Waarom John de Mol het wangedrag in zijn bedrijf niet zag: een blinde vlek kan vergaande gevolgen hebben

“Het ligt niet aan de vrouwen.” Met een paginagrote advertentie in het Algemeen Dagblad reageerden vrouwelijke werknemers van mediabedrijf Talpa vrijdag op de controverse waarin hun baas John de Mol deze week verzeild raakte. Aan het eind van een uitzending van het onderzoeksprogramma BOOS over seksueel grensoverschrijdend gedrag achter de schermen van The Voice of Holland, maakte De Mol een onverwacht optreden. Hij onderscheidde zich daarbij moedig van andere betrokkenen die besloten om zich achter hun advocaat te verschuilen. Alleen bleek zijn durf groter dan zijn inzicht in de materie waarover hij sprak.

“Als niemand iets zegt, kunnen wij niets doen”, vertelde De Mol aan interviewer Tim Hofman. Tijdens zijn jarenlange betrokkenheid bij The Voice, een format dat hij zelf bedacht, had hij slechts één keer een klacht ontvangen. Die had hij meteen adequaat afgehandeld. “Ik moest me inhouden om hem niet op zijn bek te slaan”, zei hij over de berisping van zijn schoonbroer, bandleider Jeroen Rietbergen.

Dat dreigement zou de controversiële muzikant evenwel niet tegengehouden hebben om verder te gaan met zijn wangedrag. Het interview met De Mol geeft daarbij duidelijk aan waarom de situatie achter de schermen van zijn succesprogramma zo lang kon aanslepen: hij zag het probleem als leidinggevende simpelweg niet en legt de verantwoordelijkheid nu deels bij slachtoffers die eerder naar de directie hadden moeten stappen. “Vrouwen hebben kennelijk een soort schaamte”, zei hij aan het eind van zijn betoog.

Privileges

De visie gaat in tegen de standpunten van deskundigen die fijntjes opmerken dat seksueel geweld altijd de verantwoordelijkheid van de pleger is. Volgens expert seksueel geweld Liesbeth Kennes is de visie van De Mol bovendien exemplarisch voor de manier waarop leiders zich niet altijd bewust zijn van de gevolgen die hun macht voor anderen heeft. “Macht zorgt niet enkel voor privileges, het maakt mensen ook blind voor bepaalde zaken. Als je een hoge positie bekleedt, moet je je daar erg bewust van zijn.” 

Dat dat niet altijd het geval is, blijkt ook uit getuigenissen waarmee slachtoffers van geweld uit verschillende sectoren de afgelopen jaren steeds vaker naar buiten kwamen. Van de sportwereld tot de kerk: misbruik en macht gaan hand in hand.

In verschillende sectoren kan grensoverschrijdend gedrag ook lang onopgemerkt blijven omdat topfuncties binnen bedrijven vaak door mannen ingenomen worden. Zij worden minder vaak het slachtoffer van misbruik, waardoor ze er sowieso minder aandacht aan besteden. “Als je zelf bijna altijd met een veilig gevoel over straat kan lopen, sta je er minder bij stil dat de realiteit voor vrouwen of queer personen anders is.” Voor mensen die binnen een bedrijf de verantwoordelijkheid dragen voor het welzijn van tientallen of honderden werknemers, kan die blinde vlek bovendien vergaande gevolgen hebben. 

Vrouw aan de top

De vraag blijft wat er dan precies nodig is om te voorkomen dat BOOS de komende jaren nog meer uitzendingen over dergelijk machtsmisbruik moet maken. Uit onderzoek blijkt dat het nuttig kan zijn om meer vrouwen in managementteams op te nemen. Op die manier kunnen ze mee wegen op de protocollen die instellingen over grensoverschrijdend gedrag opstellen. “Maar met één extra vrouw aan de top is het probleem niet opgelost”, zegt Kennes. “Dan past ze zich gewoon aan aan de dominante bedrijfscultuur.” 

Volgens Wim Van de Voorde, coördinator bij hulplijn 1712, is het daarom belangrijk om ook aan te sturen op een heuse cultuuromslag waarbij mensen anders naar seksualiteit gaan kijken. Hij merkt op dat mensen bij inschattingen van seksuele situaties vaak wel rekening houden met het criterium ‘toestemming’, maar dat ze de componenten ‘gelijkwaardigheid’ en ‘vrijwilligheid’ uit het oog verliezen. “De toestemming om seks te hebben moet ‘vol’ zijn, dat betekent dat er geen sprake mag zijn van beloning of straf.”

In de uitzending van BOOS vertelt De Mol ook dat hij ondanks zijn frequente aanwezigheid in de opnamestudio nooit getuige was van gedrag dat niet door de beugel kon. Dat kan kloppen, maar als de verhalen uit de documentaire waar zijn, moeten tientallen mensen wel iets gezien hebben. Hun gebrek aan actie is treurig, maar niet ongewoon. In de hele samenleving worden vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag vaak genegeerd of weggelachen omdat het ongemakkelijk en pijnlijk is om het er wel over te hebben. Volgens Kennes krijgen slachtoffers zo het signaal dat hun leed niet zo erg is. “Als we dat aanpakken, wordt geweld iets uitzonderlijks en is het niet langer ingebakken in het systeem. Dan heb je geen programma’s meer waar verschillende mensen jarenlang dergelijk wangedrag kunnen vertonen.”

In dat geval wordt de kans ook kleiner dat De Mol zich in de toekomst nog eens publiekelijk moet verontschuldigen voor ongelukkige uitspraken over grensoverschrijdend gedrag. Vrijdag liet hij namelijk in een persbericht weten dat hij in de BOOS-uitzending onbedoeld de indruk had gewekt dat het misbruik de schuld van de slachtoffers was. “Ik sta open om hier meer over te leren met behulp van experts”, klonk het. 

Wie vragen heeft of hulp zoekt bij seksueel grensoverschrijdend gedrag of misbruik kan terecht bij hulplijn 1712.