“Je moet niet gestoord zijn om een kind te doden”: experts over wat er omgaat in het brein van iemand als Dave De Kock

Gerechtspsychiaters dalen beroepshalve af in de donkerste diepten van het menselijke brein op zoek naar hoe iemand zo ver kan komen om een kind te doden. Dokter Paul Cosyns is de éminence grise van de Belgische forensische psychiaters. Hij dook in het verleden in het brein van Andras Pandy, Kim De Gelder, Staf Van Eyken (de Vampier van Muizen) en ontelbare anderen die door hun gedrag in aanvaring kwamen met justitie.

LEES OOK. Broer van Dave De Kock reageert geschokt na dood Dean (4): “Als hij dit gedaan heeft, is levenslang zijn verdiende loon”

Een algemeen profiel van een kinderdoder bestaat niet, zegt dokter Cosyns. De enige vaststelling: kinderdoders zijn zeldzaam. Recidiverende kinderdoders zijn dat nog meer. “En het is al helemaal zeldzaam dat een man dat doet. De meeste mensen die kinderen doden, zijn vrouwen. Vrouwen doden veel minder dan mannen, maar in dit geval zijn zij in de meerderheid. Het betreft dan bijna altijd moeders die hun kind doden, uitgelokt door een zware postnatale depressie of postpartum psychose. De buitenwereld weet dat niet, omdat zulke zaken meestal onder de radar blijven. Ze worden geïnterneerd waardoor de zaak niet voor de rechtbank komt, of ze doden zichzelf samen met hun kind waardoor er sowieso geen gerechterlijke vervolging is.”

Medea

Los van die vaststelling, is het ook bijlange niet zo dat de andere kinderdoders gevaarlijke psychopaten zijn, zegt Cosyns. “Je moet niet gestoord zijn om een kind te doden. Er zijn mannen – vaders of stiefvaders – die hun kind doden als ultieme wraak op hun partner, de moeder. Daar spelen psychische factoren niet noodzakelijk een rol. Zo’n Medea-complex kan buiten elke psychische stoornis staan. Ik heb zo iemand behandeld. Er was geen enkele afwijking te vinden bij die man, hij nam zelfs deel aan een zoektocht naar het kind dat hij had omgebracht. Zijn wraakgevoel was zo groot dat hij heel tijdelijk zijn zinnen verloor.”

Bij de meeste gevallen gaat het om een ongeluk. De dader wilde het kind helemaal niet doden. Het gebeurde in een opwelling, tot ontstentenis van de dader zelf. Die theorie ging op voor Dave De Kock toen hij in 2008 zijn stiefzoontje Miguel doodde. “Maar dat kan je maar één keer overkomen”, zegt Cosyns. “Als het zich herhaalt, dan is er meer aan de hand.”

Geen schuldbesef, geen geweten

Uit het psychiatrisch verslag van Dave De Kock dat destijds werd opgesteld, blijkt dat hij een antisociale persoonlijkheid heeft, met sadistische neigingen. Het is bijzonder moeilijk om iemand met zo’n stoornis te behandelen, laat staan hem op het juiste spoor te brengen, zegt Paul Cosyns.

“Er is dan duidelijk sprake van een psychopathische persoonlijkheidsstoornis. Je kan zulke mensen duidelijk maken dat zo’n gedrag fout is, maar iemand die geen empathie heeft, geen schuldbesef en die ervan geniet om anderen te doen lijden, die trekt zich daar geen bal van aan. Dan mag je er nog op inpraten, hem duidelijk maken dat de maatschappij niet tolereert wat hij doet, hij doet het toch.”

Zulke mensen helpen, is nagenoeg onmogelijk, zegt Kirsten Catthoor van de Vlaamse Vereniging voor Psychiaters. “Iemand zonder medeleven, zonder schuldbesef, of sterker nog: die kickt op de pijn die hij veroorzaakt bij een ander, die kan nauwelijks behandeld worden. Voor zulke antisociale psychopaten zijn er geen therapeutische mogelijkheden. Er is heel wat internationaal onderzoek naar gedaan. Het resultaat was telkens hetzelfde: onmogelijk te remediëren.”

