Italië kiest nieuw staatshoofd: ruilt Mario Draghi functie van premier voor die van president (en dreigt dan chaos)?

De Italiaanse president mag dan vooral een ceremoniële functie hebben, in een land dat sinds de Tweede Wereldoorlog meer dan 65 regeringen heeft gehad, is zijn rol als neutrale scheidsrechter boven het politieke gewoel verre van onbelangrijk. 

Zo kan de president, als bewaker van de grondwet, wetten tegenhouden die het parlement aanneemt. Hij benoemt de premier en kan de parlementaire kamers ontbinden en op die manier beslissen of er al dan niet nieuwe verkiezingen komen.

Vooral in tijden van crisis treedt de Italiaanse president dus op de voorgrond. Hij is dan ook bij voorkeur iemand die rust, stabiliteit en moreel gezag uitstraalt. De huidige president Sergio Mattarella vervulde die rol de voorbije jaren, maar na zeven jaar loopt zijn mandaat op 3 februari af en hij heeft niet te kennen gegeven dat hij er een vervolg aan wil breien. 

De verkiezing van het Italiaanse staatshoofd is een complex politiek spel en wordt wel eens vergeleken met een conclaaf, een pausverkiezing. Ook hier duiken namen op van favorieten, maar niemand stelt zich officieel kandidaat -hoewel Silvio Berlusconi -geheel tegen de traditie in- als enige wel openlijk campagne voerde en de voorbije weken weer alomtegenwoordig was. 

En net als de paus wordt ook het staatshoofd van Italië verkozen via een geheime stemming. Parlementsleden, senatoren en vertegenwoordigers van de 20 Italiaanse regio's -goed voor een 1.000-tal politici- kiezen de president van de republiek. Tijdens geheime stemrondes krijgen zij de kans om één voor één de naam van hun favoriet neer te schrijven. Kandidaten moeten aan drie voorwaarden voldoen: Italiaans staatsburgerschap bezitten, net als politieke en burgerlijke rechten, en 50 jaar of ouder zijn. 

Om te winnen is in de eerste drie rondes een tweederdemeerderheid nodig. Vanaf de vierde stemronde volstaat een gewone meerderheid. Het kan ettelijke stemrondes en verschillende dagen duren voor de nieuwe president bekend is.

Het tweekamerparlement begint er dus vandaag aan, om 15 uur om precies te zijn.

Zoals gezegd dienen er formeel geen kandidaten te worden aangekondigd. Maar uiteraard doen namen al wekenlang de ronde en wordt er druk gespeculeerd en gelobbyd. De grootste kanshebber is niemand minder dan Mario Draghi, de huidige premier. 

Tijdens zijn laatste persconferentie van het voorbije jaar suggereerde hij dat hij de functie zou zien zitten. De stabiliteit van Italië zou niet in het gedrang komen mocht hij geen premier meer zijn, gaf hij aan. 

Maar daar zijn velen het niet mee eens. Ze vrezen dat Italië opnieuw ten prooi valt aan stagnatie, chaos en partijpolitieke twisten als Draghi niet langer aan het roer staat. Technocraat Draghi, gewezen hoofd van de Europese Centrale Bank, werd bijna een jaar geleden aangewezen als premier. Hij leidt een bonte regering van nationale eenheid, met daarin alle grote partijen. Met Draghi aan de leiding heeft de Europese Unie er ook vertrouwen in dat de genereuze postcoronasteun -zo'n 200 miljard euro- goed wordt besteed.  

Draghi maakt zich sterk dat zijn regering het kader heeft uitgewerkt waarbinnen het herstelplan kan doorgaan, wie dan ook aan de leiding komt te staan. 

Hijzelf zal dat hoe dan ook niet zo héél lang meer zijn, want in 2023 zijn er parlementsverkiezingen in Italië, en technocraat Draghi is niet van plan zich verkiesbaar te stellen. Zo bezien lijkt het dus niet zo onlogisch dat Draghi de voorkeur zou geven aan de -weliswaar vooral ceremoniële maar lang niet onbelangrijke- functie van president boven die van premier, die hij nog hoogstens enkele maanden kan invullen voor de verkiezingskoorts toeslaat.

Wordt Draghi president of blijft hij (nog even) premier? Dat is dus de vraag die er het meest toe doet. Net als: wie moet hem opvolgen wanneer hij president wordt? Ook daarover wordt in Rome al maandenlang onderhandeld. Huidig economieminister Daniele Franco, senaatsvoorzitter Elisabetta Casellati of cultuurminister Dario Franceschini gelden als de voornaamste kandidaten. 

En wie zijn de andere kandidaat-presidenten, naast Draghi die torenhoog favoriet is? Ook deze politici worden genoemd, zij het veel minder nadrukkelijk: de voormalige christendemocratische parlementsvoorzitter Pier Fernando Casini, gewezen premier Paolo Gentiloni, momenteel Europees commissaris voor Economie, Giuliano Amato, die mee aan de basis lag van de Europese grondwet en Marta Maria Cartabia, momenteel minister van Justitie.

Niet meer in de running is viervoudig premier Silvio Berlusconi, wiens naam ook wekenlang de ronde deed. Hoewel Berlusconi, verwikkeld in tal van rechtszaken en schandalen, niet meteen de "rustige vastheid" in huis heeft die met de presidentiële functie in verband wordt gebracht, was hij toch als kandidaat naar voren geschoven door het rechtse blok, met daarin de Lega van Matteo Salvini, het uiterst rechtse Fratelli d'Italia en Berlusconi's eigen Forza Italia. 

Maar het voorbije weekend heeft Berlusconi zijn kandidatuur ingetrokken. Zijn beslissing is mogelijk mee ingegeven door gezondheidsproblemen, want de 85-jarige oud-premier werd donderdag opgenomen in een ziekenhuis in Milaan voor "routine-onderzoeken".

Dat hij het zou hebben gehaald, was hoe dan ook erg onwaarschijnlijk. Hij had niet alleen de volle steun van de drie rechtse partijen nodig, maar ook die van andere parlementsleden. En die had hij niet: veel politici, ook aan de rechterzijde, vreesden voor de geloofwaardigheid van en het vertrouwen in Italië als Berlusconi staatshoofd zou worden. 

De voorbije weken kwamen trouwens mensen op straat tegen de kandidatuur van Berlusconi. "Het Quirinale (presidentieel paleis) is geen bunga bunga", stond op hun bordjes, een verwijzing naar de beruchte seksfeestjes van de gewezen Italiaanse premier.