens. Bacteriën kunnen dan bestand worden tegen antibiotica, waardoor het middel niet meer helpt. Volgens een studie in medisch tijdschrift The Lancet kostte antibioticaresistentie in 2019 wereldwijd 1,2 miljoen mensenlevens. Dat is vergelijkbaar met de dodentol van malaria en HIV, of zelfs meer. Al is het natuurlijk een schatting.
Als je bij de dokter belandt met een blaasontsteking, zware keel- of oorontsteking, hersenvliesontsteking, ... is de kans groot dat je antibiotica voorgeschreven krijgt. Wie zwaar ziek wordt van een bacterie, kan met die medicijnen genezen. Antibiotica redden op die manier talloze mensenlevens. Bij ziekte door een virus, helpen de middelen echter niet.
Een nadeel aan het inzetten van antibiotica, is dat bacteriën waartegen een antibioticum veel wordt gebruikt, er ongevoelig voor kunnen worden: antibioticaresistentie. En dat is gevaarlijk. Meer nog, volgens een wereldwijde studie kostte die resistentie aan meer dan een miljoen mensen het leven in 2019.
Twee jaar lang verzamelde een team van onderzoekers gegevens uit wetenschappelijke publicaties, rapporten, verslagen en ziekenhuisgegevens over verschillende bacteriesoorten en antibiotica. Het ging in totaal over 450 miljoen infecties. Ze vergeleken hoeveel overlijdens er gelinkt waren aan antibioticaresistentie. Ze schatten dat bijna 5 miljoen doden op een of andere manier verband houden met antibioticaresistentie, waarvan 1,27 miljoen specifiek door infecties met bacteriën die resistent zijn geworden. Die dodentol is minstens even groot als bij HIV en malaria.
Voornamelijk zuidelijk Afrika en zuidelijk Azië delen in de klappen, want de ziektelast en het aantal doden zijn het grootst in landen met minder financiële middelen. Daar is de infectiepreventie en zorg niet alleen minder, er worden ook veel antibiotica voorgeschreven.
Dit soort onderzoek wijst op het belang van infectiepreventie in de zorg, om resistente bacteriën én niet-resistente bacteriën te stoppen
In Europa is de situatie inderdaad een pak minder ernstig, al is het ook een probleem. Volgens het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) en de Europese Commissie vallen er sinds 2018 jaarlijks 33.000 doden aan infecties van resistente bacteriën. "En dat is zelfs een onderschatting", zegt professor Boudewijn Catry, epidemioloog bij Sciensano. "Dat onderzoek richtte zich op de meest gekende resistente bacteriën, niet eens allemaal".
Dokter Marc Bonten, Hoogleraar Moleculaire Epidemiologie van Infectieziekten aan de UMC Utrecht, is minder overtuigd door de cijfers. "Het is heel moeilijk om dat soort probleem te kwantificeren. Zo'n studies als deze vergelijken heel erg uiteenlopende gegevens over de hele wereld, waardoor je sneller een overschatting krijgt. In onze eigen studies vinden wij geen opvallende oversterfte in Nederland en Europa. Maar dat het consequenties heeft, lijdt geen twijfel".
Welke oplossingen zijn er?
Er zijn verschillende manieren waarop het probleem volgens de onderzoekers aangepakt moet worden. Verstandiger gebruik van antibiotica (zowel bij mens als dier) is er daar één van, naast infectiepreventie, vaccinatie, en onderzoek naar nieuwe antibiotica waartegen bacteriën nog niet resistent zijn.
In ons land zal het verstandiger gebruik van antibiotica zeker van belang zijn. België is een van de koplopers in antibioticagebruik in Europa. Artsen schrijven zulke middelen vaker voor dan nodig, waarschijnlijk omdat mensen ervan overtuigd zijn dat ze ze nodig hebben, ook wanneer dat niet helpt. Want mensen die ziek zijn als gevolg van een virus, zoals bij griep en verkoudheden, zullen niet beter worden van antibiotica.
Door de coronacrisis blijkt het gebruik van antibiotica in heel Europa sterk gedaald, maar deze studie bekeek het jaar 2019. Of de situatie erop verbeterd is door het verminderde gebruik in 2020, weten we dus nog niet.
Daarnaast wijst dit onderzoek op het belang van infectiepreventie in ziekenhuizen, volgens Catry. "We besteden nog niet genoeg aandacht aan ziekenhuisbacteriën. Ook degene die wél nog reageren op antibiotica. Als die zwakkere patiënten in een ziekenhuis infecteren, kunnen die mensen niet meer of slechts moeizaam geholpen worden met antibiotica omdat ze te zwak zijn. Als we extra aandacht hebben voor infectiepreventie in de zorg, zullen we de resistente bacteriën tegenhouden, maar ook dat bredere probleem aanpakken."
Virus versus bacterie
Een ziekte of infectie wordt veroorzaakt door een virus of een bacterie. Zo zijn covid-19 en verkoudheden viraal. Blaas- en longontsteking zijn dan weer voorbeelden van bacteriële infecties.
Zowel van een virale als bacteriële infectie genees je soms vanzelf. Maar als mensen heel ziek worden van een bacteriële infectie, kunnen antibiotica levens redden. We hebben in ons lichaam goede en slechte bacteriën, die beide aangevallen worden door de antibiotica.
Op een virus hebben die pillen geen effect. Het is dus niet verstandig om je (goede) bacteriën te bestrijden als je ziek bent van een virus, want het helpt er toch niet tegen.
Als we veel antibiotica innemen, kan een bacterie resistent worden. Dan helpen antibiotica niet meer tegen die bacterie, en kan je dus ook ziektes veroorzaakt door die bacterie, er niet meer mee bestrijden.