Gevaarlijke therapie

Daar komt nog bij dat het risico niet gering is dat psychotherapie averechts werkt, zegt Paul Cosyns. “Zulke antisociale psychopaten leren door die grondige evaluatie van hun eigen gedrag zichzelf beter kennen – wat het doel is van die therapie – en kunnen op die manier hun criminele gedrag perfectioneren. Ik heb het zelf meegemaakt met iemand bij wie ik de therapie na twee sessies heb moeten stopzetten, omdat ik er niet gerust op was wat ie met die nieuwe inzichten zou aanvangen.”

En toch is er nog zicht op beterschap, zelfs met de slechtste der slechten, zegt dokter Cosyns. “Met het schrijden der jaren neemt de psychopathie af. Of beter, gaan psychopaten niet meer over tot daden. Acting out, noemen we dat. Ze blijven ongevoelig en gewetenloos, maar hebben niet meer die drang om hun lusten in welke vorm dan ook bot te vieren, waardoor ze kunnen functioneren zonder de maatschappij al te zeer tot last te zijn.

Hersenscan

Er is ook een neurologische verklaring. Tijdens het proces tegen Kim De Gelder, die terechtstond omdat hij twee baby’s en een oppas had vermoord, voerde zijn verdediging twee neuropsychiaters op die er stellig van overtuigd waren dat in de hersenen van De Gelder iets goed mis was. Volgens neuropsychiater Karel Ringoet was een groot gebied van zijn hersenen minder goed doorbloed, waardoor hij waangedachten had en stemmen hoorde.

Dokter Cosyns bevestigt dat een psychopathische stoornis vaak te zien is op zo’n hersenscan. “Het is uitgebreid onderzocht door verschillende universiteiten. Bij testen waarbij zo iemand een vragenlijst moet invullen en intussen de hersenactiviteit wordt gemeten, is gebleken dat hun prefrontale cortex veel minder actief is dan bij anderen. Die frontale kwab, een groot gebied vooraan de hersenen, is het emotionele centrum. Als daar een disfunctie is, kan de persoon in kwestie zich bijvoorbeeld niet inleven in anderen en dus geen spijt voelen of er net genoegen in scheppen dat iemand anders lijdt.” Dat vaststellen is één ding, er iets aan verhelpen is een ander paar mouwen. “Het is onbehandelbaar.”

Dave De Kock was/is een drugsgebruiker. Zowel bij de feiten uit het verleden als nu was hij zwaar onder invloed. Hij was zo ver heen dat de Nederlandse politie hem pas ettelijke uren nadat hij was opgepakt, kon verhoren.

“De invloed van drugs is verschroeiend”, aldus Paul Cosyns. “De remmingen vallen weg als je onder invloed bent. En dan heb ik het niet alleen over harddrugs, maar ook over alcohol. Bij iemand met psychopathische kenmerken, al dan niet gecombineerd met een antisociale persoonlijkheid, kan dat voor een dodelijke cocktail zorgen.”

Niet aangeboren

Een verklaring waarom iemand een psychopathische persoonlijkheid ontwikkelt, is er niet. “Een ding is zeker: niemand wordt als psychopaat, of als kindermoordenaar, geboren. Er is onderzoek gedaan naar een mogelijke genetische component. Er zijn zelfs studies geweest die concludeerden dat psychopaten een chromosoomafwijking hadden. Maar uiteindelijk is dat door ander onderzoek weerlegd.”

De opvoeding, jeugdtrauma’s en/of verwaarlozing speelt wel een rol. “Zo’n stoornis wordt haast altijd ontwikkeld in de adolescentie, of vroeger. Kinderen die geen duidelijk normen- en waardepatroon hebben meegekregen omdat hun ouders afwezig of ongeïnteresseerd waren, zullen vatbaarder zijn voor zo’n stoornis. Je ziet vaak dat zulke mensen een problematische jeugd hebben gehad, of uit een chaotische gezinssituatie komen met een ondermaatse socialisering. In hun jeugd hebben ze met andere woorden nooit geleerd hoe ze zich in een maatschappij moeten gedragen, welke regels moeten worden gerespecteerd en wat sociaal aanvaardbaar is of niet.”